فلسفه تحلیلی (جستارهای فلسفی-پژوهش های فلسفی)
سال:1399 | دوره:16 | شماره:38 |تعداد مقالات:7

شیوع عالم گیر ویروس کرونا (2019)، در جهان، سبب بازاندیشی در بسیاری از مناسبات انسانی شد. علوم انسانی و به ویژه فلسفه نیز از این قاعده مستثنی نبود. در این پژوهش کوشش می شود غیاب انسان ها برای پیشگیری از گسترش ویروس کرونا در مجامع عمومی و نسبتِ آن با بیان امر الهی (امر مطلق) در سه ساحت هنر، دین و فلسفه با توجه به متن پدیدارشناسیِ روح هگل، مورد بازاندیشی قرار گیرد. در اندیشه ی هگل بیان امر الهی در سه ساحتِ یاد شده با حضور انسان و برای انسان امکان پذیر می شود. خالی شدن اماکن عمومی به ویژه پرستش گاه ها از انسان، ما را با پرسش از چگونگی نسبت انسان و امر الهی در جهان معاصر روبه رو کرد. نتایج حاصل از این پژوهش، نشان دهنده ی آن است که در جهان نیست انگار و سکولار مدرن، هنر و دین برای بیان امر الهی از وجهه ی نظر هگل ناکارآمد بودند، با این حال ظواهر و تشریفات خاص هنرها و دین آشکار مسیحی هنوز آن ها را کارآمد نشان می دادند که بحران کرونا از بحران بزرگ تری پرده برداشت که به محاق رفتن امرالهی و معنویت است. در جهان معاصر تنها یک ساحت برای بیان امر الهی باقی مانده که آن هم فلسفه است. هگل مدعی است که دین و خدا از سنخ معقولاتند و روند صیرورتِ روح در جهان مادّی نیز معقول و واقعی بوده است، اما با ژرف نگری در تاریخ متافیزیک و به ویژه رویدادهای جهان مدرن و پسامدرن متوجه می شویم امر الهی معقول، هنوز نااندیشیده باقی مانده است و بحران شیوع کرونا فقدان خرد را آشکار کرد.

بل در برخی مقالات خود هستارهای موضعی را معرفی می کند و آن ها را غیر از مشاهده پذیرهای مکانیک کوانتومی در نظر می گیرد. در مقاله ی حاضر اهمیت و ضرورت وارد کردن هستارهای موضعی را در مکانیک کوانتومی نشان می دهیم. توضیح می دهیم نیاز به وجود هستارهای موضعی هم دلایل هستی شناختی و هم معرفت شناختی دارد. تابع موج که نمایش ریاضی حالت کوانتومی است یکی از عناصر مهم و کلیدی در نظریه کوانتومی است که جایگاه بخصوصی را در هستی شناسی این نظریه به خود اختصاص داده است. با توجه به اهمیت تابع موج که یک عنصر اساسی در نظریه کوانتومی است، بررسی خواهیم کرد که آیا تابع موج با معیارهایی که برای هستار بودن بیان می شود آیا می تواند هستار باشد یا نه و هم چنین توضیح می دهیم که چگونه درک شأن هستی شناختی تابع موج از منظر هستارها می تواند راهنمایی مناسبی برای انتخاب یا ارائه ی تعبیر یا نظریه ی مناسبی برای مکانیک کوانتم در بین نظریه های رقیب باشد.

ضرورت سازگار بودن همه ی قضایای منطق امری است که هیچ گاه نزد متفکران مسلمان انکار نشده است. در طول تاریخ منطق، هر ناسازگاری احتمالی در قواعد منطقی، هرچند کوچک، بررسی دقیق منطق دانان مسلمان را در پی داشته است. در ادامه ی این روند، متن حاضر به معرفی یک ناسازگاری مهم در آراء کنونی منطق دانان می پردازد. در آراء معاصر، تقسیم بندی قضایای حملی به سه دسته حقیقیه، خارجیه و ذهنیه (با اختلافاتی در تفسیر) مورد تأیید اغلب منطق دانان و فلاسفه اسلامی قرار گرفته است. ادعا می شود که این تقسیم بندی مستقل از بقیه قواعد منطقی است و بدون تغییر در قیاس های بیان شده در سنت منطقی قابل پذیرش است. در این مقاله نشان داده شده است که بخشی از قیاس های اقترانی شرطی-حملی تنها با قبول حقیقی بودن گزاره های حملی قابل پذیرش خواهند بود. اثبات این مدعا با بررسی برخی از قیاس های اقترانی شرطی-حملی با اشتراک در جزء ناقص صورت گرفته است. این بخش از قیاس ها در سنت منطق سینوی بدیهی ترین نمونه قیاس های شرطی-حملی با اشتراک در جزء ناقص محسوب شده اند. بررسی دقیق اثبات های موجود در این باب در کتب منطق دانان سینوی صحت مدعای ما را نشان داده است.

در علوم شناختی، دو نظریه ی متمایز درباره ی ساختار ذهن انسان مطرح شده است که هر دو تکاملی اند اما تفاوت هایی نیز دارند. یکی از آن ها، نظریه ی روان شناسی تکاملی و ادعای مرتبطش با فرضیه ی همه پیمانه ایست که ذهن را مجموعه ای از پیمانه ها درنظر می-گیرد. دیگری، الگوی راهنماگر ساده و ادعای مرتبطش بر وجود یک جعبه ابزار سازگارپذیر در روش های شناختی است که هدایت ذهن را به وجود دسته ای از الگوهای راهنماگر نسبت می دهد. هر دو نظریه خواهان توضیح تنوع فرهنگی با به کارگیری این پیمانه ها/الگوهای راهنماگر هستند. با این که طرفداران هریک به طور معمول بوجود نظریه ی دیگر اشاره نمی کنند، هر دو نظریه، هم فرضیه ی همه پیمانه ای و هم ایده ی وجود الگوی راهنماگر ذهن، در تلاشند توضیحاتی ارائه دهند که نه فقط از دیدگاه تکاملی، بلکه در روان شناسی تطبیقی (که به مقایسه ی رفتار گونه های غیرانسانی می پردازد) نیز، قابل قبول باشند. هم چنین هردو می خواهند توضیح دهند که فرآیندهای شناختی در ذهن ما به چه شکل پردازش می شوند. با این حال، در بدو امر دلایلی وجود دارند که فکر کنیم این نظریه ها توضیحاتی از شناخت انسان ارائه می دهند که با دیگری ناسازگار است یا یکدیگر را تضعیف می کنند. آن چه در این مقاله به چالش کشیده می شود این است که چگونه انسانی که در طی فرآیند تکامل همواره تحت تأثیر انواع الگوهای راهنماگر، سوداری های شناختی و ناعقلانیت در استدلال، قضاوت و تصمیم گیری بوده است، می تواند در ذهن خود دارای یک ساختار شناختی همه پیمانه ای و سازماندهی شده باشد که عملکردی منطقی دارد.

در بررسی نسبت انسان شناسی و هستی شناسی حکمت متعالیه می توان با بیان اصول انسان شناسی صدرایی، یعنی تعریف نفس، حدوث نفس، قدم نفس، تجرد نفس، رابطه نفس و بدن، رابطه نفس و قوا و استکمال نفس، نقش عناصر هستی شناختی حاضر در انسان شناسی صدرایی را تبیین کرد. تعریف نفس، بر اساس اصول هستی شناسی حکمت متعالیه هم چون: اصالت وجود، تشکیک در وجود، حرکت جوهری، رابطه وجود و ماهیت، تعریف بهتری پیدا می کند و نحوه حدوث نفس نیز مبتنی بر اصالت وجود و حرکت جوهری است. هم چنین نفس براساس رابطه ی وجود و ماهیت، تشکیک در وجود و بساطت وجود، قدیم است که این قدم با حدوث آن ناسازگار نیست. رابطه ی نفس و بدن و نفس و قوا نیز بر اساس بساطت وجود، تشکیک در وجود، وحدت وجود، حرکت جوهری و قوه و فعل تبیین شده است. استکمال نفس نیز با تکیه بر حرکت جوهری و قوه و فعل به تصویر کشیده می شود. بنابراین شناخت هرچه بهتر اصول هستی شناسی حکمت متعالیه ملاصدرا ما را به شناخت بهتری از انسان شناسی او می رساند.

کیفیت های ذهنی به معنای حداقلی و شهودی، همان ویژگی های پدیداری و ذاتی خود تجربه است که از آن ها با عنوان کوالیا یاد می شود. معمولاً حالت های ادراکی، احساسات بدنی، حالت های عاطفی و هیجانی و حالت های شبه ادراکی را نمونه هایی از حالت های ذهنی به شمار می آورند که از کیفیت های ذهنی برخوردار هستند. دانیل دنتِ آمریکایی وجود کیفیت های ذهنی را با استفاده از آزمون های فکری ای که طراحی کرده است انکار می کند. دیدگاه وی با عنوان «حذف گرایی درباره ی کیفیت های ذهنی» شناخته شده است. در این آزمون ها دنت پیشینه ی وجود کیفیت های ذهنی را زیر سؤال می برد و تناقض هایی را آشکار می سازد که در کیفیت های ذهنی ممکن است وجود داشته باشد. در برابر دنت فیلسوفانی چون تای برخلاف دنت برای امکان وجود کیفیت معکوس دلیل خود را بیان می کند و ویلیام وب امکانِ پیشرفت در تکنولوژی را سبب ساز تأیید تجربی برای معکوس شدن کیفیت های ذهنی به شمارمی آورد. در انتها پاسخ سومی از جانب نویسندگان به استدلال های دنت صورت بندی می شود که مطابق آن هر تجربه ی آگاهانه ای دارای ویژگی هایی است که ممکن است مختص به یک شخص باشد: ویژگی هایی که تبیین کامل یک پدیده بدون آن ها ناممکن است.

تبیین و پیش بینی زلزله همواره یکی از مسائل بشر در طول تاریخ بوده است. علی رغم پیشرفت های صورت گرفته در علم زلزله شناسی، کماکان این علم در پیش بینیِ زلزله به شکل کارآمد، یعنی در بازه های زمانی و مکانی کوچک، به موفقیت نرسیده است. نظریه ی تکتونیک صفحه ای به عنوان نظریه ای موفق در تبیین زلزله به شکل «عام» با هر دو رویکرد تبیینی در فلسفه ی علم، یعنی استدلالی و علّی، سازگاری دارد. با این وجود برای پیش بینی زلزله به شکل کارآمد و محلی، به نظر می رسد نیازمند رویکرد دیگری در این علم هستیم. تمایز میان علوم قانون نهاد وجزءنگر توسط ویلهلم وِندِلبِند به وجود آمده است. این تمایز الهام بخش علوم تجربی مانند پزشکی و روان شناسی بوده است. در این مقاله نشان می دهیم که در زلزله شناسی همانند پزشکی و روان شناسی برای رسیدن به پیش بینی کارآمد، می توان از این دو رویکرد هم زمان استفاده کرد و پیشنهاد می کنیم، بنا به مصالح اخلاقی و این که زلزله شناسی علمی است که با جان میلیون ها نفر انسان سروکار دارد، ضروری است متخصصان این رشته علاوه بر رویکرد قانون نهاد از رویکرد جزءنگر نیز استفاده کنند تا از این طریق بتوانند به پیش بینی مطلوبِ زلزله، یعنی در بازه های زمانی و مکانی کوچک، برسند.