فضای جغرافیایی
سال:1394 | دوره:15 | شماره:50 |تعداد مقالات:15

چغندر قند یکی از محصولات استراتژیک کشور است. بر اساس شرایط اقلیمی و محیطی در استان اردبیل، کاشت آن در رونق اقتصادی کشاورزان نقش مهمی دارد. هدف از این تحقیق مطالعه نیازهای اکولوژیکی به منظور تعیین نواحی مستعد کاشت چغندرقند و استفاده بهینه از زمین های زراعی در استان اردبیل می باشد. بدین منظور با بررسی عناصر اقلیمی از قبیل، دمای سالانه، دمای طول دوره رشد (آوریل- اکتبر)، بارش سالانه، بارش طول دوره رشد (آوریل- سپتامبر) در دوره آماری 1988 تا 2008 ایستگاه های هواشناسی استان تهیه گردید و همچنین نقشه لایه های سطوح ارتفاعی، شیب، جهت و عمق خاک ترسیم گردید. فرآیند تحقیق شامل، گردآوری داده ها، ارزش گذاری لایه ها با روش AHP، ورودی اطلاعات به محیط GIS، تلفیق اطلاعات و تهیه نقشه نهایی می باشد. نتایج حاصل از یافته های تحقیق نشان می دهد که استان اردبیل می تواند به سه ناحیه مناسب (حدود 37 درصد)، متوسط (25 درصد) و نامناسب (38 درصد) از لحاظ کاشت چغندر قند پهنه بندی شود.

یکی از اهداف مهم هر نظام اقتصادی افزایش رفاه در جامعه می باشد. با توجه به این که دست آورد توسعه پایدار را در ایجاد رفاه برای آحاد مردم لازم می دانند. در این مطالعه به بررسی اثرات یارانه های نقدی بر رفاه اقتصادی و اجتماعی خانوارهای روستایی در دهستان جایدر پرداخته شده است. جامعه آماری تحقیق شامل خانوارهای دهستان جایدر شهرستان پلدختر در استان لرستان می باشد که دارای 28 روستای دارای سکنه می باشد. به منظور عمق بخشیدن به مطالب و عینی نمودن مسائل با استفاده از فرمول کوکران تعداد 13 روستا و 328 پرسشنامه به عنوان نمونه انتخاب و پس از آن به دلیل حجم زیاد تعداد نمونه از روش اصلاحیه کوکران استفاده شد که تعداد 153 پرسشنامه خانوار مشخص گردید. برای توصیف و تحلیل از نرم افزار SPSS از طریق آزمون t تک نمونه ای و برای آزمون فرضیه از همبستگی استفاده شده است. نتایج یافته های تحقیق نشان می دهد که در بحث رفاه اقتصادی بیش ترین تاثیر یارانه ها مربوط به مولفه افزایش میزان تقاضای خانوار و میزان مصرف مواد غذایی می باشد. در بقیه شاخص ها نیز تاثرگذاری مطلوبی داشته است. در بحث رفاه اجتماعی، بیش ترین تاثیر اجرای این طرح در شاخص های میزان دسترسی به خدمات بوده و در شاخص بهبود موارد تغذیه ای و میزان تنوع رژیم غذایی دارای اثرات مطلوب بوده اما در شاخص هایی مانند بهره مندی از خدمات بهداشتی، آموزشی و تفریح و اوقات فراغت تاثیر چندانی نداشته است. لذا می توان گفت که هدفمندسازی یارانه ها باعث افزایش رفاه خانوارهای روستایی شده است.

هدف از مطالعه حاضر تحلیل و پیش بینی شاخص های تاثیرگذار در فرآیند پایداری صنعت گردشگری در ایران می باشد. در این راستا با توجه به مطالعات صورت گرفته و نظرسنجی از کارشناسان شاخص های عمده موجود در حوزه پایداری گردشگری در شش بعد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، اکولوژیکی، سیاسی و تکنولوژیکی تنظیم گردیده اند. سوال های اصلی پژوهش این است که از دیدگاه کارشناسان اولویت اصلی با کدام بعد از شاخص های مطرح شده برای ارزیابی پایداری در حوزه صنعت گردشگری کشور می باشد و کدام بعد از شاخص های مطرح شده بهتر می تواند پایداری را در فرآیند صنعت گردشگری کشور پیش بینی کند. بر این اساس، پژوهش حاضر از لحاظ هدف گذاری، پژوهشی کاربردی و از لحاظ روش شناسی «توصیفی- تحلیلی» می باشد که در آن برای جمع آوری داده های لازم برای وزن گذاری شاخص های پژوهش جهت تجزیه تحلیل اطلاعات؛ با روش پیمایشی از نظرات 15 نفر از کارشناسان بهره برده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها به منظور پاسخ به سوالات پژوهش از روش تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی FDAHP و همچنین مدل تحلیل تشخیص در قالب نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشانگر آن است که بعد سیاسی شاخص های پایداری در صنعت گردشگری ایران از نظر کارشناسان دارای اولویت بیش تری جهت پرداخت و بسترسازی بدان در راستای پایداری این حوزه می باشد و ابعاد فرهنگی شاخص های پایداری در صنعت گردشگری بیش ترین سهم را در پیش بینی پایداری در صنعت گردشگری کشور دارد.

بارش عنصری است که به عنوان یکی از مهم ترین عناصر آب و هوایی از دیدگاه های مختلف مورد بحث و پژوهش های زیادی قرار گرفته است. در این میان بررسی توزیع زمانی و مکانی بارش در یک مکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این نوع بررسی، منجر به آگاهی از نحوه توزیع آب باران در مقاطع زمانی معین به منظور استفاده بهینه از آن در زمینه های کشاورزی، صنعتی و مصارف جوامع انسانی می گردد. برآورد مقادیر سیلاب، تعیین پتانسیل سیل خیزی رگبارها و همچنین طراحی سیستم های زهکشی، ازجمله کاربردهای توزیع زمانی و مکانی بارش محسوب می شوند. در این پژوهش، به منظور بررسی توزیع زمانی و مکانی بارش در سطح شهرستان تبریز از آمار و اطلاعات روزانه 11 ایستگاه در طی دوره آماری 1378 تا 1388 استفاده شد. برای رسیدن به اهداف فوق و پهنه بندی منطقه از لحاظ بارش، ابتدا اقدام به تهیه نقشه های روزانه گردید و سپس این نقشه ها به داده تبدیل شد. آن گاه پس از ویرایش یاخته ها و حذف یاخته های خارج از مرز، ماتریس اصلی داده ها که حاوی مقادیر روزانه بارش بود، مورد استفاده قرار گرفت. در نهایت یک تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی با روش ادغام وارد بر روی ماتریس داده ها که دارای 4018 ستون برای نشان دادن تعداد روزهای دوره آماری و 86 سطر برای نشان دادن یاخته های استخراج شده از نقشه های روزانه می باشد اعمال گردید. نتایج پژوهش نشان می دهند که شهرستان تبریز از لحاظ بارش به سه گروه مجزای، بارش کم، متوسط و زیاد قابل تفکیک است.

بارش تگرگ شدید و فراگیر نقش موثر و عمده ای در خسارت به محصولات کشاورزی در مناطق مختلف کره زمین دارد. لذا جهت مقابله با خسارت ها و تاثیرات ناشی از آن شناخت شرایط همدیدی این پدیده مخرب لازم است. جهت بررسی شرایط همدیدی و دینامیکی پدیده تگرگ در غرب کشور از داده های روزانه بارش تگرگ 30 ایستگاه همدیدی استان های کرمانشاه، همدان، لرستان و کردستان در یک دوره آماری 10 ساله (2010-2000) استفاده شد. سپس دو نمونه از بارش های تگرگ فراگیر که شدت بیش تری از بقیه داشتند شناسایی و انتخاب گردید. سپس با استفاده از داده های سایت NCEP/NCAR نقشه های همدیدی فشار تراز دریا، ژئوپتانسیل، شاخص امگا، بادمداری و نصف النهاری، نم ویژه و وزش باد، در ترازهای دریا،850 و 700 هکتوپاسکال با استفاده از نرم افزارگردس در روز اوج بارش برای دو نمونه انتخابی، ترسیم شد. در نهایت شرایط همدیدی و الگوهای ریزش تگرگ در هر دو نمونه در روز اوج بارش با استفاده از نقشه ها و داده های ذکر شده، مشخص گردید. نتایج پژوهش نشان داد که از لحاظ دوره شبانه روزی، ساعت 9 تا 15 و در بین ماه های سال آوریل و می حداکثر فراوانی را داشتند. و ایستگاه های همدید مریوان، بانه و بیجار بیش ترین فراوانی بارش تگرگ را داشته اند. بررسی الگوهای جوی نشان داد که بارش تگرگ فراگیر در منطقه، نتیجه گسترش سامانه کم فشار واقع بر روی دریای سرخ وسودان است. به طوری که که در روز بارش تگرگ غرب ایران جلو ناوه قرار داشته و سامانه واچرخند بر روی دریای عرب سبب انتقال هوای گرم ومرطوب، با راستای جنوبی- شمالی به درون منطقه شده و ضمن تقویت سامانه کم فشار سودانی شرایط مناسبی برای ایجاد ناپایداری و ریزش تگرگ فراهم کرده و بررسی نقشه های امگا، نشان از همگرایی تراز 1000 هکتوپاسکال و واگرایی قوی در ترازهای 850 و700 هکتوپاسکال می داد، به صورتی که جریانات بالاسوی قوی هوای گرم و مرطوب را صعود داده و زمینه ایجاد ناپایداری های شدید را فراهم کرده است.

زمین لغزه یا رانش زمین در واقع حرکت لایه های رسوبی غیر متراکم و متراکمی بر روی سطح شیب دار است که می تواند تاثیرات مصیبت باری به جای بگذارد. حوضه آبریز زرآب با مساحتی بالغ بر 3973.94 کیلومتر مربع دارای 82 لغزش است که این نشان دهنده ناپایداری زیاد منطقه است. هدف از این پژوهش تهیه نقشه پهنه بندی خطر وقوع زمین لغزه در حوضه آبریز مورد مطالعه و تعیین عامل و یا عوامل تاثیرگذار در ایجاد آن است که به این منظور پس از انجام مطالعات میدانی و کتابخانه ای و تهیه نقشه پراکندگی لغزش محدوده مورد مطالعه، عوامل تاثیرگذار (سازندهای زمین شناسی، گسل، شیب، طبقات ارتفاعی و وجه شیب) بر آن تعیین و نقشه آن ها با استفاده از نرم افزار ARCMAP تهیه و در نهایت با استفاده از مدل آنتروپی نقشه پهنه بندی لغزش برای منطقه تهیه گردید. نتایج این پژوهش نشان می دهد که 55% زمین لغزه ها در محدوده خطر متوسط، 37% در محدوده پرخطر و 8% آن در محدوده کم خطر واقع شده است و مهم ترین دلیل وقوع زمین لغزه ها در منطقه احداث جاده می باشد.

تعیین سطح پوشش برف در حوضه های آبخیز به عنوان یکی از پارامترهای مهم برف سنجی، نقش مهمی در مطالعات هیدرولوژی و اقلیمی دارد. در این تحقیق، از طریق شاخص NDSI با اعمال آستانه هایی به شناسایی و تفکیک سطوح پوشیده از برف به واسطه تصاویر سنجنده MODIS پرداختیم. با وجود شاخص ٬NDSI به منظور جلوگیری از قرار گرفتن آب در گروه برف می بایست باند 2 (876-841 نانومتر) بزرگ تر یا مساوی 0.11 باشد. بدین منظور با اعمال آستانه b2>0.11 سطوح برفی از سطوح آبی متمایز گردید و جهت جلوگیری از قرار گیری اشیاء تیره به عنوان برف می بایست باند 4 (565-545 نانومتر) بزرگ تر یا مساوی 0.1 باشد. در نتیجه با اعمال آستانهb4≥0.11  سطوح برفی از اشیاء تیره متمایز گردید. نقشه های سطح پوشیده از برف در این تحقیق با احتساب خطای شاخص NDSI به طور متوسط کم تر از 20 درصد خطا دارند.

نگاهی به مباحث مطرح در ادبیات شهرسازی سال های اخیر و نگارش مقالات و کتاب های متنوع و متعدد در زمینه «کیفیت محیط سکونت» نشانگر توجه متفکرین و نظریه پردازان شهری به این مفهوم می باشد. در این پژوهش با هدف تحلیل محیط های مسکونی مطلوب شهر اصفهان سعی بر آن شده که محیط های مسکونی مطلوب شهر و شاخص های تاثیرگذار بر کیفیت این محیط ها شناسایی شود و سپس پیشنهادهایی در راستای ارتقای کیفیت محیط های مسکونی ارائه شده است. لذا داده های تحقیق با پرسشنامه از مدیران ارشد شهرداری جمع آوری شده که با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با استفاده از تکنیک های تاپسیس و تحلیل خوشه ای (در نرم افزار (SPSS تجزیه و تحلیل شده اند. تکنیک تاپسیس محلات آبشار، ناژوان، مهرآباد، عباس آباد و دشتستان را به ترتیب به عنوان 5 محیط مسکونی برتر در شهر اصفهان معرفی می کند. همچنین نتایج تحلیل خوشه ای محلات مسکونی مطلوب شهر اصفهان را از حیث شاخص های تحقیق در 4 گروه مختلف جای می دهد. از میان عوامل موثر بر کیفیت محیط های مسکونی مطلوب، عامل پاکیزگی و رعایت بهداشت در محله به عنوان مهم ترین عامل و عامل دسترسی به مجموعه های تاریخی- فرهنگی از کم اهمیت ترین عوامل به حساب می آید. در نهایت با توجه به تاثیر عوامل موثر بر کیفیت محیط های مسکونی مطلوب، راهکارها در 7 بخش جهت ارتقای کیفیت در محیط های مسکونی ارائه شده است.

در این تحقیق به منظور تعیین فصول طبیعی نواحی جنوب غربی دریای خزر، داده های متوسط دمای حداکثر، حداقل و میانگین ماهانه 13 ایستگاه محدوده موردنظر برای یک دوره 20 ساله (1365 تا 1385) مورد بررسی قرار گرفتند. جهت تحلیل داده ها از تحلیل هارمونیک و خوشه ای استفاده گردید. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان می دهد که در جنوب دریای خزر اساسا سال را می توان به سه فصل اصلی گرم، انتقالی و سرد تقسیم کرد. در اکثر ایستگاه ها، هر کدام از فصول گرم، سرد و مجموع انتقالی سرد و گرم از چهار ماه تشکیل شده، ولی فصول طبیعی در جنوب دریای خزر با تاریخ آغاز فصول تقویمی مطابقت نمی کند. تعداد ماه های مربوط به فصل گرم در هر ایستگاه، چهار یا پنج ماه بوده و شامل ماه های خرداد، تیر، مرداد، شهریور و مهر می باشند و ماه های مربوط به فصل انتقالی در برخی ایستگاه ها بین 2 تا 5 ماه بوده و فروردین، اردیبهشت، مهر، آبان و اسفند را در بر می گیرند. نهایتا تعداد ماه های مربوط به فصل سرد در ایستگاه ها از سه تا پنج ماه متغیر بوده و آبان، آذر، دی، بهمن، اسفند و فروردین را شامل می شوند. علی رغم این که زنجان سردترین و گیلوان گرم ترین ایستگاه های محدوده تحقیق می باشند اما سه فصله بودن در این دو ایستگاه مصداق عینی دارد باید گفت که تغییر فصول از گرم به سرد در ایستگاه های مرطوب تر ساحلی تدریجی و در مدت طولانی تری رخ می دهد ولی همین مساله در ارتباط با ایستگاه های دور از ساحل و مرتفع تر در بازه زمانی کوتاه تری رخ می دهد.

سیستم های اطلاعات جغرافیایی دارای ابزاری جهت آنالیزهای مجموعه داده های مکانی مختلف می باشد. این توانایی تجزیه و تحلیل داده های مکانی است که GIS را از دیگر سیستم ها مجزا می سازد. سیستم اطلاعات مکانی فراسازمانی می تواند برای انجام کارآمد وظایف مشترک سازمان های اجرایی مختلف مثل اعضای کمیته حفاری، داده ها و آنالیزهای مکانی را بین آن ها به اشتراک بگذارد. این رویکرد باعث کاهش زمان و هزینه انجام فعالیت ها شده و هماهنگی برای انجام امور میان سازمان های مختلف اجرایی را افزایش می دهد.در این مقاله در مورد مراحل مختلف اجرایGIS  فراسازمانی برای استفاده سازمان های عضو کمیته حفاری به منظور هماهنگی سازی فعالیت های حفاری در سطح شهر توضیح داده شده است. این مراحل شامل نیازسنجی ایجاد مدل های خارجی، مفهومی، منطقی و فیزیکی برای پایگاه داده مکانی مورد استفاده در GIS فراسازمانی می باشد که در بخش های مختلف مقاله به آن ها پرداخته شده است. مطالعه موردی این تحقیق شهرک شیخ شهاب الدین اهری شهرستان اهر می باشد که یک GIS فراسازمانی به صورت پروژه راهنما برای کمیته حفاری این شهرک در محیط نرم افزاری ArcGIS ایجاد گردیده است.

 دو روش قطعی شامل توابع شعاع محور (آر بی اف) و روش عکس فاصله وزنی (آی دی دبلیو) و دو روش زمین آماری شامل روش کریجینگ و کوکریجینگ درون یابی، به منظور برآورد بارش سالانه 29 ایستگاه سینوپتیک استان اردبیل، مورد آزمون قرار گرفتند. برای این منظور، از داده های ایستگاه های مختلف در سطح استان شامل 4 ایستگاه سینوپتیک، 1 ایستگاه کلیماتولوژی و 24 ایستگاه باران سنجی، در یک بازه زمانی 10 ساله (2005-1995)، استفاده شد. بررسی عملکرد مدل های فوق، با استفاده از روش اعتبارسنجی متقاطع و نیز شاخص های خطای میانگین انحراف خطا، میانگین قدر مطلق خطا و ریشه دوم میانگین مربع خطا، انجام گرفت. در نهایت، جهت شناسایی مناطق برآورد پایین و یا بالا برآورد هر مدل در سطوح ارتفاعی بالاتر از توزیع مکانی ایستگاه ها، خروجی هریک از مدل ها کنترل شد. نتایج نشان داد که مدل کریجینگ نسبت به سایر روش ها دارای خطای کم تری بوده و با نقشه توزیع ارتفاعی منطقه هم خوانی دارد. لذا روش مذکور، به عنوان بهترین روش برآورد بارندگی مناطق فاقد اطلاعات با اختلاف توپوگرافیک شدید استان اردبیل، تشخیص داده شد.

رخداد حدود 90 درصد از بلایای طبیعی جهان، در ارتباط با عوامل اقلیمی است و در میان آن ها، توفان بعد از سیل حدود 30 درصد از سهم این بلایا را به خود اختصاص می دهد. بنابراین با توجه به اهمیت این پدیده اقلیمی، در این مقاله سعی شده است که با استفاده از روش زنجیره مارکف دو حالته، به تحلیل و پیش بینی روزهای توفانی شهرستان سبزوار پرداخته شود. برای این منظور ابتدا آمار روزانه باد ایستگاه سبزوار طی دوره آماری (1390-1350) تهیه گردید و سپس روزهای سال به دو گروه توفانی (کد 1) و آرام (کد 0) تقسیم بندی شد. نتایج حاصل از پردازش داده ها نشان داد که حداکثر فراوانی روزهای توفانی در سال 1385 به 79 روز می رسد که طی دوره آماری مورد مطالعه، ماه فروردین با 113 روز توفانی، بیش ترین فراوانی و بالعکس، ماه آبان با 19 روز توفانی، کم ترین فراوانی را داشته اند. به عبارتی در سبزوار، بهار توفانی ترین و پاییز آرام ترین فصل سال محسوب می شود. ارزیابی فصلی ماتریس احتمالات مارکف نیز نشان داد که وقوع P11 یا دو روز توفانی پشت سرهم برای تمام فصول سال بیش تر از 20 درصد نیست. به طوری که کمینه آن به میزان 10 درصد در فصل پاییز و بیشینه آن به میزان 19 درصد در فصل بهار رخ داده است. درحالی که احتمال وقوع P00 یا دو روز غیرتوفانی پشت سرهم برای تمام فصول سال کم تر از 90 درصد نیست. در ادامه مشخص شد کوتاه ترین سیکل هوایی با طول مدت تقریبی 16 روز، متعلق به فصل بهار و بزرگ ترین آن نیز با طول مدت تقریبی 45 روز، مربوط به فصل پاییز است. همچنین در طی دوره مورد مطالعه تداوم توالی های توفانی یک روزه و دو روزه بیش ترین فراوانی را داشته است.