اقیانوس شناسی
سال:1391 | دوره:3 | شماره:12 |تعداد مقالات:10

بررسی پراکنش و فراوانی ماکروبنتوزهای آب های ساحلی جزیره کیش در دو فصل پاییز و زمستان توسط نمونه بردار گرب با سطح مقطع 250 سانتی متر مربع انجام گردید. در این تحقیق 251 گونه در زمستان شناسایی شد که فراوانی آن ها به ترتیب به شکم پایان، دوکفه ای ها، پرتاران، سخت پوستان، بادام شکلان، ناوپایان و کم تاران مربوط بود. در بین گونه های موجود در گرب، یک بازوپا (Brachiopoda) با نام علمیLingula lingula  مشاهده شد که برای اولین بار حضور این گونه در آب های جزیره کیش گزارش می شود. در پاییز نیز 167 گونه متعلق به رده شکم پایان، 78 گونه متعلق به دوکفه ای ها، 7 گونه متعلق به سخت پوستان، 6 گونه خارپوستان، 3 گونه نیز متعلق به ناوپایان، 1 گونه زره داران، 1 گونه بازوپایان و 1 گونه نیز متعلق به چندکفه ای ها شناسایی شد. شاخص تنوع گونه ای شانون بین 1.58 تا 4.7 متغیر بود. نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نشان دهنده اختلاف معنی داری (p<0.05) بین فراوانی کفزیان ایستگاه های فصل زمستان و اختلاف بسیار معنی داری (p<0.001) بین فراوانی ایستگاه ها در تابستان وجود دارد. همچنین تحلیل t-test نشان دهنده تفاوت معنی داری بین فراوانی های مرحله اول و دوم مشاهده می شود.

این مطالعه در بخش شرقی خلیج چابهار که به دلیل وجود بندر چابهار دارای بیشترین تاثیر انسانی بر بوم سامانه منطقه است، انجام شده است. بر این اساس 4 ایستگاه انتخاب و در هر ایستگاه 4 کوادرات هر یک به مساحت 200 مترمربع توسط غواصی به روش اسکوبا بررسی شد. بررسی ها در ماه های میانی هر فصل انجام شد. برای تعیین الگوی پراکنش خیارهای دریایی خلیج چابهار (منطقه زیر جزر و مدی) از آزمون شاخص پراکندگی استفاده شد. این شاخص از نسبت انحراف معیار به میانگین نمونه ها در هر یک از 4 ایستگاه نمونه برداری در طول یک سال (4 فصل) به دست آمد. همچنین شاخص پایداری برای گونه های مشاهده شده محاسبه شد. گونه های Stichopus variegatus و Holothuria leucospilota گونه های دائمی هستند که همواره پراکنش تجمعی دارند. گونه H.hilla گونه رایجی است که در زمستان پراکنش تصادفی و در سایر فصول پراکنش تجمعی داشته است. گونه H.pervicax با وجودی که تنها در بهار مشاهده شده (نادر)، پراکنش تجمعی داشته است. گونه های H.arenicola (نادر)، H.atra (رایج) و H.parva (نادر) دارای پراکنش تصادفی بوده اند. علیرغم این نتایج، مشاهده خیارهای دریایی در محل زندگی خود مشخص می کند که پراکندگی این جانوران به صورت تجمعی است. دلیل تفاوت بین مشاهده عینی و برخی محاسبات آماری این است که کلیه خیارهای دریایی که بر اساس محاسبه، پراکنش تصادفی داشته اند تنها در یک یا دو کوادرت به تعداد 1 یا 2 فرد وجود داشته اند بنابراین برای این تعداد نمی توان پراکندگی تجمعی یا تصادفی متصور شد. از مهمترین دلایل توزیع تجمعی جمعیت خیارهای دریایی، پراکندگی تجمعی مواد غذایی، تجمع پناهگاه های مورد استفاده و نوع بستر است که در بستر های مورد بررسی از نوع صخره ای بوده است.

این مطالعه اثرات بوم شناختی آلودگی نوری بر جهت یابی بچه لاک پشت های عقابی در زیستگاه شیب دراز در جنوب جزیر قشم را مورد توجه قرار داده است. در این مطالعه دو تیمار نوری در جهت یابی بچه لاک پشت ها مورد مطالعه و آزمون قرار گرفت. نتایج نشان داد در تیمار نور ثابت غیرمستقیم عمودی و نور چشمک زن مستقیم افقی بچه لاک پشت ها به جای عزیمت به سوی دریا، جذب نور مصنوعی شدند (در تیمار نور افقی چشمک زن، 67 درصد و در تیمار نور عمودی ثابت، 69.25 درصد بچه لاک پشت ها به سمت نور جذب شدند). با این وجود آزمون T جفتی نشان داد که جلب بچه لاک پشت ها به سوی منابع نوری در دو تیمار مختلف اختلاف معنی داری با یکدیگر ندارد (Pvalue=0.719). به این ترتیب معلوم شد در محل مورد مطالعه، برای پرهیز از انحراف مسیر بچه لاک پشت ها از دریا، باید منابع نور خودروهای عبوری و نور پایه های روشنایی مشرف به دریا در زمان خروج بچه لاک پشت ها از تخم تحت کنترل و مدیریت قرار گیرد.

به منظور مطالعه وضعیت بوم شناختی بوم سامانه های جزر و مدی در منطقه دلوار (بوشهر)، نمونه برداری رسوبات طی سه فصل سرد (زمستان 87)، معتدل (بهار 88) و گرم (تابستان 88) در سه سطح جزر و مدی از شش ایستگاه (دو پهنه گلی، دو بوم سامانه ماسه ای و دو بوم سامانه قلوه سنگی) انجام گردید. شاخص های بوم شناختی مربوط به ساختار اجتماعات ماکروبنتیک درون رسوبات شامل تنوع زیستی شانون- وینر، ترازی زیستی پایلو، غالبیت گونه ای برگر- پارکر و غنای گونه ای مارگالف، به همراه متغیرهای محیطی محاسبه شد. نتایج نشان دهنده اختلاف معنی دار فصلی (p>0.05) متغیرهای محیطی به ویژه شوری و درجه حرارت در اغلب ایستگاه ها بود. فراوانی ماکروبنتوزهای مورد مطالعه (بیشترین در کری، 75±2.943 و کمترین در دالارام 6±0.077 فرد در مترمربع) با درصد دانه بندی درشت همبستگی معنی دار منفی (p>0.05) با درصد دانه بندی ریز و مواد آلی کل، همبستگی معنی دار مثبت (p>0.01) نشان داد. مقادیر نسبتا پایین تر شاخص های تنوع شانون، یکنواختی پایلو و غنای گونه ای مارگالف (به ترتیب 0.053، 0.183 و 8.353) و نیز بالاتر شاخص غالبیت برگر- پارکر (0.972) در دلارام و طی فصل زمستان محاسبه شد که نشان دهنده شرایط طبیعی دشوار این بوم سامانه ماسه ای بود. شرایط نامناسب حاکم بر بوم سامانه قلوه سنگی رستمی را می توان به اثرات سوء زیست محیطی ناشی از اسکله صیادی نسبت داد. اگرچه نتایج شاخص ها در منطقه مورد مطالعه نشان دهنده شرایط زیست محیطی مطلوب نبود، اما بوم سامانه گلی هاله و قلوه سنگی کری از وضعیت بوم شناختی بهتری نسبت به سایر ایستگاه ها برخوردار بودند (شاخص های تنوع شانون- وینر 0.833 و 0.792 غالبیت برگر- پارکر 0.133) اسکله نیز در اغلب ویژگی های بوم شناختی (از جمله متغیرهای محیطی و شاخص ها)، وضعیتی مشابه با هاله نشان داد. از این رو، شباهت وضعیت بوم شناختی این دو پهنه گلی جزر و مدی طبیعی و مصنوعی، نشان دهنده امکان ایجاد این بوم سامانه ها در منطقه مورد مطالعه به عنوان رویکرد مدیریتی مبتنی بر بوم سامانه بود. با بررسی نتایج این مطالعه، ضرورت حفاظت از این بوم سامانه ها در منطقه مورد مطالعه امری اجتناب ناپذیر می نماید.

منطقه بحرکان یکی از چهار حوزه مهم نفتی خلیج فارس و حائز اهمیت از نظر اقتصادی است. اندازه ذرات رسوبی از عوامل مهمی است که بر روی توزیع و گسترش فون کف زیبسیار تاثیرگذار است. در بررسی بوم شناختی استراکدهای این منطقه 14 ایستگاه در 2 ترانسکت به موازات ساحل تعیین گردید. اولین نمونه ها از عمق 1 متری در منطقه جزر و مدی و بقیه در عمق 10 متری از منطقه زیر جزر و مدی جمع آوری شدند. نمونه برداری از رسوبات به وسیله گرب و هسته بردار با مساحت 8.5cm2 و از 5 سانتی متری سطح رسوبات انجام شد. رسوبات با الک 63 میکرون شسته و بارز بنگال به مدت 30 دقیقه رنگ آمیزی شدند. ارگانیسم ها در آون خشک شدند و عمل جداسازی این موجودات به وسیله شناورسازی با تتراکلریدکربن در زیر هود انجام شد. بیشترین تراکم در عمق 1 متر در فصل زمستان 10495 فرد در 10cm2 و کمترین تراکم در عمق 10 متری فصل تابستان در کل 3444 فرد در 10cm2 شمارش گردید. در عمق 1 متر شاخص تنوع بریلویین 2.03، شاخص یکنواختی هیل 0.78 و شاخص سیمپسون 0.44 تخمین زده شدند. جورشدگی محاسبه شده با استفاده از MDS در کل ایستگاه ها و در هر دو فصل عالی و مقدار استرس آن 0.01 بود.

به منظور بهسازی محیط هایی که دچار کاهش ذخایر آبزیان شده اند، اقدامات برای ایجاد زیستگاه های مصنوعی در آب های ساحلی استان هرمزگان (محدوده بندر لنگه) از سال 1383 تا 1389 صورت گرفته است. تعداد 430 سازه در این محل استقرار یافته و 12 ایستگاه جهت نمونه برداری انتخاب شدند. تفاوت بین ساختار جمعیتی ماهیان بین فصول مختلف نمونه برداری در طول سال ها و همچنین تفاوت بین فراوانی و غنای گونه ای ماهی ها بین سال ها و فصول مختلف توسط آزمون های آماری بررسی شد. نتایج آزمون های به کار رفته تفاوت معنی داری را در فراوانی و تنوع گونه ای بین فصول و سال های مختلف نشان نداد(p>0.05)  و تنها تفاوت معنی دار در تنوع گونه ای ماهیان بین سال های 1389 و 1390 مشاهده شد (p<0.05). این اختلاف ممکن است به دلیل توالی بوم شناختی اتفاق افتاده باشد. به دلیل اینکه توالی روند کندی دارد، می توان این احتمال را داد که جوامع موجود بر روی این بسترهای سخت نیاز به زمان بیشتری برای رسیدن به ثبات دارند.

این تحقیق درصدد بررسی امکان استفاده از ابعاد پوسته (طول و عرض) به منظور تخمین وزن بافت نرم در دو حالت تر و خشک است. برای انجام این تحقیق سه گونه صدف دوکفه ای Solen brevis)، Saccostrea cucullata و (Callista umbonella از سواحل پایانه بندرعباس و پارک جهانگردی سورو در سال 1390 صید و جمع آوری شد. طول، عرض، وزن تر بافت نرم و وزن خشک بافت نرم زیست سنجی شدند. مدل های رگرسیونی دو متغیره در محیط نرم افزار SPSS 17 تهیه شده و پس از واسنجی مدل ها اعتبارسنجی هر یک از مدل ها با استفاده از معیارهای آماری صورت پذیرفت. بررسی نتایج نشان داد که مدل های تهیه شده در حد قابل قبولی بودند. خطای نسبی در دو ایستگاه در حالت خشک بافت نرم از 11.93 تا 36.69 درصد و در حالت تر بافت نرم از 7.99 تا 35.57 درصد متغیر می باشد. تغییرات ریشه نسبی میانگین مربعات خطا در دو ایستگاه در حالت خشک بافت نرم از 14.107 تا 44.19 و در حالت تر بافت نرم از 10.27 تا 38.14 است. نتایج به دست آمده از این بررسی نشان داد که مدل ساخته شده برای تخمین بافت نرم تر گونه S. brevis در ایستگاه پایانه و پارک جهانگردی سورو برای مرحله واسنجی دارای مقادیر RRMSE و RE به ترتیب 10.66 و 8.83، 3.96 و 3.46 درصد می باشد و برای مرحله اعتبارسنجی دارای مقادیر به ترتیب 10.27 و 7.99، 13.81 و 10.17 درصد که کمترین میزان خطا و بالاترین میزان دقت را دارا است. برای بافت نرم خشک C. umbonella مقادیر RRMSE و RE به ترتیب 44.19 و 43.69 درصد برای مرحله واسنجی و 40.02 و 36.69 درصد برای مرحله اعتبارسنجی که بیشترین میزان خطا و کمترین میزان دقت را در هر دو ایستگاه داشته است. سطح معنی دار برای هر دو گونه مزبور 99 درصد است. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که روش مدل سازی رگرسیونی جهت تخمین وزن تر وخشک بافت نرم سه گونه مورد مطالعه با استفاده از طول و عرض پوسته علاوه بر ساده بودن، سرعت بالا در تخمین بافت نرم و غیر مخرب بودن دارای دقت بالا و دامنه کاربرد گسترده است.

تحقیق حاضر با هدف بررسی تغییرات کاربری اراضی سواحل استان بوشهر (2545481.29 هکتار) با استفاده از تحلیل طبقه بندی متقاطع و داده های ماهواره ای سالهای 1367، 1379، 1384 و 1390 در محیط GIS انجام شد. نتایج نشان داد پوشش سرزمین منطقه ساحلی دچار تغییرات چشمگیری شده، بطوری که در 23 سال اخیر، 20807 هکتار از اراضی باز و 3724 هکتار از اراضی کشاورزی به کاربری مسکونی تبدیل شده است. همچنین 67890 هکتار از اراضی کشاورزی به اراضی باز تبدیل و دیگر کاربری ها نیز متحمل تغییرات شده اند. نتایج بررسی نمایه توافق کاپا نیز نشان داد که بین 1390-1384 بیشترین تغییرات (KIA:0.9212) و بین 1379-1367 کمترین تغییرات (KIA:0.9506) رخ داده است. به طور کلی نتایج تحقیق بیانگر تغییرات نامتعادل پوشش سرزمین در سواحل استان بوشهر است و کاهش اراضی کشاورزی در جهت افزایش اراضی مسکونی و همچنین رها کردن اراضی کشاورزی مهمترین آن ها به شمار می آیند. بنابراین در صورت ادامه روند کنونی تخریب، مشکلات محیط زیستی و اجتماعی آینده مناطق ساحلی استان بوشهر را تهدید خواهد کرد.

امروزه صنعت ارائه خدمات پشتیبانی و تامین مایحتاج شناورها و کارکنان دریایی یکی از فعالیت های مهم در چرخه حمل ونقل دریایی محسوب می گردد. تامین و ارائه این گونه خدمات در بنادر نه تنها موجب تقویت عملکرد اقتصادی بندر و منافع حاصله از آن است، بلکه در عین حال جذابیت لازم را برای نگهداری مشتریان فعلی و جلب مشتریان بالقوه و جدید برای بندر به وجود آورده و بر موقعیت رقابتی بندر تاثیرگذار است. پژوهش حاضر نیز به منظور شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر در عدم موفقیت بنادر جنوبی ایران در جذب کشتی ها جهت تهیه تدارکات دریایی تهیه شده است. در این راستا محقق با شناسایی عوامل موثر در انتخاب یک بندر جهت تهیه تدارکات سعی در شناسایی عوامل موثر در عدم موفقیت بنادر ایرانی دارد. پژوهش حاضر در شرکت های کشتیرانی ایرانی که دارای سفرهای بین المللی و در بنادر جنوبی فعال بوده، اجرا گردید. ابزار گردآوری، پرسشنامه در طیف پنج درجه ای لیکرت بوده است. 37 عامل که از طریق بررسی تحقیقات پیشین و مصاحبه شناسایی گردیدند در دو دسته عوامل بندر و تامین کننده دسته بندی شدند. داده های گردآوری شده به کمک روش های آمار توصیفی و استنباطی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان داد، شرکت های کشتیرانی ایرانی اغلب به دلیل کیفیت کالا و خدمات و مسایل گمرکی به تهیه تدارکات از بنادر خارجی تمایل بیشتری دارند، از این رو سیاستگذاران، مسوولین و دست اندرکاران در حوزه های دریایی و بندری در ایران باید در راستای حل مسایل موجود در این زمینه به خصوص مسایل گمرکی در بنادر ایران جهت تهیه تدارکات مورد نیاز کشتی ها اقدامات و اصلاحات لازم را به عمل آورند.

توجه به اهمیت اقیانوس ها، دریاها و دریاچه ها در اقتصاد، عمری نزدیک به سه دهه دارد. کشورهایی که توسعه پایدار سواحل را در راس سیاست های خود قرار داده اند، توانسته اند رشد اقتصادی بالایی را در این مناطق و در کل کشور تجربه کنند. اقتصاد مناطق ساحلی یکی از مهمترین ابزارهایی است که امکان مقایسه و بررسی روند توسعه را ممکن می سازد. به همین دلیل در بسیاری از کشورها از معیارهای اقتصادی به عنوان برآورد اهمیت منابع طبیعی در اقتصاد ملی کشور استفاده می شود. تولید آمارهای دریایی در کشورهای توسعه یافته حاکی از اهمیت این بخش در اقتصاد دارد، به طوری که ارائه گزارشاتی در خصوص سهم مشارکت دریاها و اقیانوس ها در این کشورها، موجب افزایش روند توسعه مناطق دریایی شده است. در ایران نیز با توجه به اهمیت دریاها در اقتصاد کشور هدف این است که در این مطالعه برای نخستین بار سهم این مشارکت محاسبه گردد. نتایج مبین این است که سهم اقیانوس و دریاها از اقتصاد ایران با احتساب نفت دور از ساحل، رقمی حدود 2.07 درصد و بدون احتساب نفت حدود1.16 درصد است.