جغرافیا و توسعه
سال:1388 | دوره:7 | شماره:پیاپی 15 |تعداد مقالات:9

هدف از این مطالعه، بررسی و تحلیل و تبیین خط فقر و آرایه سیاست های فقرزدایی در استان یزد است. روش پژوهش «توصیفی - تحلیلی» است. برابر بررسی های صورت گرفته، ده درصد ثروتمندترین جمعیت به ده درصد فقیرترین جمعیت در مناطق شهری و روستایی استان یزد به ترتیب 11.04 و 18.16 درصد بوده است.این ارقام در سطح کشور به ترتیب 15.5 و 13.4 درصد می باشد. ارقام نشان می دهد که توزیع درآمد در جامعه شهری استان یزد نسبت به جامعه شهری کشور و جامعه روستایی استان از وضعیت بهتری برخوردار است. حدود 37 درصد از افراد جامعه شهری و 24.6 درصد از افراد جامعه روستایی زیر خط فقر زندگی می کنند. محاسبات حاصل از مدل آمار تیاسین و کاکاوانی نیز بیانگر آن است که اگر افراد بالای خط فقر شهری و روستایی به ترتیب 5.6 و 1.9 درصد از هزینه هایی را که انجام می دهند به افراد زیر خط فقر از طریق ایجاد صندوقی در سازمان تامین اجتماعی، منتقل کنند در آن صورت تمامی افراد زیر خط فقر به خط فقر خواهند رسید. علاوه بر راهبرد فوق، با به کارگیری راهبردهایی همچون، سیاست مالیات های منفی بر درآمد، گسترش دارایی های تولیدی طبقات، تغییر در توزیع درآمد و افزایش و بهبود فرصت های شغلی می توان فقر و نابرابری را کاهش داد. در غیر این صورت نه تنها فقر و نابرابری تقلیل نخواهد یافت بلکه روز به روز بیشتر و عمیق تر خواهد شد.

الگوهای مختلف گردش جوی شرایط آب و هوایی متفاوتی را باعث می شوند. تغییر در فراوانی وقوع الگوهای گردش جوی و تیپ های هوا منجر به تغییر الگوی بارش می شود. از این رو مطالعه و بررسی الگوهای گردش جوی می تواند به عنوان معیاری برای بررسی تغییرات الگوی بارش به کار گرفته شود. تغییرپذیری بارش یکی از مهمترین عوامل آب و هوایی است که سیستم های طبیعی و اقتصادی را کنترل می کند. این موضوع به ویژه در مناطقی نظیر ایران که در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده، چشمگیرتر است. در تحقیق حاضر رابطه فراوانی الگوهای هوا با شاخص ENSO مورد تحلیل قرار گرفته است. به منظور طبقه بندی الگوهای گردشی، داده های روزانه مربوط به تراز 500 هکتوپاسکال و فشار تراز دریا در فصل زمستان طی دوره آماری 1961-2003 از مرکز داده های NCEP تهیه گردید. برای طبقه بندی الگوهای هوای روزانه، از روش تحلیل عاملی و خوشه بندی استفاده شد و در نهایت هشت الگوی گردشی اصلی در فصل زمستان برای ایران شناسایی شد. به منظور شناسایی ارتباط بین فراوانی انواع الگوهای گردشی هوا با فازهای گرم، خنثی و سرد ENSO، داده های ماهانه شاخص فوق نیز از مجموعه داده های بازسازی شده NCEP استخراج گردید و فراوانی هر یک از الگوهای گردشی هوا طی فازهای گرم، سرد و خنثی محاسبه شد. نتایج حاصل از این پردازش نشان داد که الگوهای هوای کم فشار مدیترانه، کم فشار جنب قطبی، پرفشار شرقی، پرفشار شمالی، پرفشار اروپای شرقی و تلفیق سامانه پرفشار سیبری با پرفشار اروپایی در فاز النینو از فراوانی بیشتری برخوردارند. در حالی که الگوهای هوای پرفشار سیبری و پرفشار مرکزی در دوره های لانینا بیشتر است.

با توجه به اینکه در گسترش کالبدی شهر هدف های متعدد و گاهی متضاد با هم (همچون؛ اختصاص زمین برای گسترش شهر و به زیرساخت و ساز رفتن اراضی کشاورزی و غیره) وجود دارد، تنها با نگاهی جامعه نگر نسبت به همه عوامل تاثیرگذار در جهت یابی توسعه کالبدی شهر، می توان اراضی بهینه را برای گسترش آتی شهر انتخاب کرد. از این رو شناخت و مکان یابی اراضی متناسب، جهت گسترش آینده شهر، از تصمیمات مهم برنامه ریزان شهری می باشد. عمده ترین هدف در مقاله حاضر ارایه و تعیین مکان های مناسب جهت گسترش آتی شهر مرودشت بوده است. بدین منظور از ابزار توانمند و دقیق سیستم اطلاعات جغرافیایی برای تولید و تجزیه و تحلیل نقشه ها و لایه های مختلف کاربری اراضی شهر مرودشت استفاده شده است. طی این فرآیند ابتدا شاخص های طبیعی و انسانی موردنیاز و تاثیرگذار در قالب 10 شاخص (جهت شیب، قابلیت اراضی، اراضی سیلاب خیز، گسل، رود، شبکه ارتباطی جاده ای، شبکه ارتباطی ریلی، صنایع، نقاط روستایی اطراف شهر و خطوط انتقال نیرو) شناسایی، تهیه و ویرایش شدند. سپس با استفاده از مدل ها و توابع تحلیلی سیستم اطلاعات جغرافیایی (همسایگی، حریم، هم پوشانی و غیره). محدوده مورد مطالعه در هر یک از معیارها و شاخص ها ایجاد و نقشه جهت بهینه گسترش فیزیکی در هر لایه، تعیین گردید. پس از این مرحله، عملیات استانداردسازی و تلفیق لایه ها با استفاده از روش های هم پوشانی و ترکیب نقشه ای و وزن دهی به روش رتبه ای انجام شد. در نهایت پس از تلفیق نقشه های به دست آمده، نقشه نهایی جهات مناسب گسترش آتی شهر مرودشت بهینه گزینی و ارایه شد.

حوضه آبریز لیکوان چای با متوسط بارندگی 352.72 میلی متر شیب و متوسط %5.36 در جنوب شرق استان اردبیل واقع شده است. گسترش چشمگیر سازندهای سطحی و زمین شناسی حساس به عوامل فرسایش مسلط بر حوضه و اثرات فرازشی نوزمین ساخت (با مقادیر 0.33 و (Vf=1.4 و (Bs=2.23) سیستم آبراهه ها بشدت موجب فرسایش و انتقال مواد سست می شوند. نتایج داده های مورفومتری سیستم زهکشی، ضرایب و اشکال فرم هندسی حوضه به همراه برخی از شاخص های ارزیابی میزان استعداد حوضه به فرسایش خطی بویژه خندقی و فرمول های تجربی برآورد میزان رسوب، نظیر آرنولدس، فورنیه، سپاسخواه و ... نشانگر شدت تخریب و حجم زیادی از سازندهای خاکی از منطقه است. متوسط فرسایشزایی باران حوضه بر حسب تن در هکتار در سال با توجه به نتایج فرمول های مذکور 291.51 ton/hac/y و مجموع فرسایش سالانه خاک در حوضه 22446270 ton/hac/y برآورد شده نشان دهنده بالا بودن نرخ فرسایش خاک است. میانگین اسیدیته pH خاک های حوضه 6.14 می باشد که از نظر زراعی برای رویش گیاهان PH مطلوب می باشد. با وجود تمایل اسیدی بسیار ضعیف خاک است.

شهر نوعی فرهنگ پدیداری است و بافت قدیم جلوه های مادی و معنوی آن را در خود به نمایش می گذارد. از این منظر شهرهای اسلامی تماما دارای بافت قدیمی با اجزای مشابه می باشند که بیانگر هویت اسلامی، تعامل فرهنگی و پیشینه های تاریخی یکسان می باشد. شهر خواف نمونه ای از این گونه شهرهای اسلامی است که علیرغم موقعیت جغرافیایی (واقع بودن در منتهی الیه شرق کشور و انزوای جغرافیایی)، زمانی به عنوان کانونی از تمدن تلقی می شده است. گرچه ویرانی ناشی از جنگ و زلزله و تحولات دهه های اخیر، تاثیر نسبتا زیادی بر اجزا و ضمائم بافت قدیم بر جای گذاشت، لیکن هنوز این بافت دارای پنج محله به نام های میان ده، پایین ده، سرده، قلعه بالا و سالار باشی با اجزای مشخص نظیر ارگ قلیچ خانی، مسجد جامع، مسجد خطیب، مسجد بلال، مسجد شیخ زین الدین و آب انبارهای آقاحسین، مسجد بلال، مسجد خطیب و خواجه یار که عمدتا مربوط به دوره تیموریان می باشد و همچنین دارای مزار حافظ ابرو، پیراحمد خوافی، بی بی حور و بی بی نور، خواجه یار، بناهای تاریخی نظیر منزل قریشی (دوره قاجاریه)، سقابه های مسجد بلال، مسجد جامع و شیخ زین الدین و بازار است، که هر یک از آنها به نوعی تجلی تجربیات فرهنگی ناشی از تعاملات کشورهای اسلامی را در خود دارند. از این رو هدف از این پژوهش شناسایی و معرفی بافت قدیم شهر خواف به عنوان نمونه ای از ساخت شهر اسلامی می باشد. بدین منظور از طریق روش های اسنادی و پیمایشی (تمام شماری) بافت قدیم این شهر بدقت مورد ملاحظه قرار گرفته است. نتایج آن نشان می دهد بافت قدیم شهر خواف از لحاظ ساخت به ویژه کارکردی نمونه ای از شهرهای اسلامی است که با بازخوانی مجدد آن می توان حلقه مفقوده تعاملات گذشته را در بین کشورهای اسلامی به نمایش گذاشت.

در این تحقیق روشی برای پیش بینی سال های آبی کم بارش و پربارش در منطقه خراسان بزرگ شامل سه استان خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی ارایه شده است. این روش شامل سه گام می باشد. در گام اول، ارتباط بین تغییرات الگوهای سینوپتیکی شامل فشار سطح دریا، اختلاف فشار سطح دریا، دمای سطح دریا، اختلاف دمای سطح دریا و سطح 1000 میلی باری، دمای سطح 850 هکتوپاسکال، ارتفاع معادل سطح 500 هکتوپاسکال و رطوبت نسبی سطح 300 هکتوپاسکال با بارش متوسط منطقه ای مورد بررسی قرار گرفته است.در گام دوم محدوده های فازی و توابع عضویت برای الگوهای سینوپتیکی فوق و بارش متوسط منطقه ای در مناطق منتخب توسعه داده شده است. در انتخاب این مناطق که مجموعه ای از نقاط در خلیج فارس و دریای عمان، دریای سیاه، دریای خزر، دریای مدیترانه، دریای شمال، دریای آدریاتیک، دریای سرخ، خلیج عدن، اقیانوس اطلس، اقیانوس هند و سیبری را شامل می شوند، تاثیرپذیری بارندگی منطقه شمال شرق ایران از الگوهای سینوپتیکی در مناطق فوق مورد توجه قرار گرفته است. در گام نهایی قوانین فازی برای پیش بینی بارش بر اساس تغییرات الگوهای سینوپتیکی فوق توسعه داده شده است. از تحلیل حساسیت برای به دست آوردن بهترین ساختار قوانین فازی و توابع عضویت استفاده شد. این قوانین برای پیش بینی مجموع بارش دسامبر تا می (آذر تا اردیبهشت) در فاصله بین سال های 1993-2002 مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد مدل پیشنهادی در 70 درصد از سال ها می تواند بارش را با دقت قابل قبولی پیش بینی کند.

فرسایش آبکندی از پدیده های معمول در آب و هوایی نیمه خشک می باشد. آنها مناطق وسیع با شرایط مورفولوژیکی، خاک شناسی و آب و هوایی متفاوت را تحت تاثیر قرار می دهند. میزان هدررفتن خاک در نتیجه ایجاد آبکندها در دهه های اخیر به جهت فرسایش قابل ملاحظه ای اراضی تحت کشت در حوضه آبریز شاخن، مشکلاتی بسیار جدی ایجاد کرده است. با تکیه بر خصوصیات مورفولوژیکی و شکل هندسی هیدرولیکی، دو نوع عمده آبکندها تشخیص داده شده:-1 آبکندهای موقتی که بر روی دامنه های با شیب کم گسترش می یابند؛-2 آبکندهای دایمی که در نتیجه فرسایش بسیار زیاد ایجاد می شوند.اهداف موردنظر در این بررسی عبارتند از:-1 تعیین توزیع مکانی این آبکندها در منطقه مورد مطالعه -2 اندازه گیری خصوصیات، مورفولوژیکی و توپوگرافی آنها و -3 تعیین عواملی که بازسازی و گسترش و تحول آنها را سبب می شوند.جهت بررسی عوامل اصلی تشکیل انواع متفاوت آبکندها، داده های مربوط به شرایط محیط طبیعی از قبیل: فیزیوگرافی، زمین شناسی، خصوصیات خاک، کاربری اراضی و شرایط هیدرولوژیکی به طور میدانی جمع آوری شد. فرضیات مربوط به مکانیسم های موثر در تشکیل و تحول هر دو نوع آبکند دایمی و موقتی و خصوصیات متفاوت آنها مورد بحث قرار گرفته است. این نوع از آبکندها تحت شرایط آب و هوایی نیمه خشک در مناطق کوچکی از حوضه آبریز شاخن در استان خراسان جنوبی مورد بررسی واقع شده اند.بررسی های میدانی در خصوص مورفولوژی آبکندها و فرآیندهای به وجود آورنده آنها در سه منطقه از محدوده مورد مطالعه که نماینده شرایط زمین محیطی متفاوتی هستند، انجام شده است. به طوری که اظهار می شود، با وجود اینکه آبکند منطقه شماره 1 از محدوده مورد مطالعه در ابتدا توسط رواناب سطحی ایجاد شده، اما در حال حاضر بسیار فعال بوده و آنچنان دچار تحول شده که فروافتادگی کف و کرانه ها مهمترین فرآیندهای متحول کننده آن به شمار می روند.در مناطق مورد مطالعه، اقدامات کنترل فرسایش باید مبتنی بر افزایش تراکم پوشش گیاهی بر روی زمین جهت کاهش سرعت جریان آب در اراضی بالادست مناطق دارای فرسایش آبکندی باشد تا به این ترتیب حجم جریان در مناطق تحت فرسایش آبکندی کاهش پیدا کند.

مقاله پیش روی با هدف بررسی قابلیت های طبیعت گردی و تدوین بهترین استراتژی ها در جهت رونق و بهبود عملکرد مدیریت طبیعت گردی در جزیره قشم صورت گرفته است. جزیره قشم به عنوان بزرگترین جزیره خلیج فارس دارای پتانسیل های طبیعی، فرهنگی و مردم شناختی با ارزشی است که از آن جمله می توان به جنگل های حرا، گونه های منحصر به فرد جانوری، چشم اندازهای زیبایی ساحلی و آثار تاریخی با ارزش همچون قلعه پرتغالی ها، قلعه نادری، غار خربس و آثار به جا مانده زیادی از دوره های صفوی، ساسانی و سامانی و فرهنگ خاص مردم بومی، پوشش، زبان، آداب رسوم و معماری خانه ها (روستای لافت) اشاره کرد. در تحلیل برنامه ریزی راهبردی جهت ارایه راهکارهای مدیریتی از روش برنامه ریزی راهبردی SWOT که مبتنی بر شناسایی نقاط قوت و ضعف (عوامل داخلی) و فرصت ها و تهدیدات (عوامل خارجی) می باشد. بهره گیری شد و حاصل آن به صورت جداول خلاصه تجزیه تحلیل عوامل داخلی و خارجی ارایه گردید. این یافته ها برای تجزیه و تحلیل نهایی به صورت جداول ماتریس برنامه ریزی کمی استراتژیک مورد استفاده قرار گرفته و نتایج نهایی نشان می دهد که مدل استراتژی بازنگری 5 (WO) با 16.36 امتیاز با استراتژی حداکثر استفاده اقتصادی از ورود طبیعت گردها در فصول مناسب سال با حفظ ارزش های جزیره و مدل استراتژی رقابتی، تهاجمی (SO) 5 با امتیاز 15.65 با تاکید بر تبادلات فرهنگی شفاف با سایر کشورها به منظور معرفی قابلیت ها و جایگاه فرهنگ و آداب مردم جزیره و با هدف جذب هر چه بیشتر گردشگرهای داخلی و خارجی به عنوان بهترین استراتژی ها شناخته شد.