فصلنامه علوم اجتماعی
سال:1396 | دوره:- | شماره:79 |تعداد مقالات:7

گرایش انسان به رفع نیازها و تحقق منافع و مصالح شخصی و خصوصی، بدون لحاظ کردن دیگران به عنوان خودمداری و تک روی یا خودمحوری اطلاق می شود. فردگرایی خودخواهانه نوعی از فردگرایی است که در آن نفع شخصی اولویت تام داشته و افراد صرفا به دنبال تامین منافع خویش هستند. هدف این تحقیق، بررسی میزان فردگرایی خودخواهانه در بین طبقات مختلف و عوامل مرتبط با آن می باشد. برای بررسی این موضوع دانشجویان دانشگاه شیراز به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند. این پژوهش با نمونه گیری طبقه بندی شده و با استفاده از روش پیمایش و تکنیک پرسشنامه با یک نمونه 387 نفری انجام شده است. متغیرهای مستقل این تحقیق از نظریه های دورکیم، پاتنام، بوردیو و ترکیبی از نظریه های هابرماس وبر و وبلن گرفته شد. از نظریه دورکیم متغیر دینداری، از نظریه پاتنام متغیر سرمایه اجتماعی، از نظریه بوردیو متغیر سرمایه فرهنگی نهادینه شده خانواده، و در نهایت از ترکیب نظریه های هابرماس، وبر و وبلن متغیر طبقه گرفته شد. رابطه بین متغیر دینداری و فردگرایی خودخواهانه معنادار و معکوس بود و این فرضیه تایید شد. اما بین سه متغیر سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی نهادینه شده خانواده، طبقه و فردگرایی خودخواهانه رابطه معناداری وجود نداشت و این سه فرضیه رد شدند. یافته ها در مورد متغیرهای زمینه ای به این گونه بود که رابطه معناداری بین جنس و فردگرایی خودخواهانه وجود نداشت، اما بین سن افراد و میزان فردگرایی خودخواهانه رابطه معنادارو مثبتی وجود داشت.

تحقیق حاضر درصدد شناسایی فرآیندهای شناختی بهبودیافتگان و خانواده های آنها است و با روش نظریه پردازی داده بنیاد صورت گرفته است. شرکت کنندگان بر اساس نمونه گیری مبتنی بر هدف انتخاب شده اند و نمونه گیری تا رسیدن به اشباع داده ها ادامه یافته است. بدین ترتیب 18 نفر از بهبودیافتگان و 20 نفر از خانواده های ایشان در این پژوهش شرکت کردند. داده ها، حاصل مشاهده، مصاحبه نیمه ساختار یافته و مطالعه مستندات موجود است و جهت تحلیل آنها نیز از شیوه کدگذاری strauss و corbin استفاده گردید. شرکت کنندگان در این گروه بر این باور بودند که اعتیاد قابل درمان است. هر کس مسوول رفتار خودش است و آنها قادر نیستند دیگران را تغییر دهند. آنها همچنین مصرف کننده را مسوول اعتیاد و درمان آن می دانستند، بر حال تمرکز داشتند و رفتارهای منفی مصرف کننده و نیز عودهای پیشین او را نشات گرفته از نیاز او به مواد می دانستند. علاوه بر این این گروه بر این باور بودند که چنانچه مصرف کننده با متد کنگره 60، استفاده از دارو در بازه زمانی 11 ماه درمان شود، وسوسه نخواهد شد. بر این اساس از نظر آنها ارتباط با دوستان مصرف کننده پس از سپری شدن دوره درمان، اخلالی در روند درمان ایجاد نمی کند.

میدان تامین اجتماعی در این پژوهش، عرصه کنش سازمان های متفاوت است که یکی از مهمترین آن ها، سازمان تامین اجتماعی است و در حیطه فعالیت این سازمان، کنشگران متعددی به مواجهه مثبت و منفی می پردازند. جایگاه سازمان تامین اجتماعی در ساختار سیاست گذاری اجتماعی ایران، همراه با سطح فراگیری و منابع مالی حاصل از تعویق میان پرداخت حق بیمه بیمه شدگان و انجام تعهدات متقابل سازمان، به این سازمان موقعیت ممتازی بخشیده است که کنشگران صاحب قدرت را به سمت ورود به میدان تامین اجتماعی سوق می دهد، به این امید که منابع، دارایی ها، سیاست گذاری ها را در جهت نفع یا تشخیص خویش هدایت کنند. در چنین شرایطی پیاده سازی سیاست های اجتماعی، پیگیری اهداف اجتماعی و یا تلاش برای گریز از خطر بحران در منابع سازمان، همگی در گروی شناخت کنشگران عمده و ابزار اعمال قدرت آن هاست. بنابراین مساله اساسی پژوهش حاضر پی بردن به کیستی کنشگران کلیدی این میدان و سازوکارها و ابزارهای هر یک از آن ها در مواجهه با سازمان تامین اجتماعی است. روش این پژوهش کیفی بوده و از هر دو روش اسنادی و میدانی بهره برده است. از تکنیک های تحلیل متن و تحلیل محتوای کیفی و مصاحبه در گردآوری و تطبیق داده ها و بررسی انتقادی در تحلیل داده ها و نیز تکنیک تحلیل میدان تک قطبی برای هر دو بخش استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد که مهمترین کنشگران میدان، نهادهای مجلس، دولت، کارگران، کارفرمایان و سازمان تامین اجتماعی بوده اند که هر یک از آن ها از ابزارهای متفاوت و خاص خود برای مواجهه در میدان استفاده کرده اند که تشریح آن در متن مقاله آمده است. میدان تامین اجتماعی در ایران در عمل از رویکرد سه جانبه گرایی تبعیت نمی کند، و این مساله بیش از هر چیز ناشی از تضعیف نهادهای کارگری و کارفرمایی در قوانین و سیاست ها بوده است. پیامد این مساله، تقویت مجلس به مثابه نهادی میانجی و تضعیف بیشتر گفتگوی سه جانبه تخصصی بوده است.

در دوره ای که دکتر مصدق و دکتر فاطمی درگیر مساله ملی کردن صنعت نفت بودند در حدود سال های 1329-1330 در مناطق لرنشین جنوب غرب کشور از کهگلویه وبویراحمد تا چهارمحال و بختیاری و ناحیه شرقی استان خوزستان شامل مالمیر (ایذه) و مسجدسلیمان واقعه ای رخ داد که از آن در بین مردم ناحیه به سال طلوعی یاد می شود. این واقعه که با عنوان طلوعی یا سروشی ذکر شده، شباهت به یک فرقه یا شبه فرقه دارد که دارای مناسک خاص در شیوه زندگی مانند غذا خوردن و اجرای مراسم مخصوص به خود، همراه با اوراد خاصی بوده است. مرام و مناسکی که این جریان داشته به نوعی افراد را به ترک و بی توجهی به دنیا سوق می داده است. در میان بختیاری ها و در ناحیه مسجدسلیمان شخصی به نام سر جیکاک (مشهور به سید جیکاک) حضور داشته که اصالتا انگلیسی بوده است و با شرکت نفت انگلستان به بختیاری آمده و در این ناحیه زندگی کرده است و شناخت کافی را بدست آورده، از این رو با ملی شدن صنعت نفت، این جریان را به راه انداخته بلکه مردم این ناحیه را نسبت به این موضوع (ملی شدن صنعت نفت) بی تفاوت کند. در این پژوهش از روش کیفی و استراتژی تئوری زمینه ای استفاده شده، سوال اصلی پژوهش با استفاده از تئوری زمینه ای تبدیل به مدل پارادایمی شده و برخی از سوالات فرعی نیز از طریق مطالعه اسنادی و کتابخانه ای صورت گرفته است. در این پژوهش با استفاده از نمونه گیری گلوله برفی از 23 نفر از افراد مورد نظر، مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام شد و این مصاحبه ها به صورت مفاهیم و مقولاتی که خودشان ابراز داشته بودند کدگذاری شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که این فرقه ساختگی بوده و دوام چندانی نداشت. هم چنین از جمله عوامل زمینه ای می توان به عدم آگاهی، بی سوادی، عدم حضور روحانیون، و هم چنین از انگیزه های آن می توان به ترس، سرآمدی، همرنگ جماعت شدن، داشتن جذابیت و رمزآلودگی اشاره کرد. هم چنین از جمله پیامدهای آن نیز می توان به دنیاگریزی، دین داری مناسک گرا، فقر، آبروریزی، تفرقه و نزاع بین طوایف، توهم زایی و خرافه گرایی، کاهش جرائم اجتماعی و انجام اعمال خلاف شرع اشاره کرد.

ساختار آموزش در دوره قاجار به صورت سنتی و بر اساس نوعی قرائت از اصول مذهبی بود. سه مولفه اساسی روند تغییر در ساختار آموزشی در حوزه جنسیت زنانه را رقم زد: الف) توجه دانش آموختگان اروپایی و روشنفکران دو دهه واپسین سلطنت ناصری به مساله «آموزش» زنان، ب) تاسیس مدارس دخترانه توسط میسیونرهای مذهبی آمریکایی، انگلیسی و فرانسوی در ایران، ج) طرح مفهوم برابری در انقلاب مشروطیت. واقعیت امر این است که توانمندسازی زنان یکی از دغدغه ها و کنش های اصلی روشنفکران مشروطه خواه بود، از آنجایی که روابط اجتماعی دوره قاجار اجازه طرح مساله برابری در حوزه زنان را نمی داد، اندیشیدن و کاربست مفاهیم دینی و اجتماعی در حوزه های آموزشی و بهداشتی می توانست تغییرات اولیه را در نگاه به مساله جنسیت زنانه به وجود آورد. بنابراین توجه به بهبود موقعیت اجتماعی زن ایرانی و نفع همگانی حاصل از آن، به یکی از مسائل مشروطه خواهان در حوزه زنان تبدیل شد. با این حال، تغییر در سنت ها اجتماعی، باعث واکنش شدید حامیان گفتمان سنتی بر سر موضوع آموزش زنان و تاسیس مدارس دخترانه شد، بر همین مبنا کشمکش ها بسیاری صورت گرفت که در محافل گوناگون نظیر مجلس، دولت، انجمن های شهری، جراید و غیره تبلور یافت. در واقع طرح مفاهیم اصلی مشروطیت نظیر آزادی، قانون و برابری، که به نوعی با مساله زنان نیز پیوند یافت، نقطه کانونی تعارض بین گفتمان های سنت و تجدد بود.

رشد گروه های معنویت گرا در جامعه، می تواند حاکی از سمت و سوی جدیدی در تحول فرهنگ عمومی باشد، پس مطالعه علمی و بی طرفانه این گروه ها، نقش مهمی در شناخت نیازهای انسان امروزی و انتظارات او از دین و به طور کلی، شناخت فرهنگ زمانه خواهد داشت. یکی از این گروه ها که با وجود منع قانونی، کم و بیش به گسترش خود ادامه می دهد، عرفان حلقه است. پرسش اصلی این است که چه شرایط و عواملی باعث ورود افراد به کلاس های این گروه شده، چه فرایندهایی اتفاق می افتد و چه پیامدهایی برای شرکت کنندگان فراهم می شود. برای پاسخ به این پرسش ها، از پژوهش کیفی به روش نظریه پردازی داده بنیاد استفاده شده است. متن پیاده شده مصاحبه ها و مشاهدات مشارکتی در میدان، کدگذاری، مقوله بندی و تحلیل شده و نظریه زمینه ای حاصل از کاربرد روش یادشده، مشروحا توضیح داده شده است. شرایط خاصی که در فرد و محیط اطرافش وجود دارد، بستر مناسبی را برای ورود او به کلاس های عرفان حلقه و باقی ماندن در گروه، با انگیزه رسیدن به آرامش فراهم می کند. فرد در گروه، به کمک برخی از روش های خاص و آموزش های جذاب، یک فرایند جابجایی از حال بد به حال خوب را تجربه می کند، این فرایند خودآگاه، برای همه اعضا اتفاق نمی افتد و در موارد اتفاق افتاده نیز نسبی، و قدر مسلم آن، تا زمانی است که فرد ارتباطات صمیمی گروه را ترک نکرده است. همراه با پیامدهایی که خودآگاهانه، خوب تلقی می شود، پیامدهای ناخودآگاهی نیز محصول روش عرفان حلقه است که در فرهنگ جوامع انسانی آن را فریب خوردگی می شمارند.

شعر آن صخره سختی است که در قلب کوه سنگی نه فقط فریاد که انعکاس دهنده زمزمزمه های درگوشی و گاه سکوت های پر از فریاد است. در کنار چهره لطیف چهره ای دارد از جنس انفجار، رسانه ای است به تیزی رعد و برق. هدف از این نوشتارآشکار سازی این تیزی، در چهره دیالکتیکی شعر احمد شاملو است. مبانی نظری پژوهش، مبتنی بر مفاهیم اصلی یورگن هابرماس نماینده اصلی مکتب انتقادی فرانکفورت می باشد. برای جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی و برای دسته بندی اطلاعات و داده ها از مدل نظری پژوهش در قالب مفاهیم عینی- ذهنی به منظور تطبیق و مقایسه و جهت تحلیل یافته ها، از تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مفاهیم شاملویی در چارچوب مفاهیم هابرماسی می تواند انعکاس دهنده بخشی از واقعیت های اجتماعی در حوزه «ستیز اجتماعی»، باشد، نتیجه تحقیق نشان از همسویی «شعر» و «نظریه» در توضیح و تبیین مسائل اجتماعی دارد.