جغرافیا و توسعه
سال:1385 | دوره:4 | شماره:پیاپی 8 |تعداد مقالات:11

توجه به کیفیت زندگی در جغرافیا که توسط جغرافیدانانی نظیر اسمیت و هاروی وارد این علم گردیده اند، طی سال های اخیر اهمیت زیادی یافته است. مقاله حاضر وضعیت کیفیت زندگی را با توجه به 25 فاکتور که در 3 گروه طبقه بندی شده اند، بررسی می کند. داده های این تحقیق به وسیله پرسشنامه جمع آوری شده و به سنجش الگوهای ذهنی افراد از وضعیت شاخص های کیفیت زندگی در محله شان پرداخته و میزان آن را در کل شهر و نواحی مختلف مورد مقایسه قرار می دهد. بر اساس نتایج این تحقیق شاخص های کیفیت زندگی از نظر شهروندان گنبدی در نواحی مختلف شهر تفاوت شدیدی را نشان می دهد.

صنایع روستایی از یک سو به واسطه نقش و جایگاه انکارناپذیرشان در ایجاد اشتغال موثر در نواحی روستایی و از سوی دیگر به دلیل داشتن پیوند تنگاتنگ با بخش های کشاورزی و خدمات نه تنها نقش بسزایی در توسعه روستایی دارد، بلکه در مقیاس کلان و ملی نیز می تواند سهم قابل قبولی از تولید ملی را نصیب نواحی روستایی کند و بدین ترتیب در فرآیند توسعه ملی نیز موثر و سودمند واقع شود. در این راستا، شناخت وضعیت بهره وری صنایع روستایی استان های کشور می تواند مسوولان کشور را در تحقق استراتژی های توسعه صنایع روستایی کشور یاری نماید.در مقاله حاضر که به واسطه مقیاس و محدوده عمل در نوع خود منحصر به فرد می باشد، با استفاده از اطلاعات پرسشنامه ای و برداشت های میدانی که در مقیاس روستا و در گستره کشور انجام گرفته است، شاخص های مختلف بهره وری جزیی و کل عوامل تولید در صنایع روستایی استان های مختلف کشور طی دوره 1379-1378 محاسبه شده و سپس با استفاده از روش تاکسونومی عددی رتبه بندی صورت گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که صنایع روستایی کشور از صرفه های اقتصاد به مقیاس برخوردار بوده و کشش نهاده موجودی سرمایه بیشتر از نیروی کار و مواد اولیه بوده است. همچنین نتایج تاکسونومی عددی دال بر این است که بهره وری صنایع روستایی استان سیستان و بلوچستان در بین استان های مختلف کشور رتبه اول را به خود اختصاص داده است. بنابراین، پیشنهاد می شود جهت تحقق اهداف برنامه چهارم توسعه، گسترش صنایع روستایی استان سیستان و بلوچستان به ویژه در بخش صنایع تبدیلی و تکمیلی در اولویت برنامه ریزان و تصمیم گیران بخش صنایع روستایی کشور قرار گیرد.

پلایاها یکی از مهمترین محیط های شور به حساب می آیند. با توجه به اینکه وسعت مناطقی که بطور ژنتیکی شور می باشند در سطح جهان در حدود 955 میلیون هکتار است، مناطقی که بطور ثانویه در معرض شور شدن قرار گرفته اند در سطح جهان حدود 77 میلیون هکتار وسعت دارند. در این میان حدود 58 درصد از مناطق در معرض شوری ثانویه را مناطق کشاورزی دارای آبیاری تشکیل می دهد. این موضوع مستلزم انجام ارزیابی های دقیق وضعیت شوری خاک و تغییرات آن به منظور تحت کنترل در آوردن روند قهقرایی تغییرات و نیز پایدارسازی مدیریت و کاربری اراضی در این مناطق حساس است.داده های سنجش از راه دور تجزیه و تحلیل های مربوط به فرآیندها و الگوهای تغییرات در طی زمان و مکان های مختلف را تسهیل ساخته و از این رو جهت استفاده در علوم مربوط به سیستم زمین مورد تایید قرار گرفته اند. اطلاعات سنجش از راه دور چند زمانه در قالب داده های مرئی و میکروویو بطور موثری می توانند جهت آشکارسازی تغییرات زمانی پدیده های سطحی که تحت تاثیر نمک قرار گرفته اند، مورد استفاده قرار گیرند. در این مقاله منابع اطلاعاتی متنوعی از قبیل: عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای و نیز شیوه های مورد استفاده جهت بررسی و تهیه نقشه از داده های سنجش از راه دور از مناطق تحت تاثیر نمک بررسی شده است. محدودیت های موجود در خصوص استفاده از داده های سنجش از راه دور به منظور تهیه نقشه از مناطق تحت تاثیر نمک به چگونگی رفتار طیفی انواع نمک های موجود، توزیع مکانی نمک ها بر روی سطح زمین، تغییرات زمانی شوری، پوشش گیاهی به عنوان مانع و اختلاط های طیفی با سایر سطوح زمینی بستگی دارد. پلایای کهک در استان خراسان جنوبی واقع شده است. در این مقاله روش هایی مختلفی مانند: عدم اختلاط طیفی، طبقه بندی حداکثر احتمال، نسبت موجود بین باندها و طبقه بندی فازی مورد بحث قرار گرفته است. در نهایت در این مقاله تغییرات زمانی و مکانی شوری و نیز گسترش و توسعه پلایا با استفاده از ترکیب روش هایی که در آن داده های مختلف تلفیق و ترکیب شده، تعیین شده است.

یکی از تحولات بارز و قابل ملاحظه در عرصه فعالیت های کشاورزی کشور و بویژه استان های خراسان طی 25 ساله اخیر (85-1360) گسترش فضایی - مکانی کشت زعفران بوده است، به طوری که سطح زیر کشت آن از 4250 هکتار در سال 1360 به 57623 هکتار در سال 1384 و میزان تولید آن از 23.2 تن به 239.6 تن افزایش یافته است. این افزایش سطح زیر کشت و تولید عمدتا متعلق به استان های خراسان بوده است؛ چرا که سطح زیر کشت در این ناحیه از 5530 هکتار در سال 1362 به 55947.5 هکتار و حجم تولید آن نیز از 18.5 تن به 232.8 تن در سال 1384 رسیده است. در عین حال تعداد شهرستان های تولید کننده زعفران در استان های خراسان که در سال 1362 تنها معدود به 5 مورد بوده، در سال 1384 تقریبا شامل تمام 30 شهرستان موجود در سطح خراسان گردیده است. این افزایش سطح زیرکشت و همچنین افزایش تولید چه در مقیاس ملی و چه در مقیاس استانی (استان های خراسان) در حالی رخ داده است که ایران و بالاخص استان های خراسان و بویژه خراسان رضوی و جنوبی طی 25 ساله اخیر به صورت دوره ای با پدیده خشکسالی مواجه بوده است. یافته های حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که رابطه معناداری بین کاهش نزولات جوی و متعاقبا کاهش منابع آبی از یک سو با افزایش سطح زیر کشت زعفران (بر خلاف رویه عمومی کشت محصولات کشاورزی) وجود داشته و دارد. همچنین معلوم گردید که به دلیل مزایای نسبی زعفران در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی در استان های خراسان، روند گسترش سطح زیر کشت آن بسیار سریع تر بوده است. این مزایا در برگیرنده کارکردهای طبیعی و اقتصادی - اجتماعی بوده و شامل نیاز آبی اندک زعفران، معدود بودن تعداد دفعات آبیاری، امکان رشد در اقلیم نیمه خشک، محدود بودن دوره کاشت، داشت و برداشت، اشتغالزایی و ارزش افزوده بالا آن می باشد.

شاخص های مسکن مهمترین و کلیدی ترین ابزار در برنامه ریزی مسکن محسوب می گردد. با بررسی آنها پارامترهای موثر در امر مسکن را می توان شناخت و هر گونه برنامه ریزی و تصمیم گیری در مورد مسکن را  تسهیل نمود. در این مقاله ابتدا با بررسی شاخص های کمی و کیفی مسکن در شهر مراغه و مقایسه آن با مناطق شهری استان و کشور، وضعیت مسکن در شهر مورد مطالعه، مشخص می شود. نتایج این بررسی نشان می دهد که طی دوره 75-1355 وضعیت شاخص های کمی مسکن این شهر روندی رو به بهبود داشته است و در مقایسه با مناطق شهری استان دارای شرایط بهتری است. اما نسبت به مناطق شهری کشور در مرتبه پایین تری قرار دارد. در بخش بعدی این مقاله پس از پیش بینی جمعیت شهر مراغه نیازهای مسکن تا سال 1402 تعیین و مشخص شده که در این مدت به 20715 واحد مسکونی جدید نیاز است. در صورتی که تقاضا برای مسکن در این دوره تنها 16011 واحد مسکونی خواهد بود که 77.4 درصد نیازها را پوشش می دهد. در پایان با توجه به توان موجود در گستره های شهری مراغه (مساکن مخروبه) مشخص می شود که در صورت استفاده حداکثر از آنها و اتخاذ الگوی مناسب توسعه مسکونی می توان 69.1 درصد نیازهای آینده شهر را در داخل شهر تامین نمود.

«برنامه ریزی کاربری اراضی شهری» در واقع مجموعه فعالیت هایی است که محیط انسانی را مطابق خواسته ها و نیازهای جامعه شهری سامان می بخشد و  این مقوله هسته اصلی برنامه ریزی شهری را تشکیل می دهد.امروزه در اثر شهرنشینی بدون برنامه نابسامانی هایی در ویژگی های کاربری زمین در شهرها به وجود آمده است، جهت ارتقا کیفی شهرنشینی، ساماندهی کاربری اراضی شهرها از اهمیت بالایی برخوردار می باشد و شهر خواف هم یکی از شهرهایی است که نابسامانی در کاربری زمین این شهر موجب عدم آسایش شهروندان شده است این نابسامانی ها شامل: کمبود امکانات و خدمات، عملکرد نامناسب خدمات، پراکنش غیر اصولی خدمات در سطح شهر می باشد. در پی چنین مشکلاتی مقاله حاضر با هدف سامان دهی به کل فضای شهر و به منظور اعتلای کیفیت زندگی شهری تدوین شده است.در این مقاله مشکلات و نارسایی های تک تک کاربری ها بطور کمی و کیفی مورد بررسی قرار گرفته است و با توجه به شرایط جغرافیایی، اقتصادی و کالبدی شهر و با توجه به مباحث توسعه پایدار و با دیدی انتقادی به بحث سرانه ها و استانداردهای رایج در شهرسازی و با رویکردی جغرافیایی و بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS  به تجزیه و تحلیل کاربری ها پرداخته شده است. نتایج بررسی های انجام شده  بصورت ارایه وضع مطلوب برای هر یک از کاربری ها و همچنین پیشنهادها و رهنمودهای کلی تدوین گردید.در پایان این نتیجه حاصل گردید که استناد به رقم سرانه و استاندارد مشکلات شهروندان را مرتفع نمی کند بلکه آنچه می تواند در مرتفع کردن مشکلات موثر باشد، تنوع کاربری ها،کیفیت عملکردی کاربری ها، دسترسی و توزیع مناسب خدمات شهری می باشد.

گردشگری نقش مهمی در اقتصاد جوامع ایفا می کند و شناسایی دقیق بازار رمز توسعه آن می باشد. از طرفی اگر چه گردشگری یک فعالیت بین المللی است؛ اما بسیاری از افراد و سازمان ها در بازار محلی یا ملی در این بخش اشتغال دارند و در نتیجه «گردشگری داخلی» در چرخه اقتصاد ملی جایگاه عظیمی دارد.ایران از دیدنی ترین مناطق جهان و اصفهان نیز یکی از زیباترین شهرهای ایران است؛ لیکن با وجود ظرفیت بالای اصفهان برای جذب گردشگران، فقدان آمار قابل اطمینان، برنامه ریزی علمی را برای توسعه بازار گردشگری این شهر مشکل می گرداند؛ بنابراین پژوهشگران با هدف شناخت بازار گردشگری داخلی اصفهان، با استخراج آمارهای موجود و انجام مطالعه میدانی دشواری، ویژگی های جغرافیایی، جمعیتی، اقتصادی و عواملی نظیر اهداف یا مشکلات گردشگران را شناسایی کردند.گردشگران داخلی اصفهان در سال 1384 جامعه آماری و تعداد 400 نفر آنان حجم نمونه این پژوهش بوده اند که با استفاده از روش های آماری توصیفی و استنباطی، ویژگی ها و مشکلات گردشگران مشخص و راهکارهایی برای رهایی از برخی چالش های بازدارنده نظیر گرانی قیمت ها، ترافیک و کیفیت اطلاع رسانی، ارایه گردید.

در ایران بعد از انقلاب اسلامی و تصویب قانون اساسی طرح های متعددی در قالب برنامه ریزی مردم گرا، عداالت خواه  و استقلال طلب تصویب و اجرا شده است. با این همه شاخص های توسعه روستایی کشور گویای توسعه نیافتگی روستایی است، از این رو مهمترین پرسشی که مطرح می شود آن است که عوامل اصلی موثر در توسعه نیافتگی روستاهای ایران به رغم کوشش ها و سرمایه گذاری های زیاد کدام است؟در این مقاله کوشش شده است توسعه نیافتگی روستایی ایران و نقش ادراکات محیطی در آن مورد بررسی قرار گیرد. داده های تحقیق مبتنی بر مطالعه میدانی از 460 خانوار و 30 روستای نمونه در شهرستان فومن (غرب گیلان) و برخی اطلاعات اسنادی است که با استفاده از آمار توصیفی، استنباطی مورد تحلیل قرار گرفته است.نتیجه مطالعه، گویای توسعه نیافتگی روستایی ایران است که ریشه در فقدان ادراکات محیطی مناسب در بین روستاییان و برنامه ریزان برخاسته از آنان دارد.

ارتفاعات آلاداغ به عنوان یک واحد تکتونیکی بخش وسیعی از استان خراسان شمالی را می پوشاند. این رشته کوه در شمال شرقی ایران قرار داشته و از نظر زمین شناسی جزیی از ارتفاعات آلاداغ - بینالود محسوب می شود. این منطقه در دوران های مختلف زمین شناسی یکی از مناطق فعال تکتونیکی ایران بوده و در شرایط کنونی نیز  فعالیت های شدید تکتونیکی را تجربه می کند. فعالیت های تکتونیکی در این منطقه از طریق دلایل و شواهدی قابل اثبات می باشد. از مهمترین این شواهد می توان به گسل های فعال منطقه اشاره نمود.وجود چندین گسل فعال از جمله گسل های، عادل آباد، کی کی، قره جه رباط و مقصودآباد در منطقه می تواند به عنوان شواهدی جهت اثبات این فعالیت ها محسوب شود. دلیل دیگر برای اثبات این فعالیت ها مقایسه نیمرخ طولی و مرجع دره های منطقه می باشد مقایسه نیمرخ طولی و مرجع دره های منطقه نشان می دهد این منطقه از نظر تکتونیکی شرایط فعالی را طی می کند. نسبت بین عرض دره های منطقه به متوسط ارتفاع آنها روش دیگری برای مطالعات تکتونیکی می باشد این نسبت برای دره های منطقه عدد 1.8 به دست آمد بنابراین ارتفاعات منطقه را در ردیف مناطق متوسط تکتونیکی قرار می گیرد. تضاریس جبهه کوهستان به عنوان شاخص کمی دیگر مبین این فعالیت ها می باشد. متوسط این شاخص برای دره های منطقه عدد 1.51 به دست آمد بنابراین بر اساس طبقه بندی بول و مک فادن منطقه در ردیف مناطق فعال تکتونیکی قرار می گیرد. وقوع زلزله های متعدد از نشانه های فعالیت تکتونیکی منطقه در زمان حاضر می باشد. مطالعات انجام شده نشان می دهد، سالانه چندین زلزله با بزرگی بالاتر از 4 ریشتر در منطقه به وقوع می پیوندد. این زمین لرزه ها می تواند به عنوان یکی از مظاهر اصلی فعالیت های نئوتکتونیکی منطقه به حساب آید.

در این تحقیق به کمک سامانه های اطلاعات جغرافیایی مناطق مستعد کشت بادام دیم تعیین شده است. از آنجا که بادام دارای نیازهای آب و هوایی خاصی است، در ابتدا برای هر یک از این نیازهای اقلیمی یک لایه جداگانه به کمک سامانه های اطلاعات جغرافیایی تهیه گردید. این لایه ها شامل لایه بارش، لایه احتمال وقوع سرمازدگی، لایه شاخص رطوبت در دسترس، لایه درجات روز رشد و نهایتا لایه توزیع بارش در سال بود. تلفیق لایه های مذکور به کمک مدل تلفیق شاخص وزنی انجام شد. در این مدل ابتدا برای هر یک از عوامل اقلیمی شاخص وزنی خاصی تعیین شده و نهایتا به کمک مدل تلفیق فاکتور وزنی، نقشه تعیین مناطق مستعد کشت بادام دیم برای استان آذربایجان شرقی به دست آمد.