متن پژوهی ادبی (زبان و ادب پارسی)
سال:1389 | دوره:14 | شماره:44 |تعداد مقالات:7

محققان درباره ماخذ «تذکرة الاولیا» دیدگاه هایی متفاوت دارند. برخی معتقدند عطار بسیاری از مطالب را از «کشف المحجوب» هجویری نقل کرده است. عده ای ترجمه «رساله قشیریه» را ماخذ اصلی عطار معرفی کرده اند و برخی نیز برآن اند که ترجمه لفظ به لفظ «طبقات الصوفیه» سلمی در تذکرة الاولیا دیده می شود. اما نکته ای که تا کنون در این باب به طور جامع بدان پرداخته نشده، چگونگی استفاده عطار از «شرح تعرف» مستملی بخاری است که به عنوان نخستین اثر عرفانی شناخته شده به فارسی و با توجه به دربرداشتن مباحث مبسوط عرفانی نسبت به کشف المحجوب و رساله قشیریه از تقدم بیشتری برخوردار است. این مقاله در نظر دارد با مقایسه بخش هایی از تذکرة الاولیا و شرح تعرف جایگاه این اثر را در میان ماخذ عطار تبیین کند. بدین منظور نمونه هایی از تاثیرپذیری عطار از کشف المحجوب و ترجمه رساله قشیریه نیز ارایه شده است تا جایگاه شرح تعرف در کنار این دو اثر با وضوح بیشتری به تصویر کشیده شود.

در منابع ادبی نمی توان تعریف واحد و جهانشمولی از پسامدرنیسم به دست آورد که مورد اجماع نظریه پردازان باشد و بتوان آن را در نقد همه انواع این داستان ها به کار برد. اکثر نظریه پردازان پسامدرنیسم تاکید می کنند که این مفهوم را نمی توان با تعریفی ساده و یگانه تدقیق کرد. ارایه تعریف جامع ومانع البته رویکردی عقلانی است، اما پسامدرنیسم که عقلانیت مدرن را به چالش می گیرد قاعدتا نمی تواند با تعریفی واحد و همگانی سازگار باشد، بلکه به تکثر و پارادوکس میل می کند. با این حال، حلقه های واسط و رشته های پیونددهنده ای در نظریه های مختلف پسامدرنیسم وجود دارند که جنبه هایی از آرا متفکران این حوزه را به هم نزدیک می کنند. محو شدنِ تمایز بین دنیای واقعی و تخیل در داستان های پسامدرن، یکی از مشترکات نظریه های پسامدرنیسم است که مصداق بارز آن را داستان کوتاه «تمام زمستان مرا گرم کن»، نوشته نویسنده معاصر علی خدایی، می توان دانست. نقد این داستان از منظر نظریه برایان مک هِیل درباره پسامدرنیسم و سپس استناد به مفاهیم مشابهی که بری لوئیس و دیوید لاج مطرح کرده اند، نشان می دهد که این سه نظریه پرداز، به رغم اصطلاحات متفاوتی که به کار برده اند، تا چه حد به موضوعات مشترک نظر داشته اند و به دیدگاه های یکدیگر تقرب می کنند.

همه اندیشمندان باور دارند که حیات و بقای هر رشته علمی به تحقیق و پژوهش وابسته است. چون تحقیق عامل توسعه و گسترش مبانی فکری دانش های بشری متناسب با شرایط و نیازهای زمانی و مکانی است. البته هر تحقیق علمی ناگزیر از داشتن روش های تحقیق است. روش های تحقیق به محقق مدد می رسانند تا پژوهش را با قاعده مندی مرحله به مرحله پیش برد و یقینی تر و سریع تر به نتایج مطلوب علمی دست یابد.نگارندگان باور دارند تا حال چنین کیفیت روشمندی در رشته زبان و ادبیات فارسی به دلیل اولا: نوع تعریف، ثانیا: دایره کارکردی ادبیات و ثالثا: بی اعتقادی به هم پوشانی روش های تحقیق بین رشته ای وجود نداشته است. این مقاله در پی تبیین و تثبیت همین اهداف بسیار مهم، نگارش یافته است.

این مقاله رشد و گسترش واژه های اشتقاقی و «وند» های موجود در آن ها را در کودکان دو زبانه بررسی می کند. صاحب نظران معتقدند اگر رده زبانی زبان اول و دوم به هم نزدیک باشد، سرعت یادگیری زبان دوم بیشتر است. از آنجا که زبان فارسی زبانی پیوندی با رنگ ضعیفی از ترکیبی، زبان ترکی زبانی پیوندی و زبان عربی زبانی تصریفی است، انتظار می رود دانش آموزان ترک زبان به علت شباهت رده شناختی زبانشان به زبان فارسی، با بالا رفتن پایه تحصیلی واژه های اشتقاقی بیشتری را نسبت به دانش آموزان عرب زبان به کار گیرند. در بررسی واژه های تولیدی به دست آمده از طرح واژگان پایه دانش آموزان یک زبانه فارسی و دو زبانه مشخص شد که ارتباطی معنادار بین رشد و گسترش واژه های اشتقاقی با بالا رفتن سطح تحصیلی و رده زبانی زبان های مورد بررسی وجود ندارد.

سوررئالیسم با بزرگ ترین هدفش - رسیدن به حقیقت برتر و فراواقعیت از طریق امور ذهنی و روحی، غیرمادی و غیرعینی - پدیده ای است که در اروپا سابقه ای بیش از یک قرن ندارد. اصول و برنامه های سوررئالیسم از جمله عقل گریزی و نگارش خودکار - که دستاوردهای آن ها به عنوان پیک و پیام ناخودآگاه و حقیقت مطلق مطرح می شود - به شکلی بسیار کامل و گسترده، هرچند با تفاوت هایی عمیق و اساسی، در ادبیات عرفانی قابل مشاهده است. عرفای ایرانی در جذبات و حالات بیخودی، گفته ها و نوشته هایی از خود به جا گذاشته اند که میزان دخالت عقل و اراده در صدور آن ها اغلب هیچ یا ناچیز است. این سخنان که به «شطحیات» معروف اند، در آثار عرفای بزرگی چون بها ولد، مولوی و شمس وجود دارند که می توانند منبعی غنی از متون سوررئالیستی قلمداد شوند.

از نظرِ «صورتگرایان روسی» و «ساختگرایان فرانسوی»، موضوع اساسی در شعر ساختار آن است. در نقد ساختاری نیز بیشتر توجه بر روساخت اثر است، تا بدین وسیله زوایای زبانی کلام بررسی و نوآوری های ساخت اثر کشف شود. براین اساس، محور ادبیت بر شکل زبان استوار و راه ورود زبان شناسی به ساحت ادبیات گشوده می شود. در این راستا زبان شعر یکی از مولفه های بررسی همزیستی زبان شناسی و ادبیات است. در این میان «ساختار آوایی» که شامل تزیینات بدیعی یا به تعبیری عناصر زیبایی متن است، راهی مطمئن به شمار می آید که می توان آفرینش ادبی را در آن بر اساس سلسله مراتب تحلیل ساخت آوایی زبان، در سه سطح «آوایی»، «واژگانی» و «نحوی» بررسی کرد. احمد عزیزی از شاعران معاصر انقلاب اسلامی است که شعر او نمودار گزینش و ترکیبی از امکانات متعدد زبانی در زنجیره گفتار است و نوعی موسیقی خاص در زبان شعر ایجاد کرده که محصول طبیعی واژه ها و نوع چینش ساختار دستوری جملات است. این مقاله به تحلیل زیباشناختی «ساختار آوایی» از دریچه کتاب وی «کفش های مکاشفه» می پردازد و به برخی از ویژگی های آن اشاره می کند.

مقاله درصدد است چگونگی بهره مندی مرحوم سید احمد فردید را از آرا حافظ و هیدگر نشان دهد. فردید که در مقاله از او با عنوان «حکیم انسی» نام برده شده است با تکیه بر هستی شناسی ویژه حافظ که در ژرفای روحیه ایرانی جای دارد به هیدگر، متفکری وجودی و اگزیستنسیال، رجوع می کند و با استفاده از قوت اندیشه و تحلیل های عمیق وی از جریان اندیشه در مغرب زمین می کوشد میان غنای معنایی تفکر حافظ و تاملات دامن گستر هیدگر تلفیقی پدید آورد که به سبب آن مردم سرزمین ما بتوانند به نحو شایسته ای یکی از امکان های تحقق مناسبات فرهنگی خود را با دوره جدید تعریف کنند.مقاله نشان می دهد که فردید چگونه با قرائت آثار عمده ای از هیدگر مانند «هستی و زمان» یا «متافیزیک چیست؟» آن ها را به زبان و ادبیات حافظ ترجمه و تفسیر می کند تا دیدگاه ها و منظرهای تازه ای گشوده شود.