علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال:1390 | دوره:13 | شماره:3 (مسلسل 50) |تعداد مقالات:10

آگاهی از گسترش و تخمین مواد نفتی نشت شده در پالایشگاه ها از مهمترین اطلاعاتی است که در مطالعات زیست محیطی به منظور مقابله با آلودگی های محیط های آبی و خاکی می بایست در دسترس محققان باشد. به دلیل نشت مواد نفتی و فرآورده های آن از لوله ها و مخازن روزمینی پالایشگاه آبادان در طول جنگ تحمیلی و فرسودگی سیستم های ذخیره، انتقال و پالایش نفت به دلیل قدمت این واحد صنعتی، ضرورت بررسی و انجام مطالعات جهت شناسایی گسترش و مقدار آلودگی نفتی امری مهم به نظر می رسد. در همین راستا طرح گسترده ای جهت تخمین و ارزیابی مقدار نفت نفوذ کرده به لایه های زیرسطحی در پالایشگاه آبادان اجرا شد. در ابتدا موقعیت سنجی حفر 20 گمانه از نظر نشت مواد نفتی در زمان جنگ و بعد از آن امکان سنجی و انجام گرفت. بعد از عملیات حفاری جهت بررسی گسترش آلودگی نفتی، جنس رسوبات لایه های زیرسطحی مشخص گردید. سپس درصد اشباع مغزه ها به مواد نفتی، تخلخل و تراکم لایه های زیرسطحی اندازه گیری شد و در نهایت میزان نفت در لایه های زیرسطحی محاسبه گردید.

مخازن سدها به دلیل افزایش زمان ماند آب و ایجاد پدیده لایه بندی آب موجب تغییر کیفیت آب خروجی از سد نسبت به آب ورودی به آن می شوند. در این مقاله رژیم حرارتی مخزن سد در دست احداث بختیاری با استفاده از مدل CE-QUAL-W2 بررسی شده است. داده های ژرف شناسی مخزن سد، اطلاعات هواشناسی و هیدرولوژی مربوط به مخزن سد بختیاری تهیه و بر اساس تغییرات احتمالی در جریان آب دهی رودخانه دو سناریو برای سال های خشک و نرمال تعریف شده است.نتایج سال خشک نشان دهنده لایه بندی از اواخر فروردین تا اواخر شهریور بوده اما نتایج سال نرمال بیانگر یک لایه بندی هفت ماهه از اواخر اردیبهشت تا اواخر آذر می باشد. در هر دو سناریوها یک لایه راکد در زیر تراز آبگیر مشاهده می شود. هر چه تاثیر وجود سد روی رژیم آبی بیشتر باشد (سال خشک)، انتظار نزدیکی شرایط به وضعیت دریاچه ای بیشتر است. نکته قابل ذکر در ناحیه انتقالی عدم تاثیر شرایط آبگیری روی پروفیل دماست و به دلیل عمق کمتر شدت تغییرات بیشتر است. مدت لایه بندی مشابه نزدیک سد بوده با این تفاوت که آغاز لایه بندی در سال های خشک و نرمال زودتر رخ می دهد. در این ناحیه به دلیل ماند آب بالاتر تغییرات لایه بندی بیشتر مشابه گردش های دریاچه بوده و سه لایه رولایه، میان لایه و زیر لایه در ماه های پاییز قابل تشخیص است.

افزایش حجم باطله های تولیدی، لزوم توجه به انباشت صحیح باطله، احداث و پایداری سد باطله و جلوگیری از آلودگی محیط زیست را ایجاب می کند. ایجاد باطله خمیری با درصد آب کمتر از اسلاری، دانسیته و ویسکوزیته بالاتر از آن یکی از راه های کاهش خطرات احتمالی آلودگی محیط زیست در منطقه سد باطله است. مکانیزم تولید و ذخیره باطله خمیری (PPSM) سیستم پیشرفته تغلیظ کننده است که در یک مرحله کار هر دو سیستم تغلیظ کننده و فیلتر را انجام می دهد و باطله خمیری با دانسیته بالا تولید می کند. با توجه به وجود سیانور و خطرات زیست محیطی ناشی از آن در باطله معادن طلا، در کارخانه فراوری معدن طلای آق دره اقدام به نصب یک دستگاه PPSM شده است که این مقاله به بررسی نحوه عملکرد این سیستم می پردازد. در یک دوره آزمایش 20 روزه غلظت مواد منعقد کننده از 2 تا 7 گرم در لیتر با مقدار افزایش 0.5 گرم در لیتر در هر دو روز تغییر داده شده و میزان بازیابی آب و خروجی سیستم PPSM ثبت شده است. بر این اساس غلظت بهینه مواد منعقد کننده پنج گرم در لیتر تعیین شده است که منطبق با بالاترین کارایی سیستم است. همچنین بررسی های اجمالی مزایای حاصل از سیستم PPSM را کاهش 34 درصدی در حجم مخزن مورد نیاز سد باطله، کاهش 14 درصدی در مصرف آب تازه و سیانید سدیم مورد نیاز، صرفه جویی اقتصادی بالغ بر 20 میلیارد ریال در هزینه ساخت سد باطله و کاهش آلایندگی زیست محیطی این کارخانه فرآوری نشان می دهد.

حرکت به سوی استفاده از سوخت های پاک در بخش حمل و نقل می تواند راهکاری موثر برای رفع مشکلات آلودگی محیط زیست ناشی از وسایط نقلیه موتوری به خصوص در شهرهای بزرگ باشد. در این تحقیق سودآوری (یا عدم سودآوری) گازسوز نمودن تاکسی های شهر تهران از دیدگاه کاهش هزینه های اجتماعی که می توان آن را به افزایش منافع اجتماعی تعبیر نمود، مورد بررسی قرار گرفته است.نتایج این مطالعه نشان می دهد جایگزینی CNG به جای بنزین در تاکسی ها شهر تهران با کاهش هزینه های اجتماعی انتشار آلاینده ها به میزان 63.8 میلیون دلار، در واقع افزایش منافع اجتماعی به همین میزان را تحقق می بخشد. لذا مزایای جایگزینی گاز طبیعی (CNG) به جای بنزین تنها ناشی و محدود به تفاوت هزینه های بنزین و گاز طبیعی نیست.همچنین اجرای این طرح در مقیاس کلان می تواند در ابعاد قابل ملاحظه ای به کاهش هزینه های اجتماعی در بخش حمل و نقل منجر شود. از سوی دیگر فرآیندهای تامین مالی طرح های زیست محیطی در بسیاری از کشورها از مدت ها پیش آغاز شده است. بر این اساس به نظر می رسد با توجه به توجیه پذیری این طرح در حوزه زیست محیطی می توان نسبت به پیش بینی راهکارهای متناسب در کشور از طریق سازمان های ذیربط مانند سازمان حفاظت محیط زیست اقدام نمود.

به دلیل اعمال نظارت کمتر بر صنایع کوچک، معمولا استانداردهای زیست محیطی در این صنایع کمتر رعایت می شود و این امر به آلوده شدن بیش از پیش محیط زیست خواهد انجامید. به این منظور 32 صنعت کوچک در شهرستان ساری به روش نمونه گیری طبقه بندی خوشه ای و روش ارزش گذاری مشروط بررسی شده و با استفاده از مدل رگرسیونی لوجیت، عوامل موثر بر تمایل به پرداخت صنایع کوچک این شهرستان جهت کاهش آلودگی محیط زیست شناسایی گردید. نتایج نشان داد که بیشترین اثر در پذیرش مبالغ پیشنهادی برای کاهش آلودگی محیط زیست، مربوط به درآمد ماهیانه صنایع بوده است. با افزایش یک درصد به درآمد ماهیانه صنایع، احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی جهت حفاظت از محیط زیست و کاهش آلودگی، 0.4124 درصد افزایش می یابد. متغیرهای میزان آلودگی صنعت، اطلاعات زیست محیطی مدیر، سطح تحصیلات و بومی بودن مدیریت، درآمد ماهیانه صنعت، اثر مثبت و معنی داری بر پذیرش مبالغ داشته و متغیرهای سرمایه ثابت و تعداد کارگران صنعت، میزان مبالغ پیشنهادی و میانگین دستمزدهای پرداختی، رابطه منفی و معنی داری داشته اند. با استفاده از برآورد مدل ارزش گذاری مشروط، میزان پرداخت ماهیانه و سالیانه هر صنعت جهت کاهش آلودگی و حفاظت محیط زیست به ترتیب، 180842/55 و 2170110/60 ریال برآورد گردید. این مبالغ را می توان در راهبردهای سیاستی مالیاتی و تشویقی جهت کاهش میزان آلودگی محیط زیست مورد توجه قرار داد.

رشد جمعیت و افزایش تنوع نیازهای جوامع انسانی، در پیامد خود تولید روزافزون زباله را به دنبال داشته است. با افزایش تولید زباله و کاهش روزافزون ظرفیت پذیرش محل دفن کهریزک، لزوم تعیین مکانی برای دفن بهداشتی زباله های شهر تهران بیش از بیش آشکار شده است. جهت احداث محل دفن زباله طبق مصوبات شورای عالی محیط زیست کشور می بایست در مرحله امکان سنجی و مکان یابی نسبت به تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی آن اقدام گردد. لذا شهرداری تهران نسبت به انتخاب یک محل دفن بهداشتی زباله با وسعت 1000 هکتار در جاده حسن آباد - هوشنگ آباد شهرستان ری در استان تهران اقدام نموده است.این منطقه در واحد هیدرولوژیکی زرند - ساوه - زاویه واقع شده و رودخانه شور (سرود) 10 کیلومتر نسبت به آن فاصله دارد. خاک منطقه نیز از سری خاک های بازارک می باشد. پوشش گیاهی و جانوران منطقه شامل گونه های بومی بوده که در عملیات میدانی شناسایی گردیده اند. گیاهان نادر و در معرض انقراض محل طرح و پیرامون آن 12 گونه می باشند.برای ارزیابی محل دفن پیشنهادی از روش منوری 2001 استفاده شده است. با استفاده از روش مذکور اثرات هر کدام از مراحل ساختمانی و بهره برداری بر اساس ماتریس فعالیت ها و اثرات پیش بینی گردیده است. نتایج نشان می دهد که عملیات خاکی بیشترین اثرگذاری را بر محیط بیولوژیکی ایجاد می نمایند و اکوسیستم خشکی و گونه های نادر گیاهی نیز بیشترین تاثیرپذیری بلندمدت را در مرحله ساختمانی نشان داده و تخریب آنها اجتناب ناپذیر است. اثرات منفی مستقیم، قطعی و دایمی اجرای عملیات محل دفن زباله پیشنهادی %91.75 مجموع اثرات را ایجاد می نماید.

تالاب هورالعظیم به عنوان تالاب دایمی، جهت حفاظت نسل پرندگان بومی و مهاجر، بسیار با اهمیت است. از سوی دیگر پرندگان به خاطر تنوع، فراوانی و حضور گسترده و چشمگیر در زیست بوم های تالابی، یکی از مهمترین گروه های شاخص مهره داران در تالاب ها به شمار می روند. به همین منظور مطالعه روند تغییرات جمعیت، تراکم و تنوع پرندگان آب زی و کنار آب زی تالاب هورالعظیم به صورت ماهانه از دی ماه 1386 تا شهریور ماه 1387 در 7 ایستگاه، مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد که 53 گونه پرنده آب زی و کنار آب زی از 10 خانواده با جمعیتی بالغ بر 80000 قطعه در تالاب حضور دارند. در مجموع گونه های مشاهده شده، 60% مهاجر، 23% جوجه آور، 17% بومی می باشند که از این تعداد %5.6 گونه ها در لیست سرخ IUCN قرار می گیرد. در طی دوره مطالعاتی، دی ماه 86 دارای بیشترین فراوانی با جمعیت 32103 پرنده آب زی بود. بررسی تراکم جمعیت پرندگان آب زی در کل ایستگاه های مطالعاتی نشان داد که از شمال تالاب (جاده شهید باکری مجاورت رودخانه نیسان) به سمت قسمت های میانی تالاب (شط علی) به نحو چشمگیری از این تراکم کاسته می شود. به طوری که در دی ماه ایستگاه شط علی با تراکم 2 پرنده در هر هکتار کمترین میزان تراکم را در کل ایستگاه های منتخب نشان می دهد.

بشر با دگرگونی محیط زیست خود و تغییر و تحولات زیان باری که انجام داده، فضای ناخوشایندی را در محیط های شهری برای خود ساخته است که برای فرار از آن مشتاق به تفریح در طبیعت و دسترسی به نقاطی است که به وسیله نظام حمل و نقل مدرن به سهولت امکان پذیر نباشد. امروزه صنعت گردشگری که ناشی از نیاز درونی انسان هاست به یکی از فعالیت های مهم و شاخص اقتصادی کشورها تبدیل گشته است و در تامین منافع ملی کشورها و نیز در بخش اقتصاد، فرهنگ و ... نقش موثری را ایفا می کند.منطقه «دره عشق» واقع در استان چهارمحال و بختیاری یکی از مناطق مستعد برای توسعه طبیعت گردی است. این منطقه توانایی توسعه فعالیت های مختلف گردشگری از قبیل تماشای حیات وحش، قایق رانی در آب های خروشان، کوه نوردی و صخره نوردی، صید ورزشی و اردوزنی را دارا می باشد. یکی از استعدادهای بالای منطقه ایجاد برنامه های گردشگری عشایری و روستایی است. این منطقه همچنین زیستگاه و رویشگاه گونه های گیاهی و جانوری متعددی است که حساسیت منطقه را از لحاظ زیست محیطی افزایش می دهد؛ لذا برای توسعه طبیعت گردی پایدار در این منطقه، لازم است ضمن آن که فعالیت هایی که آسایش و آرامش را برای بازدید کنندگان به همراه داشته باشد برنامه ریزی و طراحی گردند، و حساسیت های زیستی منطقه اعم از خاک، آب، منابع گیاهی، حیات وحش و ... نیز لحاظ گردند. از این رو به کارگیری ارزیابی توان اکولوژیک می تواند به عنوان یک روش مطمئن در تعیین کاربری های حفاظت، تفرج و ... که نهایتا ناحیه بندی منطقه را شکل می دهد باشد. در این تحقیق مکان یابی دهکده گردشگری به وسیله ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین روش دکتر مخدوم و با استفاده از ابزار GIS صورت گرفته است. در بین مناطقی که توان تفرجی داشته اند، منطقه ای موسوم به «دره مور» برای تفرج مناسب دیده شد. این منطقه مشرف به آبشار دره عشق بوده و دارای ارزش های بصری فراوانی است. برای افزایش امکانات رفاهی منطقه در این محدوده سایت های اقامتگاهی، اردوگاهی و خورگشتگاهی در نظر گرفته شده است. این محدوده مرکز تفرج اطلاق می گردد و سایر فعالیت های طبیعت گردی که منطقه نیز توانایی آن را داشته باشد و با اهداف حفاظتی منطقه مغایرت نداشته باشد، می تواند در سایر محدوده های مناسب تفرج گسترده در نظر گرفته شود.