جستارهای تاریخی (فرهنگ) (ویژه تاریخ)
سال:1391 | دوره:3 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

انقلاب مشروطیت پس از به بار نشستن، به سبب خلا قدرت و تحت تاثیر عوامل و زمینه های اجتماعی و سیاسی، گذاری کند و پیچیده از نظام امنیتی سابق به وضعیتی تازه را تجربه کرد و طی این دوران با ناامنی گسترده در راه های مواصلاتی کشور مواجه شد. این مقاله وضعیت پیش آمده در منطقه اصفهان را بررسی می کند.در این نوشتار نشان داده می شود که وضعیت راه ها در اطراف اصفهان، بلافاصله پس از وقوع انقلاب مشروطه تا آستانه جنگ جهانی اول، بسیار ناامن شده بود و با وجود تلاش های حاکم شهر، انجمن ولایتی، و مقامات مرکزی در تهران این ناامنی استمرار یافت. این امر اثرهای نامطلوبی در زندگی مردم بر جای نهاد تاحدی که موجب نارضایتی و تغییر نگرش بخش هایی از آن ها، خصوصا تجار، نسبت به نظام مشروطیت شد.منابع این مقاله اخبار و مطالب روزنامه های منتشره در اصفهان پس از مشروطه است. مراجعه به این نوع منابع برای نشان دادن فضای حاکم و شبیه سازی اثرها و پیامدهای بی واسطه فقدان امنیت، نسبت به بهره جویی از منابع دیگر مانند خاطرات و یا اسناد دولتی، مناسب تر به نظر می رسد.

در ایران روزگار قاجار گرایش به خرافات و بهره گیری از طلسمات و تعویذ ها گسترده و عمومی بود. با این حال بیش تر، و یا اس ا سا، عملی زنانه تعریف می شد.این نگرش ریشه ها و پایه ها و در ادامه آثار و پیامدهایی داشت و مقاله حاضر در صدد است پایه ها و پیامدها را بررسی و درباره چرایی و چگونگی به وجود آمدن این تعاریف پرسش کند. می توان ادعا کرد اساس مرتبط کردن زنان با پدیده خرافات چیرگی فکر و فرهنگی مردسالار بود که زن را ذاتا ناقص و ضعیف تلقی می کرد. پیامد این تفکر نیز«زن هراسی» بود که به محرومیت زنان از بدیهی ترین حقوق اجتماعی و مدنی شان، همچون محرومیت از حق رای در قانون انتخابات مجلس مشروطه، انجامید. از اواسط دوران قاجار پاره ای از نواندیشان و نوگرایان ایرانی به ارتباط معنادار میان عقب ماندگی عمومی جامعه و عقب ماندگی زن ایرانی پی بردند و تلاش کردند با نشان دادن ریشه های اجتماعی و تاریخی مشکلات جامعه، از جمله مسائل و مشکلات زنان، رویکرد و نگاه ذات باورانه سنتی را به چالش بکشند و راه را بر اندیشه اصلاح و ترقی بگشایند.

دوران تیموری زمانه تقابل گفتمان دو نهاد امارت و وزارت است. این دو نهاد و دیدگاه های وابسته به آن ها، رویکرد وزارت محور به نمایندگی از وزرا و طرف داران آن ها و رویکرد امارت محور با محوریت امرا و حامیان شان، هدایت گر جریان های سیاسی و اجتماعی عصر تیموری بوده اند. در این میان نقش مولفان دوران تیموری در توصیف، تفسیر، و تبیین دو گفتمان مذکور حائز اهمیت است. از جمله این افراد، در جبهه گفتمان امارت محور، می توان به مولانا شرف الدین علی یزدی اشاره کرد. با بررسی های انجام شده در خصوص اثر وی، ظفرنامه، و با استفاده از ابزار زبان شناختی نورمن فرکلاف در سطح توصیف، می توان خط مشی یزدی در مورد گفتمان امارت محور را دریافت. در ظفرنامه شاخص های گفتمان امارت محور نظیر نظامی گری و توجه به قوم ترک مورد تایید قرار گرفته و در مقابل گفتمان وزارت محور با شاخص وزارت و ایرانی گری به حاشیه رانده شده است. با توجه به نتایج به دست آمده، در سطح تبیین، علت حمایت شرف الدین از گفتمان امارت محور را می بایست شرایط سیاسی عصر تیمور دانست. از جمله این عوامل می توان به حضور شخص تیمور، در قالب فردی امیر، در حوادث سیاسی و توجه وی به عرصه نظامی گری اشاره کرد که زمینه ساز تقویت گفتمان امارت محور در برابر گفتمان وزارت محور گردید.

مذهب تشیع در زندگی ایرانیان عصر صفویه از اهمیت خاصی برخوردار بود. از این رو بررسی رویکرد متون مذهبی این دوران به نوروز، به عنوان بزرگ ترین جشن ملی بازمانده از ایران باستان، بسیار بااهمیت است.در روزگار صفویه، بحث های مذهبی درباره نوروز سبب نگارش رساله های متعددی با عنوان «نوروزیه» شد. از سیزده نوروزیه در منابع مختلف نام برده شده که امروز نه رساله در دسترس است.در این پژوهش، برپایه نسخ خطی موجود، به معرفی نوروزیه ها پرداخته شده و روند زمانی نگارش، ویژگی های زبانی و ادبی، و ساختار محتوایی این رساله ها بررسی شده است.نگارش نوروزیه ها از عصر شاه تهماسب صفوی آغاز شد اما اوج نگارش رساله های نوروزیه به دوران دو شاه پایانی این سلسله مربوط می شود.متن نوروزیه ها روان و ساده است و پربسامدترین بحث مطرح شده در آن ها تعیین روز نوروز شرعی بر پایه روایات گوناگون است.

پس از گذشت حدودا بیست سال از برقراری حکومت مشروطه در ایران و هم زمان با رئیس الوزرایی رضاخان، سردارسپه، بحث تشکیل حکومت جمهوری در ایران با جدیت مطرح شد. کاهش قدرت استبدادی شاهان قاجار پس از برقراری رژیم مشروطه، نقش موثری در این زمینه داشت. با محدودشدن قدرت شاه سلاطین قاجار دیگر از قدرت لازم برای سرکوب آرا و اندیشه های جدید سیاسی بی بهره بودند. ضعف قدرت شاهان قاجار در زمان احمدشاه به اوج خود رسید. در کنار دستگاه رو به اضمحلال سلطنت، تشکیلات نیرومند ریاست وزرایی سردارسپه سر برآورد که در آن مقطع به گونه ای کاملا ابزاری و فرصت طلبانه در پی جمهوری کردن ایران بود. شمار زیادی از روحانیان به علل مذهبی با جمهوری مخالف بودند، زیرا آن ها جمهوری را با بی دینی برابر می دانستند.چنین شبهه ای زمانی در اندیشه روحانیان ایجاد شد که در کشور همسایه (ترکیه) رژیم جمهوری با جلوه های ضد دینی برقرار شد. مقاله حاضر با روشی توصیفی و تحلیلی بر پایه منابع کتاب خانه ای درصدد پاسخ گویی به این سوالات است که واکنش علما در برابر جمهوری خواهی رضاخان چگونه بود؟ و اختلاف سیدحسن مدرس با رضاخان بر سر چه مسائلی بود؟

مشهد، مرکز ایالت خراسان، نقشی بارز در مبارزات ضد استبدادی ایرانیان، که به انقلاب مشروطه منجر شد، ایفا کرده است و برخی نویسندگان، با اتکا به همین سابقه مبارزاتی، برای این شهر نقشی پیشروانه و الهام بخش در روند پیروزی انقلاب مشروطه قائل شده اند. با پیروزی انقلاب، و به رغم مبارزات آزادی خواهان، فضای مشهد اختناق آلود و پرتنش شد و مشروطه خواهان در رسیدن به آرمان های خویش توفیق چندانی نیافتند. بسیاری از آزادی خواهان مشهد دست گیر، زندانی، و تبعید شدند و مشروطه و مشروطه خواهی در این شهر منزوی و سرکوب شد. هدف در این پژوهش پاسخ به «چرایی شکل گیری آشوب های مشهد، سیطره هواداران استبداد، و انزوای مشروطه و مشروطه خواهان در این شهر» است. برای پاسخ به این پرسش ها بر فرضیه «نقش و دخالت روسیه تزاری در مشهد» تمرکز شده است.

تاکنون، در عرصه آثار علمی و پژوهشی مرتبط با جنبش جنگل، نوشتاری مستقل و مستند به جریان سیاسی راست سازش کار نپرداخته است. از این رو مقاله حاضر در نظر دارد با استفاده از نظریه نخبگان ویلفردو پارتو به توضیح ماهیت جریان سیاسی راست سازش کار در جنبش جنگل بپردازد و مولفه ها و مختصات این جریان سیاسی را تشریح کند. روش تحقیق مقاله تحلیل اسنادی و روش گردآوری داده ها کتاب خانه ای است و در این راستا کوشش شده، ضمن شرح خاستگاه فکری جریان راست سازش کار، شاخص های بینش سیاسی این جریان در قالب سه مولفه استقلال و تمامیت ارضی، عدالت اجتماعی، و استبداد سیاسی بررسی شود. در ادامه، ضمن تشریح مناسبات جریان سیاسی راست با مذهب، به نقش این جریان در فرایند جنبش پرداخته و پایگاه اجتماعی آن ذیل دو مولفه طبقه و جغرافیای نفوذ تبیین می شود. در پایان به موافقان و مخالفان داخلی و بین المللی جریان راست سازش کار اشاره می شود.