علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال:1386 | دوره:9 | شماره:3 (مسلسل 34) (ویژه نامه) |تعداد مقالات:15

پالایشگاه گاز شهید هاشمی نژاد در 35 کیلومتری شهرستان سرخس و 165 کیلومتری شهر مشهد، در شمال شرق استان خراسان قرار گرفته است. این پالایشگاه در حال حاضر از پنج واحد تصفیه گاز، سه واحد بازیافت گوگرد، دو واحد تثبیت مایعات نفتی، یک واحد احیای آب ترش و یک تصفیه خانه فاضلاب و دیگر تاسیسات جانبی تشکیل شده است.واحد تصفیه پساب پالایشگاه جهت بازیافت فاضلاب مربوط به رستوران و سرویس های بهداشتی، بخشی از فاضلاب صنعتی مربوط به واحدهای تثبیت آب ترش، آبگیری مخازن هیدروکربور و برج های تماس با ظرفیت تصفیه روزانه 500 مترمکعب فاضلاب احداث گردیده است. این در حالی است که بخش دیگری از پساب تولیدی که مورد تصفیه قرار نمی گیرد، به حوضچه های تبخیر و نهایتا زمین های پیرامون پالایشگاه فرستاده می شود. نظر به بالا بودن سطح آب زیرزمینی در منطقه و مدت زمان طولانی تجمع فاضلاب صنعتی تصفیه نشده در منطقه و همچنین احتمال نفوذ فاضلاب بهداشتی روستای گنبدلی و پساب حاصل از زمین های کشاورزی موجود در منطقه مورد مطالعه به داخل خاک و نهایتا آب های زیرزمینی، سعی شد تا پژوهشی پیرامون این معضل زیست محیطی صورت پذیرد.لذا برای اثبات فرضیه نفوذ پساب ها به داخل خاک و سرانجام آب های زیرزمینی، از بین چاه های آب موجود در منطقه پنج چاه انتخاب و آنالیز پارامترهای pH، COD، BOD، کلراید، سوفات، نیترات، نیتریت، رنگ، هدایت الکتریکی، جامدات محلول، سختی، کلسیم، منیزیم و ازت آمونیاکی در ماه های تیر، مرداد، مهر، آبان، دی و بهمن و آنالیز فلزات سنگین و TPH در ماه های تیر، مهر و دی بر روی نمونه آب این چاه ها انجام شد.سپس با مقایسه نتایج حاصل از آزمایش های فوق با مقادیر استاندارد، فرضیه نفوذ پساب ها به داخل آب چاه های نمونه برداری ثابت گردید.

در این مقاله، نحوه تغییرات ثابت دی الکتریک آب های مناطق مختلف خلیج فارس مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. برای این منظور، شوری آب های خلیج فارس را مقدار میانگین 38ppt در نظر گرفته و رفتار ثابت دی الکتریک استاتیک را در برابر تغییر دما مورد مطالعه قرار داده ایم. در این بررسی از اطلاعات جمع آوری شده در گشت دریایی ROPME در سال 2001 میلادی، استفاده نموده ایم. بررسی ها نشان می دهد که در برخی از ایستگاه ها، اغتشاشات شدیدی در مقادیر ثابت دی الکتریک وجود دارد که حاکی از وجود توده آبی با ویژگی های متفاوتی از توده اصلی است. همچنین در برخی از ایستگاه های ساحلی نیز رفتار متضادی برای این کمیت ها مشاهده شده است.

نشت نفتی صورت گرفته از پالایشگاه تهران سبب گسترش آلودگی های هیدروکربنی در محوطه های اطراف این پالایشگاه شده است. پلی آروماتیک های حلقوی (PAHs) در این میان به عنوان یکی از گروه های اصلی این آلایندها مطرح می باشند. این ترکیبات می توانند از طریق استنشاق، بلع تصادفی و یا جذب پوستی برای ساکنین منطقه خطرآفرین باشند.در این تحقیق از خاک منطقه جنوب پالایشگاه تهران و از اطراف نهر آلوده موجود تعداد 16 نمونه به صورت شبکه ای از طرفین نهر و 3 نمونه از محور نهر برداشت شده و آنالیز گاز کروماتوگرافی بر روی نمونه ها صورت پذیرفته است. آنالیزها بیانگر غلظت بالای آلاینده ها در خاک منطقه می باشد. همچنین از میان ترکیبات، پلی آروماتیک های حلقوی در ترکیب نفتالین و فلورانتین که از جمله مواد زاید خطرناک می باشند مورد بررسی قرار گرفتند و پارامترهای فیزیکی و خطرزایی برای این دو ترکیب تعیین و بر مبنای خصوصیات ژئوتکنیکی خاک منطقه سطوح پالایشی به لحاظ استنشاق بخار آلاینده ها در هوا محاسبه شد.همچنین در این مطالعه سطوح پالایشی حاصل از محاسبات جهت آلاینده های PAH با نتایج حاصل از آنالیز آلاینده ها در نمونه های خاک مورد مقایسه قرار گرفت که با توجه به تحلیل نتایج میزان غلظت نفتالین در تمامی نمونه ها بالاتر از غلظت سطح پالایشی 3.9ppm بوده و در محور نهر با 255ppm به بالاتر از 60 برابر مقدار مجاز نیز رسید.در نهایت با توجه به ساختار آلاینده های فوق و در نظرگرفتن خصوصیات ژئوتکنیکی منطقه جنوب پالایشگاه، روش پالایش گیاهی و روش های بیولوژیکی برای برطرف نمودن PAHs مورد مطالعه توصیه می گردد.

به منظور بررسی آلودگی صوتی کارخانه نساجی بروجرد پژوهشی صورت گرفت که در آن تمامی قسمت های کارخانه مورد صداسنجی قرار گرفت. در این تحقیق در سالن های متفاوت کارخانه، ترازفشار صوت در ایستگاه های مشخص اندازه گیری و با مقادیر مجاز پیشنهادی در محیط های صنعتی مقایسه شد. همچنین تراز فشار صوت کلیه ماشین های مولد صدا در فواصل مختلف اندازه گیری و با استانداردهای مربوطه برای 8 ساعت مواجهه مقایسه گردید. نتایج بررسی نشان داده است که سالن ریسندگی فاز 1 با 97 دسی بل آ، ریسندگی فاز 2 با 90 دسی بل آ، بافندگی فاز 1 با 100 دسی بل آ، بافندگی فاز 2 با 99 دسی بل آ و آهارزنی فاز 2 با 87 دسی بل آ، دارای میانگین ترازفشار صوت بالاتر از حد استاندارد هستند. ترازفشار صوت کلیه ماشین های موجود در ریسندگی و بافندگی فاز 1 و 2 برای 8 ساعت مواجهه بیش از حد مجاز می باشد. میانگین کلی ترازفشار صوت در فضای باز کارخانه و خارج از سالن ها 65 دسی بل آ می باشد که برای محیط صنعتی در طی روز کمتر از حد مجاز (77 دسی بل آ) و قابل قبول می باشد.

با پیدایش فرهنگ و تمدن و افزونی نیازهای بشری، صنعت معدن و معدن کاوی به عنوان یکی از اجزای لاینفک توسعه و پیشرفت پا به عرصه وجود نهاد. معدن کاری مواد لازم برای حیات و پیشرفت بشر را فراهم می کند و از طرفی با انتشار آلودگی ها، امکان حیات و استفاده از محیط زیست سالم را از وی سلب می کند. با توجه به این که ایران یک کشور در حال توسعه است و برای پیشرفت خود ناچار به توسعه معادن است، برای توسعه پایدار صنعتی معدن کشور لازم است تا جنبه های زیست محیطی صنایع معدنی (با توجه به اقلیم) مورد شناسایی قرار گیرد. در این تحقیق اثرات زیست محیطی معدن سرب و روی آهنگران در منطقه حفاظت شده "لشگردر"، در استان همدان مورد پایش و بررسی قرار گرفته است. فعالیت معدن آهنگران از حدود سال 1335 شروع شده و در تمام طول مدت استخراج، عملیات اکتشافی ادامه داشته و استخراج معدن به طریقه زیرزمینی و کانه آرایی و به روش سنگ جوری بوده است. به منظور بررسی اثرات زیست محیطی فعالیت های استخراج و فراوری معدن، از بخش های مختلف آب، خاک و گیاهان مرتبط با رگه های معدنی، نخاله ها و پساب های فراوری و حوضچه های ترسیب از 8 ایستگاه نمونه برداری و میزان تراکم برخی فلزات سنگین، در نمونه ها سنجش و تعیین شد. سپس غلظت فلزات سنگین در نمونه های آب، و عصاره نمونه های خاک و گیاهان با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه گیری و نتایج حاصله به کمک نرم افزار اکسل مورد مقایسه قرار گرفت.نتیجه آنالیز نمونه های آب، خاک و گیاهان بیانگر این است که عناصر سرب، نیکل، کرم و مس در برخی از ایستگاه ها، بیش از میزان استاندارد می باشد. همچنین یافته ها بیانگر این است که فعالیت های معدن کاوی، خصوصا باطله های موجود، اثرات قابل ملاحظه ای بر سیمای محیطی منطقه حفاظت شده "لشگردر" و پوشش گیاهی و جانوری آن در پی داشته است.

دمای هوا که در ایستگاه های هواشناسی استاندارد اندازه گیری می شود یکی از توصیف کننده های اصلی وضعیت محیط زمین است. در این تحقیق شبکه های عصبی مصنوعی به عنوان روشی جدید جهت تخمین بیشترین دمای روزانه هوا در حوزه دریاچه ارومیه، به کار گرفته شده است. شبکه ای با ساختار و آموزش مناسب و داده های کافی، قادر است، تاثیرات و ارتباط بین دما و سایر متغیرهای موثر بر دما را بدون استفاده از روابط اختصاصی و معادلات مربوطه فرا گیرد. پارامترهایی که به عنوان ورودی های شبکه به مدل انتخاب شده اند عبارتند از: درجه حرارت سطح زمین، شاخص تفاضل پوشش گیاهی (NDVI)، طول جغرافیایی، عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، روز از سال و زمان برداشت تصویر و خروجی شبکه بیشترین دمای روزانه هوا. ساختار شبکه استفاده شده برای تخمین بیشترین دمای روزانه هوا، شبکه هایی با آرایش پیشرو می باشد و بدین علت از ساختار MLP برای آن منظور استفاده شده است. پس از آموزش و آزمایش داده ها بهترین حالت در نظر گرفته شده است. به طوری که مناسب ترین قانون یادگیری، قانون دلتای بسط یافته (EXT DBD) و مناسب ترین تابع انتقال، تانژانت هیپربولیک می باشد. بهترین ساختار شبکه، ساختار سه لایه و مثلثی شکل با 4 نرون در لایه مخفی اول و 3 نرون در لایه مخفی دوم و 1 نرون در لایه مخفی سوم می باشد. این شبکه با روش همبستگی چند متغیره غیرخطی مقایسه شده است. از آنجا که عملا رگرسیون غیرخطی تحقیقات پیشین از کل داده ها برای آموزش استفاده کرده و آزمون نداشته است، در این جا نتایج آموزش شبکه با مدل رگرسیون قابل مقایسه است. در شبکه عصبی مقدار RMSE آموزش 0.154 بوده در حالی که مدل رگرسیونی غیرخطی مقدار آن 1.57 برآورد گردیده است. ملاحظه می شود که با وجود استفاده از نصف داده ها خطای آموزشی آن به مراتب کمتر از رگرسیون غیرخطی می باشد. نتایج مقایسه نشان دهنده بهبود قابل توجهی در محاسبه و تخمین بیشترین دمای روزانه هوا و کارآیی بهتر روش شبکه های عصبی نسبت به روش همبستگی های چند متغیره است.

تمرکز جمعیت در محدوده های کوچک شهری که افزایش تقاضای مصرف انواع فرآورده ها و خدمات، حجم بالای تردد وسایل نقلیه و استقرار صنایع و کارگاه های تولیدی متعدد در این نواحی را در پی دارد، باعث انتشار روزانه و مستمر آلاینده ها، بیش از ظرفیت خودپالایی محیط پذیرنده می شود که پیامدهایی نظیر آلودگی هوای شهری در نواحی مذکور را به دنبال دارد. در تحقیق حاضر بررسی اثرات توسعه شهری بر کیفیت هوای منطقه 22 شهرداری تهران که منطقه ای جدیدالاحداث است و به عنوان الگویی برای توسعه پایدار شهری مطرح گردیده برای شناسایی مناطق حساس و آسیب پذیر از نظر آلودگی هوا مدنظر قرار گرفته است. بدین منظور مطالعاتی در منطقه 22 شهرداری تهران به شرح، پایش و اندازه گیری میدانی آلاینده های هوا در 14 ایستگاه سنجش آلودگی هوا در منطقه 22 طی یک دوره یک ساله هر ماه به مدت یک هفته روزانه در دو نوبت صبح و عصر، تهیه لایه ها و نقشه های مختلف اطلاعاتی از منطقه با استفاده از ابزار GIS، تهیه نقشه های پخش آلاینده های هوا در منطقه با استفاده از مدل اینونتوری پخش آلودگی هوا، تهیه نقشه مناطق حساس و آسیب پذیر از نظر آلودگی هوا، مقایسه نتایج حاصل از پایش کیفیت هوا با مقادیر آلودگی هوا در سایر مناطق تهران و تعیین مقادیر انتشار آلاینده های هوا در وضعیت فعلی و آتی منطقه با استفاده از فاکتورهای انتشار، انجام پذیرفته است که در نهایت با شناسایی وضعیت موجود کیفیت هوا و بررسی چگونگی توسعه بخش های مختلف در منطقه، راهکارهای کاهش و جلوگیری از افزایش آلودگی هوا در منطقه برای دست یابی به توسعه پایدار شهری ارایه گردیده است.

در این تحقیق، جهت بررسی تاثیر فعالیت مناطق صنعتی بر تغییرات میزان عناصر سنگین محیط، در شش ناحیه صنعتی مهم استان کرمان (شامل: کارخانه لاستیک بارز، کارخانه سیمان، مجتمع مس سرچشمه، صنایع مس باهنر، منطقه صنعتی شماره 1 و منطقه صنعتی خضرا) و یک منطقه غیرصنعتی (کنترل) نمونه برداری از خاک، گیاهان و پساب صنعتی انجام یافت. پس از نمونه برداری و آماده سازی نمونه ها، پارامترهای میزان اسیدیته خاک و پساب صنعتی با دستگاه pH متر و میزان سرب، کادمیوم و جیوه نمونه های جمع آوری شده با روش هضم اسیدی و جذب اتمی در آزمایشگاه تعیین گردید. تجزیه آماری داده ها نیز با روش تجزیه واریانس یک طرفه (نرم افزار SPSS10.0) انجام گردید. نتایج نشان داد که میزان اسیدیته خاک و پساب صنعتی در منطقه مجتمع مس سرچشمه نسبت به سایر نواحی و شاهد کاهش معنی داری داشت (اسیدیته نمونه های خاک به حد بحرانی 5 نزدیک بود). میزان سرب نیز در نمونه های خاک و گیاه مناطق صنعتی شماره 1 و مس باهنر (حدود ppm750 در خاک) نسبت به سایر مناطق و شاهد در سطح بالاتری قرار داشت. در مناطق مس سرچشمه، مس باهنر و کارخانه لاستیک غلظت عناصر کادمیوم و جیوه نمونه ها (خاک و گیاه) نسبت به سایر مناطق و شاهد افزایش معنی داری نشان داد. به طور کلی غلظت این عناصر سنگین در بیشتر نمونه های سه منطقه اخیر نسبت به شاهد و استانداردهای EPA افزایش معنی داری داشت که نشان دهنده وجود آلودگی نسبی این عناصر در این مناطق می باشد. افزایش غلظت عناصر سنگین مذکور، نشان دهنده وجود شرایط مساعد خاک جهت آزاد شدن این عناصر از ذرات خاک می باشد. بنابراین وجود عوامل آلوده کننده نواحی صنعتی مذکور موجب افزایش تدریجی یون هیدروژن خاک و کاهش اسیدیته خاک می گردد. در نتیجه این امر احتمال سمیت و آزادسازی عناصر مذکور در نواحی کشاورزی و شهری نیز افزایش می یابد که می بایست کنترل، ارزیابی و مدیریت بیشتری در این زمینه مهم صورت پذیرد.

آلودگی هوا از جنبه های مختلف دارای اهمیت می باشد. در این مطالعه به بررسی وضعیت همدیدی برخی شرایط حاد آلودگی هوای تهران پرداخته شده است. دوره مورد مطالعه از سال 2001 تا 2002 میلادی می باشد. ایستگاه های انتخابی شامل ایستگاه های آزادی، بهمن، تجریش، مرکزی و قلهک می باشند که تقریبا پوشش مناسبی از تهران را دارند. در این بررسی ابتدا نحوه تغییرات روزانه و ماهانه آلاینده ها در ماه های سرد سال بررسی شده و سپس نوع و عمده ترین آلاینده های شهر تهران، شامل منواکسید کربن (CO)، دی اکسید نیتروژن (NO2) و دی اکسید گوگرد (SO2) مورد مطالعه قرار گرفته و تاثیر پدیده های هواشناسی از قبیل وارونگی دمایی همراه با شرایط همدیدی، بر کمیت و کیفیت آلاینده ها بررسی شده است.در بررسی های همدیدی، دوره هایی که در آن مقدار آلاینده ها برای مدت چند روز روند افزایشی داشته تا به بیشینه مقدار خود رسیده اند، بررسی گردیده اند. نتایج نشان می دهند زمانی که سامانه پرفشار منطقه ای (منطقه ایران)، از نوع سامانه های عرض های میانی در ناحیه حاکم باشد غلظت آلاینده ها افزایش یافته و گاهی اوقات ممکن است دو تا سه برابر، بیشتر از حد مجاز باشد.

هدف از انجام این تحقیق بررسی مکانیزم ایجاد فرسایش و تولید رسوب، برداشت بی رویه آن و اثرات سوء زیست محیطی به وجود آمده در حوزه رودخانه کرگانرود استان گیلان است. که توسط تحقیقات و مطالعات صحرایی حوزه انجام شده است به طوری که ابتدا با استفاده از روش تجربی PSIAC به ضریب عددی فرسایش حوزه دست یافته و سپس با استفاده از روابط ریاضی مربوط به دبی سالیانه وزن رسوب سالیانه رودخانه کرگانرود تعیین شده است. از نتیجه به دست آمده می توان در تدوین برنامه برداشت شن و ماسه رودخانه ای جهت حفظ منابع محیط زیست استفاده نمود. با بررسی عکس های ماهواره ای در سال های متفاوت مشاهده شد که در قسمت هایی از رودخانه به طور غیرطبیعی عریض شدگی وجود دارد که ناشی از برداشت های بی رویه شن و ماسه توسط کارخانه های سودجو می باشد. این عریض شدگی طبق مطالعات صحرایی باعث تخریب کناره های رودخانه و زمین های اطراف شده و از طرفی در اثر برداشت بی رویه شیب هیدرولیکی افزایش یافته و تمامی میاندرهای موجود در رودخانه از بین رفته است. و همچنین افزایش شیب هیدرولیکی و کاهش شن و ماسه در کف رودخانه کاهش ماهیان بومی را در سال های اخیر در پی داشته، به طوری که تولید مثل آن ها به حداقل ممکن رسیده و به مانند سابق انجام نمی شود. که یک معضل زیست محیطی در منطقه می باشد.

بیشترین شیوه های جداسازی CO2 بر اساس جذب فیزیکی یا شیمیایی این ماده در یک حلال مناسب استوار است از آنجایی که در جذب فیزیکی راندمان عمل بستگی زیادی به مقدار CO2 در گاز ورودی به فرآیند دارد و با کاهش مقدار CO2 میزان جذب کاهش پیدا می کند از این روش نمی توان به طور موثر برای جداسازی CO2 از هوا که مقدار آن غالبا از حداکثر چند درصد تجاوز نمی کند استفاده کرد. به همین دلیل استفاده از جذب شیمیایی CO2 هوا با محلول های آمین راندمان بالاتر و کارآیی مناسب تری از خود نشان می دهد. در این تحقیق انواع محلول های آمین که برای جذب شیمیایی CO2 به کار می روند معرفی و خواص آن ها ارایه می شود. همچنین فرآیندهای مختلف که در آن ها محلول های آمین در برج های جذب گوناگون CO2 را از هوا جدا می کنند مورد بررسی قرار می گیرند. نتایج تحقیق نشان می دهند که به دلیل فعالیت شیمیایی بالا و ارزانی قیمت، محلول منواتانول آمین مناسب ترین محلول برای پاک کردن هوا از CO2 موجود در آن است. همچنین این محلول به دلیل داشتن پایداری شیمیایی اتلاف کمی در فرآیندها از خود نشان می دهد اگرچه فشار بخار بالا و خورندگی زیاد آن از معایب استفاده از این محلول است. در صورت استفاده از برج جذب با دمای مناسب (حدودا 70-100oF) حداکثر مقدار جذب CO2 حاصل می گردد و مقدار آن در گاز حامل می تواند به کمتر از 250 ppm برای ظرفیت چندین میلیون فوت مکعب در شرایط استاندارد برسد.

تخصیص یارانه های سنگین به فرآورده های نفتی در کشور و افزایش مصرف این فرآورده ها، موجب افزایش آلودگی های زیست محیطی به ویژه آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و پرترافیک گردیده است. بخش حمل و نقل اصلی ترین منبع آلودگی شهرهای بزرگ محسوب می شود. در کشورهای توسعه یافته، یارانه های بیشتر به تولید کنندگان کالا و خدمات تعلق می گیرد، که این امر موجب تعادل بین تولید و مصرف در این جوامع می شود. اما در کشورهای در حال توسعه یارانه ها با هدف برقراری عدالت اجتماعی، بیشتر به مصرف کنندگان اختصاص داده می شود. در نظام فعلی کشور ما خانوارهای غنی بسیار بیشتر از خانوارهای ضعیف از یارانه های حامل های انرژی به ویژه بنزین و نفت گاز استفاده می کنند. در این تحقیق نخست به بررسی میزان مصرف انرژی در بخش حمل و نقل کشور، و یارانه های تخصیص داده شده به این بخش پرداخته شده است. سپس تابع تقاضای فرآورده های نفتی مصرف شده در بخش حمل و نقل با توجه به سری زمانی مناسب با استفاده از نرم افزار Eviews تخمین زده شده است. در ادامه تاثیر یارانه های انرژی بر انتشار آلاینده های هوا در بخش حمل و نقل با محاسبه میزان انتشارات و استفاده از نرم افزار انرژی و محیط زیست به دست آورده شده است. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که حذف کل یارانه های انرژی در بخش حمل و نقل موجب کاهش انتشار آلاینده های هوا به میزان 14.75 درصد می شود، و از آنجا که حذف یارانه ها به طور متوسط موجب افزایش کارایی انرژی به میزان 35 درصد در کلیه بخش های مصرف کننده انرژی در کشور می شود، این اثر نیز مد نظر قرار گرفته، که در این صورت میزان انتشار آلاینده ها با ملحوظ نمودن اثر توام حذف یارانه ها و صرفه جویی انرژی، به میزان 44.56 درصد کاهش پیدا خواهد کرد. از آنجا که حذف کامل یارانه های انرژی بدلیل آثار و تبعات اجتماعی و اقتصادی و به دنبال آن ایجاد تنش های سیاسی در جامعه امکان پذیر نمی باشد، هدفمند نمودن یارانه ها و افزایش کارایی انرژی در بخش های مختلف مصرف کننده انرژی در کشور توصیه می گردد.