علوم حدیث
سال:1386 | دوره:12 | شماره:1 (43) |تعداد مقالات:9

صحیحه ابان، روایتی در باب دیات است که بر اساس آن، دیه جراحت زن و مرد، تا یک سوم دیه کامل، با هم برابر است، ولی در بیشتر از آن، دیه زن به نصف کاهش پیدا می کند. امام صادق علیه السلام ـ که این حکم را برای ابان فرمود ـ در برابر تعجب ابان، او را از به کارگیری قیاس، نهی نمود. صحیحه ابان با بسیاری از مسایل کلی استنباط ارتباط دارد. قیاس اولولیت، اعتبار حکم عقل، امکان کشف ملاکات احکام، حجیت قطع، از جمله این مسایل است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته و در ضمن ارایه دیدگاه های مختلفی که درباره این روایت مطرح شده است، تاثیرات آن بر فهم منطق اجتهاد، مورد کنکاش واقع شده است.

این نوشته بر آن است تا با مرور ادبیات سه عرصه: قرآن کریم، منابع اخلاقی و روایات، دامنه مفهومی حکمت را معین سازد. نویسنده، با بهره گیری از شیوه پدیدارشناختی ایزوتسو در بررسی مفاهیم اخلاقی، به تحلیل احادیثی پرداخته که در آنها، به نحوی، به حکمت اشاره شده و میان آن با مفاهیم دیگر پیوند برقرار گردیده است. وی با بررسی این احادیث در سنت حدیثی، نشان می دهد که حکمت دارای سه مولفه اصلی است: بینش، منش و کنش. از این منظر، شخص حکیم دارای بینش خاصی است که نتیجه آن، شناخت درست امور و توان داوری درباره وسایل و اهداف است؛ دارای منشی اخلاقی است و از توان رفتاری بالایی در جامعه برای هدایت زندگی خود و دیگران برخوردار است.

یکی از روایات پر چالشی که در جوامع حدیثی اصیل اهل سنت و منابع غیر اصیل شیعه راه یافته حدیث ذباب است. بحث و گفتگو درباره صحت و سقم این حدیث بالا گرفته است و تا کنون درباره این حدیث چند نظریه ارایه شده است. نگارنده، در این مقاله، به بررسی جایگاه این حدیث در منابع روایی فریقین و نقد و بازکاوی پنج دیدگاه مذکور پرداخته و به این نتایج دست یافته است که خاستگاه اصلی این روایت، منابع روایی اهل سنت است و چنین حدیثی با سند قابل قبول در منابع حدیثی معتبر شیعه ذکر نشده است.

در این مقاله روایتی که به «آکله الخضر» اشتهار یافته مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده با بررسی منابع این روایت به تفاوت گونه های نقل آن اشاره کرده و دیدگاه مفسران روایت را درباره معنای آن نقل کرده و اختلاف نظرهای آنها را مورد توجه قرار داده است.  نویسنده با بررسی این مفاد این روایت که به مفهوم خیر و شر اشاره دارد ـ سعی دارد همسانی مضمون این روایت را با خیر و شر در دیدگاه مانوی نمایان سازد.

غرب جهان اسلام در کنار حجاز و شام و عراق و نیز ایران سه منطقه اصلی حدیث اهل سنت در ادوار مختلف تاریخی بوده است. این نوشتار گزارشی کوتاه از فعالیت های حدیثی اهل سنت در غرب جهان اسلام است. پیش از تبیین حدود جغرافیایی و منبع شناسی چگونگی ورود حدیث به غرب، فعالیت های عمده حدیثی مغربیان محدثان بزرگ و آثار برجسته حدیثی، ارتباط غرب و شرق جهان اسلام در گسترش حدیث و ویژگی های حوزه حدیثی مغاربه به بحث گذاشته شده است.

تعاریف ارایه شده برای «تفسیر اثری»، اغلب، پیشینی، مفهوم محور، سوگیرانه، گزینشی، ارزش مدارانه، ساده سازانه، مبهم و ناکارآمدند. مقاله حاضر می کوشد با نشان دادن کاستی های مذکور در تعاریف موجود، تعریفی واقع شناسانه، عینی، پسینی و کارآمد از «تفاسیر اثری» ارایه کنید و ابعاد ناپیدا و جوانب مغفول این روش تفسیری را باز نماید. نویسنده، پس از گزارش، دسته بندی، نقد و تحلیل تعاریف موجود از تفسیر اثری، در پرتو نظریه های، تفاسیر عقل گرایی (Rationalism) و نقل گرایی (Revelationism) قرآن را به دو دسته بزرگ تفاسیر نقل گرا و تفاسیر عقل گرا تقسیم کرده و به تعریف هر یک می پردازد و از رهگذر آن، جایگاه تفسیر اثری را در این تقسیم بندی معین می کند و مشخصه ها و ممیزه های این روش تفسیری را برمی شمارد. آنچه این و نوشتار را از سایر پژوهش ها و نوشته ها متمایز می کند، اتخاذ رویکرد (Descriptive) پژوهش به جای رویکرد توصیه ای (Prescriptive) و هنجاری (Normative) توصیفی است.

نوشتار حاضر ـ که در قالب نقدی مبسوط بر یکی از تالیفات معاصر در زمینه تشخیص موضوعات، یعنی کتاب «الموضوعات فی الاخبار و الاثار» اثر هاشم معروف الحسنی، ارایه می شود، درصدد است نشان دهد اگرچه فتنه های درون مذهبی و برون مذهبی، به طور وسیعی، صفحه روایات ما را آلودند، اما چنین نیست که در مجموعه های روایی که امروز در دست ماست، انبوهی از روایات جعلی موجود باشد و آنها که به دیده دقت و به قصد کشف مجعولات، کتب روایی ما را کاویدند، به شمار فراوانی از روایات جزما مجعول دست نیافتند و در این گونه آثار، عدم دقت و شفافیت مبانی و نیز معیارهای تشخیص احادیث موضوع، همچنین بی دقتی در مصداق یابی برای این معیارها منجر به داوری های غیر علمی و ناروا نسبت به روایات شده است.

احادیث راویان اهل سنت به نقل از ائمه شیعه و حجیت آن، از جمله موضوعات پراهمیت علم درایه و فقه است. در یک نگاه کلی، می توان اندیشمندان شیعه را به دو گروه موافق و مخالف حجیت خبر موثق تقسیم کرد. اسماعیل بن ابی زیاد سکونی از جمله راویان اهل سنت است که روایات فراوانی، بویژه در حوزه فقه، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است. بازشناسی این راوی برای آشکار ساختن میزان اعتبار روایات او در منابع حدیثی شیعه اهمیتی فراوان دارد. با توجه به توثیق سکونی از سوی اندیشمندان شیعی و عمل فقیهان به روایات او، می توان گفت که احادیث نقل شده از او اعتبار داشته و قابل اعتماد است.