راهبرد
سال:1397 | دوره:27 | شماره:87 |تعداد مقالات:9

آینده نگری یکی از ابزارهای مناسب برای حرکت بر روی موج های عدم قطعیت است و انتخاب روش مناسب از مهم ترین نکاتی است که برای موفقیت آینده نگری لازم است. یکی از راه های دسترسی به نتایج بهتر در آینده نگری، در اختیار داشتن تصویر روشن از روش های مختلف و آگاهی از به کارگیری آنها در پروژه های پیشین است. از دهه 1990 تاکنون روش های متعددی برای انجام پروژه های آینده نگری ارائه و در سطوح مختلف به کار گرفته شده اند. با این وجود، بسیاری از آنها با شکست مواجه شده یا دچار مشکلات و نقایص بسیاری هستند و به دلیل پویایی های آینده نگری، مجموعه مشخصی از فرایند استفاده از آنها در دسترس نیست. هدف اصلی این پژوهش، ایجاد تصویری روشن از کاربرد روش های آینده نگری در پروژه های کاربردی است. بدین منظور، مرور نظام مند بر روی مقالات منتشرشده در سه پایگاه داده: ساینس دایرکت، اسکوپوس و امرالد انجام شده است و پس از غربال در مراحل مختلف، 45 مقاله مورد مطالعه عمیق قرار گرفته و تحلیل شدند. نتایج حاصل از تحلیل مرور سیستماتیک، نشان دهنده تنوع به کارگیری روش های آینده نگری تا سال 2017، سلایق کشورها در به کارگیری روش های آینده نگری، زمینه ها و دامنه کاربرد روش هاست. همچنین عوامل موثر بر انتخاب روش ها استخراج شد و بر اساس نظرات خبرگان بومی سازی و درجه اهمیت آنها نیز مشخص شده است. در این تحقیق سعی شده با مروری بر پژوهش های کاربردی، شکاف دانش موجود در حوزه های مربوط به آینده نگری شناسایی و به آینده پژوهان برای پروژه های آتی پیشنهاد شود.

تغییر، واقعیتی سازمانی است که مدیریت آن نیز یکی از مهم ترین وظایف مدیران محسوب می شود. با این وجود مطالعات نشان می دهد که بیش از سه چهارم تغییرات سازمانی شکست می خورند یا به هدف مدنظر منتهی نمی شوند. طراحی راهبرد های اثربخش و پیاده سازی موفق آنها در سازمان مستلزم فراهم آوردن زیرساخت ها و برخورداری از قابلیت ها و نیز بلوغ کافی در ابعاد مختلف است. عدم توجه کافی به این امر موجب شده تا اجرای استراتژی در سازمان ها به شکست بیانجامد. موضوع این تحقیق تغییر استراتژیک در سازمان های تخصصی وابسته به بخش عمومی است. به دلیل پیچیدگی این سازمان ها، موضوع تغییر استراتژیک و اجرای استراتژی بسیار چالش برانگیز است. این تحقیق باهدف طراحی و توسعه الگوی ارزیابی آمادگی سازمان برای تغییر استراتژیک و پیاده سازی استراتژی انجام شده است. رویکرد کلی این تحقیق کیفی و در راستای عمق بخشیدن به درک موضوع تغییر استراتژیک در یک محیط پیچیده است. در این مسیر در بخش نخست تحقیق فضای تغییر استراتژیک در سازمان های تخصصی وابسته به بخش عمومی کشور مورد توجه قرار گرفت. در این بخش حوزه های موثر بر تغییر استراتژیک و اجرای استراتژی ها شناسایی شده و سپس چارچوب مفهومی مناسب برای ارزیابی آمادگی برای تغییرات استراتژیک در مجموعه وزارت نیرو به کار گرفته شده است. روش تحقیق مورد استفاده شامل مطالعه موردی است که برای جمع آوری و تحلیل اطلاعات مورد نیاز و همچنین جمع بندی آن از روش مرور نظام مند با استفاده از روش متاسنتز و تحلیل محتوای اسناد علمی انجام شده است. با جمع بندی عوامل، تعداد 8 کد محوری شامل ارتباطات، ایجاد جو مشارکت و اعتماد در سازمان، ارزیابی و نظارت بر تغییر، آموزش و فرهنگ سازی، ساختار و سیستم، راهبری منابع انسانی، رهبری تغییر و برنامه ریزی شناسایی شد. این کدها، حاصل بررسی بیش از یک صد مقاله منتخب بر اساس متاسنتز در مورد آمادگی تغییر است که می تواند به عنوان یک مدل کارامد برای ارزیابی و سنجش میزان آمادگی سازمان به منظور ایجاد تغییرات استراتژیک به کار رود.

پژوهش، کلید پیشرفت کشور است، زیرا یکی از پایه های مهم هر گونه رشد و توسعه در زمینه های مختلف اجتماعی و اقتصادی محسوب می شود و کیفیت مترقی نظام های پژوهشی مختلف در برخی کشورهای پیشرفته حاکی از این است. امروزه مسائل فراوانی در نظام پژوهشی کشور موجود است که موجب رخوت و کاهش نشاط در جوامع علمی شده است، نظام پژوهش کشور به ویژه در حوزه علوم انسانی سردرگمی خاصی دارد و شاهد موازی کاری ها و هدررفت منابع مالی، سرمایه انسانی و زمان هستیم که منشا آن نیز عدم حکمرانی مطلوب در این عرصه است. از این رو، پژوهش حاضر درصدد شناسایی و آسیب شناسی چارچوب حکمرانی پژوهش در علوم انسانی است تا بر این اساس امکان راهبری مناسب پژوهش های علوم انسانی حاصل شده و گامی در جهت طراحی الگوی مطلوب اسلامی- ایرانی حکمرانی پژوهش باشد. در این پژوهش که از استراتژی پیمایش کیفی تبعیت شده است، پژوهشگر با حضور در عرصه های اصلی حکمرانی پژوهش علاوه بر مشاهده نزدیک به مصاحبه عمیق با خبرگان این عرصه پرداخته است. پس از گردآوری داده ها و تحلیل آنها با روش تحلیل مضمونی، چارچوب حکمرانی پژوهش استخراج و آسیب های آن نیز احصا شده است. چارچوب نهایی دارای هفت بخش اصلی است که آسیب های مرتبط با هرکدام ذکر شده است. این بخش های هفتگانه عبارتند از: کلیت نظام، درونداد، جعبه حکمرانی (به مثابه فرایند سیستم پژوهش، دارای سه سطح کلان، میانی و خرد)، برونداد، باز داد، فرهنگ و محیط پژوهش و نظامات مرتبط با پژوهش. پژوهشگر برای بررسی اعتبار یافته های پژوهش، مهم ترین آسیب ها (با اهمیت و تکرار بالا) را در قالب یک پرسشنامه به 28 نفر از خبرگان (مصاحبه شدگان و دیگران) عرضه کرده است و درنهایت ضمن تایید حداکثری از آسیب های مستخرج، مهم ترین و کم اهمیت ترین آسیب ها از نظر این خبرگان مشخص شده است.

امروزه حکمرانی شایسته شهری به عنوان پدیده مفیدی که البته ریشه در تفکرات غربی دارد، بر پیکر مدیریت شهری سایه افکنده که در جستجوی هویت گمشده خویش است. این در حالی است که نه تنها دین اسلام دارای قابلیت های ارائه مولفه های حکمرانی شهری شایسته است، بلکه حکمرانی شایسته اسلامی از جامعیت بالاتری نسبت به نوع غربی، برای استقرار در شهرهای کشور ایران برخوردار است. بنابراین به علت اهمیت موضوع، این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی و به لحاظ هدف کاربردی، مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و تحلیل محتوا به منظور تعمیق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به تحقیق پرداخته است. بر اساس یافته های تحقیق، نه تنها دین اسلام دارای قابلیت های ارائه مولفه های حکمرانی شهری شایسته است، بلکه از جامعیت بالاتری نسبت به نوع غربی، برای استقرار در شهرهای کشور برخوردار است. ضمن اینکه با تدقیق بر اسناد الگوی پایه پیشرفت شامل مبانی، آرمان، رسالت، افق و تدبیر مشخص شد که می توان بسیاری از مولفه های حکمرانی اسلامی شایسته شهری را از این اسناد استخراج کرد، هرچند به صورت مستقیم هیچ اشاره ای به حکمرانی شایسته شهری نشده است. در انتها نیز بر اساس یافته های تحقیق، راهکارهایی به منظور تعمیق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت پیشنهاد شد.

اسلام هراسی عبارت از خصومت غیرمنطقی برخی گروه ها و جریانات غرب محور با مسلمانان است. دشمنی و خصومت مفروض به لحاظ نظری و مرجعیت فکری بر بنیادهای نظری متعدد و نوعی گفتمان ایدئولوژیک بسیار پیچیده متکی و مبتنی است که طبعا برای شناخت عمیق تر پدیده «اسلام هراسی» ناگزیر از مراجعه به منابع کلاسیک و معاصر مرتبط با آنها هستیم. در این مقاله، با گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای معتبر و با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی، به واکاوی یکی از مهم ترین مبانی نظری اسلام هراسی یعنی گفتمان «شرق شناسی» به ویژه رویکرد انتقادی ادوارد سعید به آن و نیز تاریخچه، تعاریف و کارکردهای تاریخی این گفتمان، ازجمله خدمت به سیاست و استعمار می پردازیم. همچنین، نحوه تعامل قاطبه مستشرقان با اسلام و مهم تر از آن، پیوند میان دو مفهوم اسلام هراسی و شرق شناسی مورد بحث قرار خواهد گرفت. نتیجه نهایی، لزوم شناخت و بررسی انتقادی «کلیشه های شرق شناسانه» است که در سده های اخیر، همواره به عنوان منبع و مرجع اطلاعاتی غربیان از اسلام و مسلمانان مورد استناد قرار گرفته و به نوعی منشا و ریشه اسلام هراسی معاصر محسوب می شوند. برخی از مشهورترین این کلیشه ها عبارتند از: عقب مانده و توسعه نیافته، نابهنجار و منحرف، فرومایه و نازل، ثابت و یکنواخت، متحجر و متعصب، شرور و جنگ طلب، تندرو و تروریست، خشونت گرا و زن ستیز و غیره.

امروزه اقتصاد شهری اهمیت فراوانی دارد، به صورتی که هر شهر و جغرافیایی باید مبتنی بر فرصت ها و نقاط قوتش دارای یک برنامه راهبردی باشد تا بر اساس آن مزیت، در مسیر بازآفرینی شهری قرار گیرد. در این مقاله حکمرانی خوب به همراه اقتصاد مقاومتی به عنوان برنامه های راهبردی برای توسعه شهری در نظر گرفته شده است. بدین ترتیب این مطالعه با رویکرد تحلیل توصیفی، ابتدا با استفاده از تکنیک های کمی و کیفی و بر اساس مبانی نظری و مطالعات پیشین، مدل مطالعه مبنی بر تاثیر حکمرانی خوب بر رابطه بین سرمایه اجتماعی و اقتصاد مقاومتی با مدیریت و توسعه شهری مدل سازی شده و سپس با کمک روش معادلات ساختاری و نرم افزار SmartPLS به بررسی روابط بین متغیرها پرداخته است. برای گردآوری داده های لازم از پرسشنامه و برای تعیین روایی و پایایی آن از پیش آزمون استفاده شده است. برای سنجش روایی از روش روایی همگرایی با استفاده از شاخص میانگین واریانس استخراج شده (AVE) و برای تعیین پایایی از روش پایایی ترکیبی (CR) استفاده شده است. نتایج مطالعه نشان می دهد که سرمایه اجتماعی بر اقتصاد مقاومتی با ضریب 0.579، بر مدیریت شهری با ضریب 0.440 و بر توسعه شهری با ضریب 0.421 تاثیر مثبت و معنی داری دارد. مدیریت شهری بر توسعه شهری با ضریب 0.705 تاثیر مثبت و معنی داری دارد، همچنین اقتصاد مقاومتی بر مدیریت شهری با ضریب 0.546 و بر توسعه شهری با ضریب 0.511 تاثیر مثبت و معنی داری دارد. همچنین نتایج تحلیل با در نظر گرفتن حکمرانی خوب به عنوان متغیر تعدیل گر نشان می دهد که مقدار تاثیر سرمایه اجتماعی بر مدیریت شهری برابر 0.631 و بر توسعه شهری برابر 0.629 و مقدار تاثیر اقتصاد مقاومتی بر مدیریت شهری برابر 0.645 و بر توسعه شهری برابر 0.679 است.

آیا می توان تفاوت هایی که در نحوه تاثیرگذاری برنامه ریزان بر توسعه شهری و منطقه ای در سیستم های برنامه ریزی مختلف وجود دارد را ناشی از «فرهنگ های برنامه ریزی» متفاوت دانست؟ با دریافت فرهنگ برنامه ریزی به مثابه یک سیستم فرهنگی، تصمیم ها و داوری های برنامه ریزان متاثر از چارچوب های شناختی فردی و جمعی مشترکی است که نمایانگر «دی ان ای فرهنگی» خاص خود آنها بوده و برنامه ریزان به واسطه آن، بستر برنامه ریزی را درک می کنند. مقاله حاضر با سرآغاز چنین پیش گزاره ای، به دنبال پیشنهاد انگاشت فرهنگ برنامه ریزی به عنوان رهیافتی مناسب برای بازجست و رمزگشایی از دی ان ای فرهنگی و نقش فرهنگ در برنامه ریزی فضایی است. کشف روابط علی موضوع پژوهش یعنی برنامه ریزی فضایی و به کارگیری انگاشت فرهنگ برنامه ریزی برای واکاوی آن، چارچوب اساسی مقاله را تشکیل می-دهد که نشان از تبیینی بودن مقاله دارد و با توجه به کشف عرصه های ناشناخته واجد نقش در رفتار برنامه ریزان دارای ماهیت اکتشافی نیز هست. هدف اصلی چنین بازجستی، اجتناب از انگاشت پردازی تقلیل گرایانه از سیستم برنامه ریزی و منفعل دانستن برنامه ریزان از تفسیر و بازتفسیر قواعد و هنجارها در قالب انگیزه های فردی و جمعی است. این مقاله به دنبال تدوین روش تجویزی برای برنامه ریزی نیست، بلکه در پی کسب درکی علمی- اجتماعی از ساختار و پویایی های «چارچوب شناختی» است که این مهم به نوبه خود می تواند مبنایی برای بسط رویکردهای نظری برنامه ریزی فضایی شود. به منظور فهم چگونگی برساخت کاربست ها و تصمیم های برنامه ریزی در برهمکنش چارچوب های فردی و جمعی برنامه ریزان در یک بستر مبتنی بر فرهنگ، مقاله حاضر بازبینی کلی از توسعه اشکال متفاوت چارچوب شناختی در برنامه ریزی فضایی را ارائه می دهد.

صلح در دنیای مدرن محصول مدیریت و هماهنگی هایی است که بر ترس از نتایج کاربرد قدرت نظامی استوار است. این نظریه ساده و موسع، مفروض اصلی مطالعات صلح در رشته حقوق و روابط بین الملل در قرن بیستم بوده است. اما در این مقاله ادعا می شود که نظریه مدرن صلح (استقرار نظم بر پایه قدرت اجبار و ملاحظات ناشی از ترس) مرتبط با تجربیات تاریخی و واقعیت «صلح» نیست، بلکه آنچه بیشتر به واقعیت صلح ارتباط دارد و زیسته تر است، نظریه کلاسیک صلح است که برخلاف تصورات مدرن از صلح، می گوید صلح مشخصه دولت ها نیست، بلکه مشخصه اجتماعات است. در برابر تصور امروزی از صلح، فرضیه ای که می کوشیم آن را معقول و بین الاذهانی سازیم عبارت است از صلح به عنوان توان و کارکرد یک اجتماع تاریخی] یا تمدن [برای تلطیف و قابل زیست ساختن مناطق پیرامونش از طریق گسترش فرهنگی ناهشیار خود. یافته تحقیق آن است که ایران از معدود اجتماعات تاریخی است که کارکردهای مطابق با نظریه کلاسیک صلح را در سراسر تاریخ خود بروز داده و از این رو شایسته است که همین اصل یعنی نظریه کلاسیک یا ماقبل مدرن صلح، اندیشه راهنمای سیاست خارجی ایران باشد، اندیشه ای مرکزی که می گوید ایران در طول تاریخ خود، بیشتر با گسترش یابی اجتماع و فرهنگش مشخص می شده است تا با درگیری ها و اشتغالات دولت خود. دولت در ایران اغلب مواقع ضعیف و اجتماع ایرانی همواره قوی بوده است. به عبارتی، گسترش تفاهمات ناهشیار، کارکرد تاریخی اجتماع ایرانی در منطقه پیرامونیش بوده است و همین باید اندیشه پایه سیاست خارجی ایران باشد. سیاست خارجی ایران باید همین گرایش تاریخی اجتماع ایرانی، همین گسترش طلبی ناهشیار را آیینگی کند و خود را معمار طرح های بلند تصور نکند. اوج موفقیت دولت ایرانی در سیاست خارجی آن است که زیاد به چشم همسایگان نیاید.