ادب فارسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران)
سال:1391 | دوره:2 | شماره:2 (پیاپی 10) |تعداد مقالات:7

«حلقه در گوش کردن» آیینی کهن است که در میان اقوام و گروه های مختلف اجتماعی، و برای مقاصد گوناگون معمول بوده است. بررسی ها نشان می دهد که از گذشته های دور، هم در گوش انسان ها و هم در گوش حیوانات حلقه می کرده اند و هرچند گونه هایی از آن را به قصد زینت و آرایش به کار می برده اند، غالبا برای گروه های فرودست جامعه، نشانه غلامی و بردگی بوده است. نگارندگان در این مقاله، با تامل در پیشینه این آیین در طول تاریخ و استخراج شواهد و نمونه های متعدد آن از متون ادبی و تاریخی، کاربردها و معانی مختلف و تنوع جنس و شکل این حلقه ها را در عرصه تاریخ و ادب فارسی نشان داده اند.

در این پژوهش، چهار متن را از میان نثرهای قاجار بدین شرح برگزیده ایم: ناسخ التواریخ اثر محمدتقی لسان الملک سپهر، مسالک المحسنین اثر عبدالرحیم تبریزی، مجمع الفصحا اثر رضاقلی خان هدایت و هزار و یک شب ترجمه عبداللطیف تسوجی تبریزی. سپس در آنها مهم ترین اشکال های نگارشی و ویرایشی را در حوزه های فعل، نشانه های جمع، واژه ها و ترکیبات، قید، حروف، مصدر، صفت بررسی کرد ه ایم و ادامه آنها را در نثر فارسی امروز نشان داد ه ایم. در پایان، مهم ترین مشکلات نگارشی نثر قاجار و ادامه آنها را در نثر فارسی امروز در حوزه های یادشده دسته بندی کرده ایم. فرضیه تحقیق آن است که نثر دوران قاجار، در عین ارزشمندی، مشکلات نگارشی و ویرایشی درخور توجهی دارد و ادامه این مسائل را در نثر فارسی امروز نیز به روشنی می توان دید. هدف ما از این پژوهش، آن است که مشکلات نگارشی و ویرایشی را در نثر فارسی امروز، ریشه یابی و نویسندگان را متوجه آنها کنیم تا اجازه ندهند این مسائل به نوشته هایشان راه یابد.

مکتب وقوع به لحاظ تحولات سیاسی اجتماعی در پیوند با دو دوره تیموری به خصوص در نیمه دوم قرن نهم و دوره صفوی است. این سبک از اوایل قرن دهم آغاز شد و در اواسط همان قرن رشد کرد و تا ربع اول قرن یازدهم ادامه یافت. درخصوص اشعار مکتب وقوع و تحلیل محتوای آن مباحثی پراکنده گفته شده است، اما درمورد خاستگاه جغرافیایی آن، تاجایی که مولفان جستجو کرده اند، هیچ بحث جدیی مطرح نشده است. نویسندگان در این مقاله کوشیده اند با توجه به حضور پیشاهنگان مکتب وقوع در آذربایجان و متعاقبا تحول در عرصه نقاشی مکتب تبریز، به نقش دارالسلطنه تبریز در پذیرش و بالندگی نگاه های آفاقی در عرصه هنر و ادبیات بپردازند.

در بیشتر کتاب های بدیع فارسی و عربی، در بحث حسن تخلص، به برخی از آنچه گریز به ستایش را می آراید و آنچه موجب زشتی آن می شود، اشاره هایی شده و نمونه هایی از گریز نیک آورده شده است. اما توجه به اصول فصاحت و بلاغت، همچنین مجموعه شرایط ستایش نامه ها و نمونه های گریز استادان ستایش سرایی در ادب فارسی، نکات بیشتری را در این باره روشن می سازد.نوشته پیش روی، پس از بررسی ستایش نامه های فارسی و آرای بدیعیان و ناقدان عرب و ایرانی، به اصول گریز نیک می پردازد و برای نخستین بار، بیش از سی نمونه زشتی گریز را تا آغاز سده هفتم، همراه با تبیین هفت عیب لفظی آنها.

از مهم ترین ویژگی های شعر مهدی اخوان ثالث (1307-1369) روایی بودن آنهاست؛ اما آنچه به شعرهای روایی او برجستگی ویژه ای می بخشد و آن را از آثار شاعران معاصرش متمایز می سازد، شیوه ها و شگردهای او در روایت است. وی در شعر از عنصر روایت به گونه ای خاص استفاده کرده است که با وجود نقش برجسته بسیاری از شگرد (تکنیک) ها، ساختار روایی شعر هرگز لطمه ای به جوهر شعر نمی زند. به عبارت دیگر، در آثار او بیش از آنکه شعر در خدمت روایت داستانی قرار گرفته باشد، عناصر داستانی و روایی به خدمت شعر درآمده اند. این مقاله به بررسی و تحلیل شگردهای روایت شامل: شخصیت پردازی، گفت وگو، توصیف، فضاسازی، شیوه آغاز روایت ها، شیوه های بیان نمایشی، نقطه اوج و فرود، مرحله گذار در منظومه های روایی اخوان ثالث می پردازد و کارکرد ویژه هر یک را در شعر او نشان می دهد.

در این مقاله، 21 مقامه از مقامات حمیدی (تالیف 551 ق) قاضی حمیدالدین بلخی (فو 559 ق) بررسی شده، اما مطالعه دو مقامه شش و چهارده به دلیل تمایزات آشکار ساختار پیرنگ با سایران، به آینده موکول شده است. ساختار پیرنگ هر مقامه، شامل ده کارکرد است که با افزایش و کاهش در آن گسترش می یابد. در واقع هدف اصلی این مقاله، بیان تعریفی منسجم از قواعد نوع ادبی مقامه در ادبیات فارسی است. رویکرد مورد نظر در این پژوهش، برگرفته از دیدگاه ولادیمیر پراپ (1895-1970 م) در ریخت شناسی قصه های پریان (1928 م) و پیوند آن با آموزه های روایت شناسی است.

بخشی از پیشینه ادبی و تاریخی ایران، در آثاری به جای مانده که حاصل ترجمه و یا اقتباس از متون مکتوب به زبان های دیگر است. این ترجمه ها را «میرزا»های مسلط به زبان و ادبیات فارسی انجام می دادند. سبک نگارش این آثار همان سبک نگارش دوره زمانی ترجمه است. دوره قاجاریه از مهم ترین دوره های ترجمه در تاریخ ایران از زبان فرانسوی و انگلیسی است.هدف این مقاله، بررسی و ارزیابی نقش و جایگاه ترجمه از زبان انگلیسی به زبان فارسی، در مقایسه با زبان فرانسوی، در بخشی از دوره قاجار است.در این پژوهش، ضمن بررسی تاریخ ترجمه از زبان انگلیسی به فارسی، با اتکا به تعداد آثار ترجمه شده و تعداد مترجمان دارالترجمه ناصری، پیشی گرفتن زبان فرانسه از زبان انگلیسی نشان داده، و زمینه ها و عوامل این امر شناسایی و بررسی شده است.