علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال:1392 | دوره:15 | شماره:4 (مسلسل 59) |تعداد مقالات:16

رودخانه ها یکی از منابع آبی مهم محسوب می شوند که کاربردهای گسترده ای دارند. از طرفی ورود آلاینده ها به آن ها موجب تغییرات فیزیکی و شیمیایی مختلف می گردد. از این رو شناخت کافی از میزان پارامترها و روند تغییرات آن ها امری کاملا ضروری است. در این میان رودخانه خرسان بزرگ ترین سرشاخه عظیم رود کارون، از مهم ترین رودخانه های کشور محسوب می شود که از لحاظ تامین آب اصلی برای مصارف شهری، روستایی، کشاورزی و زراعتی نقش مهمی دارد. این مقاله با هدف تعیین پارامترهای فیزیکی و شیمیایی (نیترات، فسفات، اکسیژن محلول، اکسیژن خواهی بیوشیمیایی، دما، pH) آب رودخانه خرسان و بررسی روند تغییرات سالیانه آن تدوین گردیده است. از آن جایی که تاکنون در این ابعاد بر روی رودخانه خرسان در ایران و جهان مطالعه و تحقیقی صورت نگرفته است، لذا می تواند در زمینه کاربری های مختلف که مهم ترین آن در خصوص رودخانه یاد شده ایجاد سد می باشد، مفید واقع شود. جهت انجام آزمایش های فیزیکی و شیمیایی 12 مرحله نمونه برداری به صورت ماهیانه انجام گرفت. نمونه های آب از 6 ایستگاه در طول مسیر رودخانه جمع آوری شد. روش نمونه برداری و روش انجام آزمایش ها مطابق استانداردمتد بوده است. نتایج نشان داد روند تغییرات درجه حرارت آب در ایستگاه های تحت بررسی در ماه های تیر و مرداد به حداکثر مقدار خود می رسد، سپس روند کاهشی داشته و در بهمن ماه به حداقل مقدار می رسد. میزان pH آب در تمامی ایستگاه ها و در تمامی ماه های سال در محدوده بهینه (9.5 - 6.5) قرار دارد که در تمامی ایستگاه ها در محدوده ماه های شهریور و مهر به حداقل مقدار می رسد. میزان اکسیژن محلول در آب در تمامی ایستگاه ها و در تمامی ماه های سال در محدوده بهینه (بالاتر از 5 میلی گرم بر لیتر) قرار دارد که در تمامی ایستگاه ها در ماه های تیر و مرداد به حداقل مقدار و در زمستان به حداکثر مقدار خود می رسد. میزان اکسیژن خواهی بیوشیمیایی آب در ایستگاه شماره 1 در اواسط مهرماه بیشترین مقدار را دارد، به طور کلی میزان اکسیژن خواهی بیوشیمیایی بالاتر از حداکثر میزان مجاز می باشد. روند تغییرات نیترات در کلیه ایستگاه ها و در تمامی ماه های سال در محدوده بهینه قرار دارد. فعالیت های کشاورزی و توزیع اراضی کاربری زراعتی نواحی مجاور رودخانه و نیز وجود روستاهای مجاور رودخانه و مجاورت مناطق شهری سهم مهمی در آلودگی آب رودخانه دارد.

یافتن روشی مناسب برای ذخیره سازی مقدار زیادی گاز هیدروژن و با ایمنی لازم برای استفاده در خودروها و سایر تجهیزات همچنان توجه مراکز پژوهشی انرژی و محیط زیست را به خود جلب نموده است. در این پژوهش با انجام شبیه سازی دینامیک ملکولی (MD) میزان هیدروژن جذب شده در سیستم نانو ذراتFeTi  و نانولوله ها کربنی تک لایه (SWNT) در محدوده دمایی 100 - 60 کلوین، با محاسبه مقدار جذب هیدروژن (q)، آنتالپی جذب (q) و انرژی اتصال (e)، در فشارهای متفاوت مورد بررسی قرار گرفت. میزان جذب هیدروژن در فشار حداکثر 10 مگا پاسکال و دمای 60 درجه کلوین برای لایه اول جذب روی نانو ذرات 0.28 FeTi تا 0.35 و درون SWNT در بیشترین قطر انتخاب شده 0.08 به دست آمد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که نانوذرات FeTi مواد جدید و مناسبتری جهت استفاده در پیل های سوختی به عنوان ذخیره ساز گاز هیدروژن هستند.

این تحقیق با هدف مطالعه تغییرات زمان تعادل و راندمان جذب در غلظت های انجام گردید. برای این کار از جاذب پوسته شلتوک برای جذب سرب استفاده گردید.آزمایش های جذب سینتیک برای تعیین زمان تعادل در غلظت های مختلف سرب انجام شد. نتایج نشان داد که در غلظت های مختلف با افزایش زمان تماس، مقدار سرب جذب شده در واحد وزن جاذب افزایش می یابد و فرایند جذب در غلظت های 1، 10، 20، 50، 100، 200 و 500 میلی گرم بر لیتر به ترتیب در مدت زمان های 60، 90، 105، 120، 90، 75 و 60 دقیقه به تعادل می رسد.با کاهش غلظت محلول از 500 به 1 میلی گرم بر لیتر، راندمان جذب افزایش یافت به طوری که حداکثر راندمان جذب در غلظت 1 میلی گرم بر لیتر (برابر 98%) به دست آمد. داده های آزمایش با استفاده از دو مدل سینتیک هو و همکاران (1996) و لاگرگرن (1898) برازش داده شدند، نتایج نشان داد که جذب یون های سرب روی پوسته شلتوک از مدل هو و همکاران پیروی می کند. نتایج حاصل از آزمایش های جذب ایزوترم با مدل های لانگمویر و فروندلیچ مطابقت داده شدند. نتایج نشان داد که مدل فروندلیچ داده ها را بهتر توصیف می نماید.

ساده ترین و اقتصادی ترین راهکار کاهش CO2 آتمسفری و تعدیل اقلیم، ترسیب کربن در زی توده گیاهی و خاک می باشد که از طریق ایجاد پوشش گیاهی و توسعه فضای سبز ممکن می باشد. در تحقیق حاضر تاثیر جنگل کاری و حاصلخیزی خاک روی میزان ترسیب کربن خاک و درنتیجه بهبود اقلیم، در دو توده 15 ساله سوزنی برگ کاج تهران  (Pinus eldarica Medw.)و پهن برگ اقاقیا (Robinia pseudoacacia L.) آبیاری شده با فاضلاب شهری و آب چاه و یک عرصه کنترل (فاقد جنگل کاری) در منطقه اقلیمی خشک شهرری بررسی شد.برای این منظور قطعات نمونه 30´30 متر در هر توده مورد بررسی انتخاب گردید. در هر قطعه نمونه، نمونه های خاک از 4 پروفیل حفر شده در عمق های 15 - 0، 30 - 15 و 60 - 30 سانتی متری برداشت و در آزمایشگاه درصد کربن آلی نمونه های خاک با روش سرد والکی - بلاک تعیین شد.نتایج نشان داد که در هر توده، در سطح 1% اختلاف معنی داری در میزان ذخیره کربن خاک دو تیمار آبیاری (فاضلاب شهری و آب چاه) وجود دارد. میزان ترسیب کربن خاک دو توده کاج تهران و اقاقیا تفاوت معنی داری نداشت، اما در هر یک، همواره بیش از منطقه کنترل (بدون جنگل کاری) بود. در هر دو توده، با افزایش کربن آلی خاک، پارامترهای رشد (قطر، ارتفاع و حجم) و بیوماس درختان به طور خطی افزایش یافتند (p<0.01).در مجموع، به لحاظ معدل بیوماس چوبی و ذخیره کربن درخت، می توان گفت که جنگل کاری کاج تهران در مقایسه با اقاقیا، نقش بیشتری در کاهش آلودگی هوا و درنتیجه تعدیل اقلیم دارد. همیشه سبز بودن کاج تهران می تواند از محسنات برجسته آن در تقلیل آلودگی هوا و بهبود شرایط اقلیمی قلمداد شود.

فناوری دورسنجی و بهره گیری از داده های ماهواره ای از ابزار های موثر در زمینه مطالعات علوم مرتع و پوشش گیاهی است. یکی از کاربردهای داده های ماهواره تهیه نقشه درصد تاج پوشش گیاهی می باشد.در این مطالعه جهت تهیه نقشه درصد تاج پوشش گیاهی پناهگاه حیات وحش موته از تصویر ماهواره IRS-P6، سنجنده LISS III در خرداد سال 1385 استفاده گردید. ابتدا تصحیحات مورد نیاز بر روی تصاویر اعمال شد. به منظور ایجاد همبستگی بین درصد تاج پوشش گیاهی و داده های ماهواره، داده های 290 پلات با پراکنش مناسب در منطقه برداشت شد. شاخص های گیاهی از تصویر ماهواره ای تهیه شد و با انجام آنالیز رگرسیون ساده خطی میزان همبستگی بین شاخص های گیاهی و داده های میدانی محاسبه گردید و برای هر شاخص مدل پوشش گیاهی به دست آمد و نقشه درصد تاج پوشش گیاهی تهیه شد.نتایج به دست آمده در این مطالعه نشان داد که شاخص گیاهی SAVI دارای بیشترین همبستگی با تاج پوشش گیاهی معادل 0.78 بود و جهت تهیه نقشه درصد پوشش گیاهی انتخاب گردید. با استفاده از مدل تهیه شده از شاخص SAVI نقشه درصد تاج پوشش گیاهی در چهار طبقه <%10، 10-%20، 20-%40 و بیشتر از 40% تهیه شد.نتایج این مطالعه نشان داد که بیشتر قسمت های منطقه توسط پوشش کمتر از 10% و 20%-10 پوشیده شده است. شاخص SAVI با اعمال ضریب خاک، اثر بازتابش خاک پس زمینه را کم می کند. در این مطالعه شاخص های گیاهی NDVI،TSAVI1  و RVI نیز دارای ضرائب همبستگی بالایی (0.78، 0.77 و 0.76) بودند.

یکی از مهم ترین مباحث در مدیریت جنگل، حفظ و توسعه تنوع زیستی می باشد. اندازه گیری تنوع زیستی از کارهای بسیار سخت، وقت گیر و پرهزینه است و در این زمینه دستورالعمل مدون و قالب بندی شده ای برای اندازه گیری تنوع زیستی وجود ندارد. این مطالعه به منظور حفاظت از تنوع زیستی در بخشی از جنگل دارابکلا به مساحت 280 هکتار با اندازه گیری تنوع گیاهان چوبی در دو جهت جغرافیایی شمالی و جنوبی صورت گرفته است. تعداد 18 قطعه نمونه با روش نمونه برداری تصادفی و با سطح نمونه 1000 مترمربع به صورت دایره ای پیاده شد و مقادیر تنوع گونه ای با استفاده از شاخص های سیمپسون، شانون وینر و غنای گونه ای با استفاده از شاخص های مارگالف، منهنیک و یکنواختی به وسیله شاخص های پیت و هیل برای هر یک از پلات ها محاسبه شد. بالاترین مقادیر تنوع گونه ای، غنای گونه ای و یکنواختی در جهت های شمالی و جنوبی به ترتیب مربوط به شاخص های شانون وینر، شاخص مارگالف و شاخص هیل می باشد. نتایج نشان داد که شاخص های تنوع گونه ای در جهت شمالی بیشتر از جهت جنوبی به دست آمده ولی در مورد شاخص غنای گونه ای این دو جهت تقریبا برابر بوده است و در مورد شاخص یکنواختی شاخص پیت در جهت شمالی و شاخص هیل در جهت جنوبی بیشتر شده است. همچنین نتایج نشان داد که شاخص های تنوع گونه ای و یکنواختی با یکدیگر همبستگی معنی داری دارند ولی بین شاخص های غنای گونه ای و یکنواختی اکثرا همبستگی وجود نداشت، درنتیجه تاثیر شاخص های یکنواختی در مقایسه با غنا در افزایش تنوع زیستی بیشتر است.

در تالاب انزلی تحقیقی روی مقاومت آنتی بیوتیکی در باکتری های گرم منفی جداشده از روده ماهیان کپور وحشی انجام یافت.در مجموع 126 باکتری گرم منفی از روده ماهیان جدا شده و میزان مقاومت باکتری ها نسبت به 6 آنتی بیوتیک: آمپی سیلین (AM 10 میکروگرم). استرپتومایسین (S 30 میکروگرم). تتراسایکلین (T 30 میکروگرم). کلرامفنیکل (C 30 میکروگرم). جنتامایسین (GM 10 میکروگرم). آمیکاسین (AK 30 میکروگرم) سنجیده شد.نتایج نشان داد که باکتری های گرم منفی نسبت به آنتی بیوتیک های: آمپی سیلین (%93.5)، استرپتومایسین (%51.15)، تتراسایکین (%46.5) دارای مقاومت بالایی بودند، همچنین مقاومت این باکتری ها نسبت به کلرامفنیکل (%12.15) نسبتا پایین است و نیز شواهد فقدان مقاومت باکتری های گرم منفی را نسبت به آنتی بیوتیک های جنتامایسین و آمیکاسین (0%) نشان داد. با بررسی میزان مقاومت باکتری ها به چند آنتی بیوتیک مشخص شد که 80% از باکتری های جداشده از روده ماهیان نسبت به آنتی بیوتیک های مصرفی چند مقاومتی هستند.تحقیقات نشان می دهد که مصرف آنتی بیوتیک ها در صنعت دام پروری، آبزی پروری و همچنین مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها در محیط توانسته است مشکلات زیست محیطی از قبیل مقاومت در برابر آنتی بیوتیک ها را در محیط زیست ایجاد نماید. این تحقیق که برای اولین بار در تالاب انزلی بر روی میزان مقاومت آنتی بیوتیکی در باکتری های گرم منفی جداشده از دستگاه گوارش ماهیان کپور وحشی صورت گرفته، نشان می دهد که در مجموع باکتری های گرم منفی مقاوم به آنتی بیوتیک ها در تالاب انزلی درصد بالایی دارد.

در شهر زاهدان روزانه حدود 800 کیلوگرم خاک اره تولید شده در کارگاه های چوب بری، استفاده ای نداشته و دور ریخته می شود. هدف از مطالعه حاضر استفاده مجدد از این پسماندهای سودمند جهت بهینه سازی نسبت کربن به نیتروژن (C/N)، جلوگیری از خروج نیتروژن از توده و بررسی اثر خاک اره بر محتوای رطوبت توده هاست.4 توده زباله تهیه و یک توده به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. به سه توده دیگر میزان 16، 32 و 70 درصد خاک اره افزوده شد. هفته ای یک بار از توده ها نمونه برداری به عمل آمد و نسبت C/N، میزان رطوبت، کربن و نیتروژن آن ها سنجیده شد.میزان کاهش رطوبت در تیمار شاهد %33 و در تیمارهای 16، 32 و 70 به ترتیب 15، 15 و %10 بوده است. با افزودن خاک اره میزان از دست رفتن رطوبت توده ها کاهش یافت که این مساله در مناطق گرم و خشک که با کمبود آب مواجه هستند، بسیار حایز اهمیت می باشد. میزان بهینه نسبت C/N در تیمار %16 مشاهده شد و از دست رفتن نیتروژن با افزودن خاک اره کاهش یافت. میزان کاهش نیتروژن در تیمار شاهد، %16، %32 و %70 به ترتیب 30، 7، 7 و %15 بوده است. حداکثر میزان نیتروژن در توده رسیده نیز در تیمار %16 مشاهده گردید.بنابراین با توجه به نتایج به دست آمده می توان نتیجه گرفت خاک اره می تواند سبب حفظ رطوبت و نیتروژن توده های کمپوست گردد و نسبت نامطلوب و پایین C/N اولیه را بهبود بخشد. تیمار %16 اثر مناسب تری را بر روی فرایند و کیفیت کمپوست نسبت به سایر تیمار های مورد آزمایش نشان داد.

مناطق شهری امروزه با مشکلات فزاینده ای در رابطه با مدیریت مواد زاید جامد مواجه هستند. افزایش نرخ تولید مواد زاید منجر به بروز معضلات بهداشتی و زیست محیطی شده و نگرانی های عموم را در پی داشته است. با توجه به این که دفن بهداشتی در حال حاضر کاربردی ترین روش در مدیریت مواد زاید است قرارگیری محل دفن در موقعیتی مناسب اهمیت بسیاری دارد. همچنین ارزشیابی محل های دفن در حال استفاده رویکردی مناسب جهت شناسایی و به حداقل رساندن مشکلات آن ها می باشد. روش های متعددی که در این زمینه وجود دارد هر کدام جنبه ها و معیارهای متفاوتی را در نظر می گیرند. در این پژوهش از روش غربال منطقه ای و محلی در ارزشیابی محل دفن مواد زاید کرج به منظور بررسی مشکلات آن استفاده شده است. در این روش سه عامل اصلی شرایط طبیعی، کاربری و عوامل اقتصادی در دو مقیاس منطقه ای و محلی ارزیابی می شوند. ابتدا نقشه های مورد نیاز در مرحله ارزشیابی منطقه ای در سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه و داده های مکانی تجزیه و تحلیل گردید و نقشه تناسب نهایی به دست آمد که طبق آن مساحت مکان های با ارزش نامناسب 142915.8 هکتار، متوسط 5089.3 هکتار و مناسب 4046.9 هکتار و میزان تناسب محل نامناسب می باشد. در نهایت محل دفن در مقیاس محلی با استفاده از روش وزن و امتیازدهی مورد بررسی قرار گرفت و میزان تناسب آن متوسط ارزشیابی شد.

در این تحقیق شیرابه با سن بالا حاصل از محل دفن زباله و شیرابه سالن های دریافت و تخمیر کارخانه کمپوست با سن پایین شهر مشهد مورد بررسی قرار گرفت. دو نوبت نمونه برداری در بهار و تابستان سال 1385 انجام و پارامترهای اکسیژن خواهی بیوشیمیایی، اکسیژن خواهی شیمیایی، کل جامدات محلول، کل جامدات معلق، نیتروژن نیتراتی، نیتروژن آمونیاکی، فسفات، کلراید و pH به همراه غلظت 10 فلز کادمیوم، کبالت، کروم، مس، آهن، جیوه، منگنز، نیکل، سرب و روی در شیرابه اندازه گیری شد.متوسط غلظت اکسیژن خواهی شیمیایی، نیتروژن نیتراتی و نیتروژن آمونیاکی در نمونه های شیرابه محل دفن، سالن دریافت و سالن تخمیر کارخانه کمپوست به ترتیب 17418، 50512 و 91168 میلی گرم بر لیتر، 2.34، 25.40 و 25.97 میلی گرم بر لیتر و 658.78، 570.89 و 633.89 میلی گرم بر لیتر به دست آمد.نتایج به دست آمده نشان داد شیرابه تولیدی در محل های دفن تهران و مشهد و کارخانه کمپوست مشهد مواد آلی بسیار بیشتری نسبت به شیرابه محل های دفن در دیگر کشورها دارند. نسبت BOD5/COD که نشان دهنده تجزیه پذیری بیولوژیکی مواد آلی می باشد، در شیرابه محل دفن و سالن های دریافت و تخمیر به ترتیب 0.44، 0.51 و 0.55 به دست آمد که نشان دهنده موثر بودن استفاده از روش های تصفیه بیولوژیکی برای هر سه نوع شیرابه می باشد. غلظت فلزات سنگین در شیرابه محل دفن زیر حد استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست بود. ولی غلظت برخی فلزات سنگین از جمله آهن، روی و منگنز در شیرابه سالن دریافت و سالن تخمیر فراتر از حد استاندارد محیط زیست می باشد. نتایج آنالیز شیرابه محل دفن و سالن های کمپوست مشهد بیانگر آن است که برای دستیابی به استانداردهای تخلیه فاضلاب به آب های سطحی، چاه جذبی و یا استفاده برای مصارف کشاورزی و آبیاری نیاز به کارگیری ترکیبی از روش های فیزیکی- شیمیایی و بیولوژیکی می باشد.

زمینه و هدف: این تحقیق، بررسی رضایت مندی کودکان از فضاهای باز مجتمع های مسکونی در قالب یک مدل علی است.روش تحقیق: پژوهش حاضر از نوع همبستگی طرح مدلیابی روابط ساختاری می باشد که 147 نفر از والدین ساکن در مجتمع های مسکونی شهرک شهید فلاحی و شهرک امید تهران به شیوه خوشه ای تصادفی انتخاب شدند تا 57 سوال پرسشنامه مربوط به دیدگاه والدین در فضاهای باز مجتمع های مسکونی را پاسخ دهند. روایی ابزار مورد بررسی از روش محتوایی و سازه مورد مطالعه نشان داد که ابزار دارای روایی مناسبی است. همچنین میزان پایایی این ابزار با استفاده از روش آلفای کرونباخ a= 0.954 به دست آمده است. با استفاده از روش تحلیل مسیر و رگرسیون و تعیین اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرها بر آموزش پذیری فضاهای باز مجتمع های مسکونی مورد بررسی قرار گرفت.یافته ها: یافته ها نشان دادند که عوامل برای رضایت مندی کودکان از فضاهای باز در مجتمع های مسکونی به تبعیت از روابط مستقیم و غیرمستقیم صورت می پذیرد.نتیجه گیری: نتایج به دست آمده نشان داد که، متغیر های عوامل طبیعی (پوشش گیاهی)، فرم فضا و ارگونومی به طور مستقیم در رضایت مندی کودکان در فضاهای باز مجتمع های مسکونی تاثیر دارند و متغیرهای انعطاف پذیری وسایل بازی کودکان، عوامل محرک بصری به طور غیرمستقیم بر رضایت مندی کودکان در فضاهای باز مجتمع های مسکونی تاثیر دارند.

باغ مشیرالممالک به وسعت هجده هزار مترمربع یکی از باغ های خرم واقع در شمال غرب یزد در اواسط دوره قاجاریه بوده که توسط میرزافتح الله خان مشیرالممالک بنا گردیده است. این باغ دارای آب انبار، اصطبل، بارانداز، انبار، باغچه های گل کاری و سبزی کاری شده، حمام، کوشک، اندرونی، بیرونی، نارنجستان، پارکینگ و غیره بوده که متاسفانه پس از انقلاب بر اثر مهاجرت وارثان باغ به خارج از کشور به صورت متروکه در آمده و بسیاری از ساختمان های با ارزش آن تخریب یا برای یافتن گنج به نابودی کشیده شد. هدف اصلی در این تحقیق، باززنده سازی فضاها و کاربری های موجود در این باغ با بهره گیری از الگوهای معماری و طراحی بومی و سنتی است.در این تحقیق از مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. نوع تحقیق توصیفی - تحلیلی می باشد. در قسمت باززنده سازی از الگوهای رایج داخلی و خارجی با تطبیق اصول معماری ایرانی و اسلامی بهره گرفته شده است. همچنین در بخش مطالعات میدانی از دوربین های عکاسی Canon powershot S5 IS، Olympus C160؛ متر و... استفاده شده است.به جز ساختمان مرکزی دیگر ساختمان های باغ پی نداشته و شاخص ترین مصالح به کار رفته در بنا خشت بوده است. آب شرب باغ در گذشته از قنات باغ تامین می شده ولی امروزه از طریق سیستم آبرسانی شهری تامین می شود. درختان این باغ در گذشته بیشتر از نوع مثمر مانند انجیر، انگور، سیب و... بوده ولی اخیرا گیاهان دیگری از جمله زیتون، خرمالو و مرکبات به ترکیب گیاهی باغ اضافه شده است.کاربرد عناصری از قبیل سبزه، آب و گیاه که در باغ سازی ایران قدیم، شاکله اصلی باغ را تشکیل می داده اند، پس از باززنده سازی در باغ مشیرالممالک به خوبی مشاهده می شود که نشانگر رابطه معماری با طبیعت در ایران قدیم و کنونی است. شفافیت، ارتباط فضاها، سازمان دهی فضاها، پیوستگی فضاها، هندسه و تناسبات به کار رفته در این باغ، همگی بیانگر تفکر و تعقل در سبک باغ سازی ایرانی است که عالمانه و آگاهانه به دنبال آسایش جسمانی و روحانی انسانی است که بی قرار در پی آرامش است.