فضای جغرافیایی
سال:1390 | دوره:11 | شماره:34 |تعداد مقالات:13

ضرورت عملیاتی شدن راهبرد گذر از «تصدی گری» به «واگذاری امور و وظایف» از جانب شهرداری ها در کلان شهرها، نگرش مشارکتی به فعالیت های عمرانی و خدماتی را تقویت کرده است، اما پاسخ به چگونگی بهره مندی از مشارکت های شهروندی سبب شد تا در این مقاله ضمن تشریح ابعاد پیدا و پنهان مشارکت های شهروندی در ایجاد و نگهداری بازارهای روز میوه و تره بار، مواد لبنی و پروتئینی در شهر مشهد، کلیه فرایندها و عوامل تاثیرگذار، نحوه مداخله شهروندان و تعامل آنها با شهرداری مورد بررسی قرار گیرد. نتایج این مقاله که بر مبنای روش تحقیقی توصیفی-تحلیلی با اتکا به مطالعات پیمایشی و میدانی و تحلیل ثانویه به رشته تحریر در آمده است گویای آن است که:-1میزان مراجعه و خرید شهروندان کلان شهر مشهد از 48 درصد در سال 1385 به بیش از 65 درصد در حال حاضر افزایش یافته که بدون شک یکی از مهم ترین دلایل آن توجه مسوولان و مدیران شهری و شهرداری به خواسته های شهروندان و بسترسازی جهت مشارکت شهروندان در پروسه مکان یابی، احداث و بهره برداری از بازارهای روز بوده است.-2بر اساس مشاهدات میدانی در سال جاری نسبت به سال 1385، مشارکت شهروندان در فرایند استانداردسازی خدمات شهری بویژه در بازارهای روز به بهبود خدمات این بازارها (تنوع محصولات عرضه شده، ارتقای کیفی و بهداشتی محصولات و حتی بهبود شاخص های کالبدی-فیزیکی بازارها و...) منجر شده است (مشارکت های شهروندی در قالب کمک های فکری و فنی، کمک های مالی، همکاری در اجرا، مشارکت در سرمایه گذاری و.... بوده است).-3میزان مشارکت شهروندان در خصوص بازار روز در مناطق شهری شهر مشهد متفاوت می باشد به نحوی مناطق 1 و 2 و 10 حداکثر مشارکت و مناطق 3 و 8 و 9 و 11 دارای مشارکت متوسط و سایر مناطق دارای حداقل مشارکت بوده اند.

در این مقاله عوامل موثر بر جذب شهروندان به پارک های شهری اصفهان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. هدف پژوهش «سنجش تاثیر متغیرهای تعیین کننده رفتار شهروندان همچون وضعیت اشتغال، جنسیت، سن و نوع وسیله نقلیه در اختیار خانوارها بر زمان استفاده از پارک های شهری و دسترسی و جذب شهروندان به آنها» می باشد. روش پژوهش «توصیفی-تحلیلی و پیمایشی» است که با تکمیل 300 پرسشنامه در 8 پارک شهری اصفهان انجام شده است. برای تحلیل داده های حاصل از پرسشگری و سنجش تعامل متغیرهای مورد مطالعه، از آزمون های «تحلیل واریانس»، «ضریب فی و کرامر»، «آماره کندال سی»، «توکی» و «کای اسکویر پیرسن» استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد رابطه بین برخورداری از اتومبیل شخصی و دسترسی به پارک های شهری و ارتباط وضعیت شغلی و سنی شهروندان با نوع جاذبه پارک ها معنادار است. در مقابل، جنسیت افراد تفاوت معناداری با نوع جاذبه پارک ها دارد.

هدف از این مقاله، شناسایی قطب های رشد در ایران و نحوه شکل گیری آنها و همچنین تاثیرات ناشی از قطب های رشد بر نابرابری های ناحیه ای است. روش پژوهش توصیفی-موردی است. نتایج بررسی حاکی از آن است که سیاست قطب رشد در برنامه های عمرانی کشور بویژه از برنامه عمرانی سوم به بعد موجب شد مراکز شهری بزرگ کشور با سرمایه گذاری کلان صنعتی و سرازیر شدن سرمایه و نیروی انسانی ماهر و متخصص از نواحی پیرامونی به این مراکز مواجه شوند و به شکل گیری قطب های رشد دامن زنند. تهران به عنوان قطب رشد برتر، شهرهای مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز به عنوان قطب های رشد درجه یک، شهرهای 1000-500 هزار نفر و شهرهای مراکز استانی به عنوان قطب های رشد درجه دو به دلیل مرکزیت و تمرکز نهادها و سازمآنهای اداری-سیاسی موجب شده اند که بیشتر جمعیت نواحی پیرامون استان برای نیل به فرصت های شغلی بهتر به این مراکز سرازیر شوند. چنانچه تجزیه و تحلیل شاخص های تحقیق حاضر در سال 1385 نیز نشان می دهد، این قطب های رشد تاثیرات انتشاری تدریجی بسیار ضعیفی بر روی نواحی پیرامون خود داشته اند. این فرایند یک نوع واگرایی و عدم تجانس در ساختار توسعه فضایی کشور به وجود آورده که نتیجه آن الگوی توسعه فضایی مرکز-پیرامون است. بنابراین تنها با ارایه مکانیسم فرصت برابر و تقویت شهرهای کوچک و میانه اندام و نگرش سیستمی به توسعه ناحیه ای می توان به ساختار فضایی مناسب دست یافت.

مسکن روستایی سهم مهمی در ارتقا امنیت انسانی و عدالت اجتماعی دارد. از طرفی مسکن و سکونتگاه های انسانی در روستاهای کشور محل تولید نیز محسوب شده و عمده تولیدات روستایی از جمله صنایع دستی و انبار محصولات کشاورزی را بر عهده دارد. امروزه کارکرد مسکن روستایی همچنان بسیار فراتر از کارکرد مسکن در نواحی شهری است. بنابراین رسیدگی به وضعیت مسکن روستایی جزء یکی از برنامه های اساسی توسعه روستایی در اکثر کشورها بویژه کشورهای در حال توسعه می باشد. با عنایت به اهمیت مسکن روستایی و نقش آفرینی که دولت می تواند در زمینه مسکن روستایی داشته باشد، ضروری است که عملکرد دولت در این زمینه مورد ارزیابی قرار گیرد تا با شناخت، وضع موجود، چالش ها و دشواری ها و نقاط قوت پیش رو، زمینه را برای بهبود مسکن روستایی و به تبع آن توسعه روستایی فراهم نمود. در این مقاله سعی شده است تا سیاست ها و برنامه های اجرا شده در طی دو برنامه سوم و چهارم مورد ارزیابی قرار گرفته و موانع پیش روی آنها شناسایی گردد. روش تحقیقی در این مقاله توصیفی-تحلیلی می باشد، بررسی نتایج حاصله از ارزیابی به عمل آمده نشان می دهد که از سال 1379 به بعد دولت با تدوین طرح بهسازی و طرح جامع مسکن، رویکرد جدیدی به موضوع ساماندهی مسکن روستایی داشته و با تخصیص اعتبار در بودجه سالانه، عملکرد مناسبی در ساخت مسکن روستایی داشته است، هر چند که در طی برنامه سوم و چهارم بیشتر به کمیت نسبت به کیفیت توجه شده است. از طرفی از اواخر برنامه چهارم، با تدوین استاندارد لازم فنی گام مهمی در راستای افزایش استحکام ساختمان های روستایی برداشته شده است اما به علت کمبود ناظر فنی و پراکندگی روستاها، کمتر این استانداردها به کار گرفته شده اند.

نظام شهری چه در سطح ملی و چه در سطح منطقه ای در طول زمان در حال تغییر و در اغلب موارد در حال تکامل است. بین این دو یعنی نظام شهری ملی و نظام شهری منطقه ای رابطه دو سویه وجود دارد، به طوری که گرایش به تعادل و یا عدم تعادل در یکی از آنها در گرایش و عدم گرایش دیگری به سوی تعادل موثر است. از آنجا که نحوه پراکنش نقاط سکونتگاهی در پهنه سرزمین و گسیختگی و عدم انسجام ساختار فضایی یکی از مشخصه های نظام شهری در سطح کشور است، بنابر این بررسی آن در کلیه مناطق کشور به منظور شناخت پیوندها و تفاوت ها امری اجتناب ناپذیر است. در این مطالعه به منظور سنجش و ارزیابی سلسله مراتب شهری در استان اردبیل از اطلاعات به روز و روش های متداول و رایج استفاده شده است. طبق تحلیل های انجام شده در سطح استان اردبیل، با وجود گذشت یک دوره 30 ساله فقدان تعادل سلسله مراتبی شهری هنوز یکی از مشخصه های بارز نظام شهری استان است. تزریق بیش از حد و بدون برنامه امکانات و خدمات به شهر اردبیل بویژه پس از تبدیل شدن آن به مرکز استان، موقعیت جغرافیایی این شهر در مرکز استان، دورافتادگی و انزوای شهرهای پرجمعیتی مانند پارس آباد و...، برخی از دلایل این عدم تعادل است.

به دلیل روابط تنگاتنگ نواحی روستایی با محیط طبیعی پیرامون خود آسیب پذیری بیشتری در مواجهه با حوادث طبیعی به خصوص سیلاب از خود نشان می دهند. برای کاستن از آثار سوء این پدیده به ناچار باید از روش های سازه ای و غیر سازه ای مدیریت ریسک سیلاب استفاده کرد، این روش ها که قبل، حین و بعد از وقوع سیلاب صورت می گیرد در پیش گیری از افزایش خسارات ناشی از سیلاب نقش موثری دارد. در کشور ما در غالب موارد از فرایند مدیریت سیلاب فقط به مرحله بعد از وقوع سیلاب آن هم به طور بطئی و ناکافی بسنده می شود و از دو مرحله قبلی غفلت می شود. پس می توان نتیجه گرفت که فرایند مدیریت ریسک سیلاب با چالش هایی روبرو است که تا این چالش ها برطرف نشود نمی توان انتظار کاستن از آثار خسارت بار ناشی از سیلاب را داشت. مقاله حاضر به بررسی پیرامون چالش های فراروی مدیریت ریسک سیلاب در حوضه رود خشکه رود دهستان جوکندان شهرستان تالش می پردازد. روش تحقیق در این کار پژوهشی توصیفی-پیمایشی بوده و از روش های کتابخانه ای و میدانی برای گردآوری اطلاعات در آن استفاده شده است. از ابزار پرسشنامه و نرم افزار SPSS نیز برای تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شده است. در این تحقیق جامعه آماری از طریق نمونه گیری احتمالی ساده از بین سرپرستان خانوارهای دهستان جوکندان به تعداد 50 نفر انتخاب شدند. نتایج حاکی از ضعف مشارکت مردمی و عدم آمادگی مناسب اهالی در برابر سیلاب دارد، همچنین مردم روستایی معتقدند که سازمان های متولی مدیریت ریسک به وظایف خود در قبال مهار مخاطرات به خوبی عمل نمی کنند.

اسکان غیر رسمی از جمله پدیده هایی است که به دنبال تحولات ساختاری و بروز مسایل و مشکلات اقتصادی-اجتماعی مانند جریان سریع شهرنشینی و مهاجرت های روستایی لجام گسیخته در بیشتر کشورهای جهان بویژه کشورهای جهان سوم پدیدار گردیده است. از آنجا که این پدیده در زمینه ای از عوامل فراتر از مکان شکل و گسترش یافته و متقابلا بر محیطی فراتر از آن نیز تاثیر می گذارد، چاره جویی این مساله به سیاست گذاری و اقداماتی نه فقط در سطح محلی آن، بلکه در سطح ملی نیاز دارد. با توجه به این نگرش، در این پژوهش، ابتدا نگرشی بر دیدگاه تئوریک موضوع و شکل گیری این پدیده در جهان داشته سپس ویژگی های ساختاری اسکان غیر رسمی در ایران را با مطالعه روی نمونه، شهرک توحید شهر بندرعباس، در راستای ساماندهی و برخورد با این مساله مورد تبیین قرار می دهد. روش تحقیق این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و یافته های کلی تحقیق عبارتند از: 1-موفقیت ساماندهی اسکان غیر رسمی در گرو اتخاذ سیاست های ملی مرتبط با موضوع برای رفع عدم تعادل های ساختاری جوامع شهری است. 2-اولویت داشتن سیاست ساماندهی در محل با تاکید بر راهبرد توانمند سازی در سال های اخیر با توجه به عدم موفقیت سیاست های دیگر تجربه شده، حتی در حادترین مناطق اسکان غیر رسمی بویژه از لحاظ شرایط طبیعی و توپوگرافی، دوری از شهر و... 3-میزان موفقیت سیاست های فوق در گرو حمایت های اولیه و پشتیبان دولت و نهادهای مدیریت شهری می باشد.

توزیع احتمال وقوع توفان های تندری تبریز نشانگر اجتناب ناپذیر بودن وقوع آن ها بویژه در دوره های برگشت کوتاه مدت بوده و از این رو توفان های تندری و پدیده های فرعی ناشی از آن در تبریز یک خطر مخرب دایمی محسوب می گردند.به منظور ارزیابی توفان های تندری از شاخص های ناپایداری جوی مختلفی استفاده می شود که در این مطالعه برای ارزیابی توفان تندری روز 5 اردیبهشت 1389 از شاخص های CAPE، CIN، SI، KI، TTI، LI، SOI،SWEAT  و شاخص آب قابل بارش یا PW استفاده شده است. کاربرد شاخص های مذکور نشان داد که نتایج به دست آمده از کل شاخص ها وقوع ناپایداری شدید جوی در حد توفان تندری در تبریز را مورد تایید قرار می دهد که در این میان شاخص شوالتر یا SI به علت نتایج جالب توجهی که ارایه کرده بهتر از سایر شاخص ها شناخته شده است. همچنین تشدید ناپایداری جوی و حرکات قائم و همرفتی در سه تراز 650، 700 و 750 هکتوپاسکال در روز 5 اردیبهشت نشان می دهد که وقوع توفان تندری، بارش 17.5 میلی متری و بارش تگرگ در روز مذکور نمی تواند به علت ناپایداری محلی هوا که عمدتا در فصل بهار آذربایجان همرفت دامنه ای است، باشد، بلکه وقوع ناپایداری شدید و توفان تندری مذکور بر اثر ورود جبهه هوای سرد و عوامل سینوپتیک انجام گرفته است.

در این پژوهش به منظور شناسایی تیپ های هوای زاهدان 7 متغیر از اول فروردین ماه 1358 تا بیست و نهم اسفندماه 1382 در ایستگاه سینوپتیک زاهدان بررسی گردید. انجام تحلیل خوشه ای بر روی آرایه داده های استاندارد شده (Stnd9088, 18) و ادغام روزها بر اساس روش «وارد» نشان داد، زاهدان دارای 6 تیپ هوا می باشد که عبارتند از: 1-تیپ معتدل 2-تیپ سرد و آرام 3-تیپ گرم و خشک 4-تیپ بسیار گرم، خشک و بادی 5-تیپ بسیار سرد و 6-تیپ بسیار سرد، کم بارش و مه آگین. بر اساس یافته های این پژوهش تیپ هوای بسیار گرم، خشک و بادی فراوان ترین و بادوام ترین و تیپ سرد و آرام کم دوام ترین تیپ های هوای زاهدان هستند. در ادامه برای هر تیپ یک روز به عنوان روز نماینده انتخاب گردید. فراوانی ماهانه و سالانه هر کدام از تیپ ها محاسبه و مشخص گردید که حاکمیت فصول مختلف حاصل حاکمیت تیپ های مختلف هوا در یک محل می باشد و فراوانی سالانه تیپ ها در سه دهه گذشته در این قلمرو تغییر کرده است.

در ژئومورفولوژی مباحث متعددی از دیدگاه نظری مطرح است. از جمله این مباحث می توان از توالی شکل زایی و مدل سازی در این علم نام برد. در این میان، مقولات متعددی وجود دارد که مبحث ارگودیستی یکی از آنهاست. این مقوله که برگرفته از یک مبحث فیزیکی ترمودینامیکی می باشد در ژئومورفولوژی نیز مطرح است. اهمیت این موضوع به مدل سازی های تاریخی معطوف است، زیرا همواره یکی از مسایل مهم که در زیست شناسی و نیز در زمین شناسی و ژئومورفولوژی مطرح است، مقوله زمان و چگونگی رابطه آن با توالی پدیده ها است. پدیده هایی که از یک سو زمان نجومی قادر به بیان بسیاری از مسایل مطرح شده در حوزه تغییر آنها نمی باشد و از طرفی، جایگزین مناسبی برای بیان زمان در رابطه با آنها طرح نشده است. ارگودیسیتی اول بار در حوزه علم فیزیک طرح گردید و پس از آن با استفاده از روش های ریاضی تدوین شد. فرضیه ارگودیک که متوسط مشاهدات بر روی یک عضو مجموعه در طول زمان را با متوسط مجموعه در زمان مشخص برابر می داند از سال 1960 شروع به همسان سازی خود در علوم تجربی کرد، ابتدا در علوم بیولوژیک تحت عنوان آلومتری و سپس در علوم شیمی و زمین شناسی مباحث علمی را به سوی خود متوجه ساخت و به تدریج در ژئومورفولوژی با اصطلاحاتی همچون دور جغرافیایی و یونیفورمیتاریانیسم گام نهاد. تعدادی از پژوهشگران عرصه ژئومورفولوژی در سطح جهان تلاش نمودند تا این فرضیه را به صورت کمی طرح و تفسیر نمایند، اما در ایران توجه محدودی به این اصل مهم شده و پژوهش حاضر سعی دارد با تبیین ابعاد ارگودیسیتی و نحوه آنالوگ ان در ژئومورفولوژی بستر لازم برای شروع پژوهش های کمی در این عرصه در ایران را فراهم نماید. ارتباط بین تحول، تکرار، چندنگارگی، امواج، منشا پدیده ها و هندسه فراکتال با ارگودیسیتی مواردی است که پس از تبیین ابعاد فیزیکی و معادلات ریاضی ارگودیک، در این پژوهش به آنها پرداخته شده و تغییرات ارگودیسیتی پدیده خندق در منطقه خور و بیابانک به صورت موردی تحلیل و بر صحت ادعا تاکید شده است. بدیهی است با توجه به نو بودن موضوع، مجال وسیعی برای نقد متخصصان فراهم است که در نتیجه باعث غنا خواهد بود.

هدف اصلی این مطالعه، تجزیه و تحلیل روند تغییرات زمانی تبخیر-تعرق گیاه مرجع (ET0) در ایستگاه همدان (نوژه) است. برای این منظور از اطلاعات این ایستگاه در دوره آماری 1951 تا 2005 استفاده شد. میزان ET0 با روش پنمن-مانتیس (PM) محاسبه شد. برای تجزیه و تحلیل روند از دو روش شامل الف) برازش خط مستقیم برسری زمانی و محاسبه شیب خط روند با روش حداقل مربعات و ب) آزمون من-کندال و محاسبه شیب خط روند با روش Sen's estimator استفاده شد. برای تحلیل حساسیت ET0 به پارامترهای هواشناسی از روش رگرسیون چندگانه خطی گام به گام استفاده شد. نتایج نشان داد که کم ترین مقدار ET0 در ماه ژانویه و بیشترین آن (معادل 7.2 میلی متر بر روز) در ژوئیه اتفاق می افتد. شیب خط روند در تمام ماه های سال (به جزء ژانویه و فوریه) مثبت بود. در شش ماهه گرم سال شیب خط روند از نظر آماری در سطح 1 درصد معنی دار بود. بیشترین مقدار شیب خط روند در ژوئیه مشاهده شد که در سطح یک درصد معنی دار بود. نتایج تحلیل حساسیت نشان داد که در ماه های گرم سال سرعت باد و درجه حرارت حداکثر هوا به ترتیب مهم ترین عوامل موثر بر ET0 بودند.