صفه
سال:1381 | دوره:12 | شماره:34 |تعداد مقالات:12

در این نوشتار، کوین لینچ به ارزیابی و بازنگری در مبانی نظری و روش شناختی مطالعات منظر ذهنی شهر، که نخستین بار در سال 1960 میلادی توسط خود او در کتاب «سیمای شهر» (منظر ذهنی شهر) ارایه گردیده بود، می پردازد. همان گونه که وی، ضمن بررسی انتقادی کتاب اظهار می دارد: نارسایی تکنیک های پیشنهادی او، بیش از مواردی است که در این نوشتار مورد اشاره و بحث قرار گرفته اند. باید توجه داشت که نوشتار حاضر در سال 1984 میلادی و در اواخر دوران زندگی کوین لینچ نگاشته شده و طبیعتا فقط محدود به انتقاداتی است که طی سال های 1960 تا 1984 میلادی مطرح گردیده اند. امروزه، به دنبال پیشرفت مطالعات ادراکی طراحی شهری و پس از گذشت بیش از چهل سال از تاریخ انتشار کتاب «سیمای شهر» (منظر ذهنی شهر)، افق های جدیدی در پژوهش های منظر ذهنی محیط گشوده شده است. مطالعات جدید، بی آن که خللی در جایگاه رفیع کوین لینچ در گسترده ادبیات طراحی شهری وارد آورند، به چالش برخی از پیش فرض های پژوهش وی پرداخته، و در پاره ای از موارد، مفاهیم و فنون کاملا بدیعی را جایگزین مفاهیم و فنون پیشین نموده اند. معرفی مجموعه پژوهش های مزبور از مجال این فرصت کوتاه خارج است و انشاالله در آینده، در قالب اثری مستقل توسط مترجم این نوشتار ارایه خواهد شد.نوشتار حاضر، از آن رو آموزنده و خواندنی است که یکی از پیشگامان و نظریه پردازان برجسته طراحی شهری، در کمال انصاف و اخلاق علمی، به بازخوانی انتقادی آرا خویش می پردازد. لذا، شاید بتوان نوشتار حاضر را به عنوان اصلاحیه و یا بخش متمم کتاب «سیمای شهر» (منظر ذهنی شهر) کوین لینچ معرفی نمود.مشخصات کتابشناسی این اثر کلاسیک به شرح زیر است:Kevin Lynch,"Reconsidering the Image of the City" in Lloyd Rodwin and Robert Hillister (eds.), Cities of Mind, New York: Plenum, 1984

نگاه به "مسکن" و "برنامه ریزی مسکونی" هیچ گاه یکدست نبوده چرا که برخی جوامع و حکومت ها، مسکن را "فضایی رفاهی" و برخی آن را "کالایی مصرفی" پنداشته اند. "مشکل مسکن" با وجود به کارگیری سازوکار برنامه ریزی در برخی کشورها همواره یکی از پابرجاترین مشکلات شهری بوده است، به این دلیل که به جای برخورد با سبب مشکل همواره نشانه های آن مورد توجه قرار گرفته است. "مشکل مسکن" بین کشورهای کمتر و بیشتر توسعه یافته جهان تفاوت ماهوی اندکی دارد، هرچند که امروزه در دسته نخست، دسترسی گروه وسیعی از جمعیت حتی به ارزان ترین نوع مسکن و در دسته دوم، تقاضا به مسکن ارزان ترین و با کیفیت بهتر این مشکل را شکل می دهد.مشکل مسکن در تهران را، که باید از یک سو بخشی از یک مشکل فراگیر در سطح ملی و از سوی دیگر بخشی از مجموعه مشکلات شهری تهران شمرد، ابعاد گوناگونی دارد که در افزایش بهای مسکن (فروش و اجاره) و خروج بخشی از خانوارها از بازار مسکن این شهر و رانش آن ها به نواحی حاشیه ای و بیرونی شهر، کمبود مسکن مناسب گروه های درآمدی گوناگون، فرسودگی مسکن موجود و یورش سوداگران ملکی به مسکن غیرفرسوده، ... تجلی می یابد. بازار مسکن شهر تهران به شدت تحت تاثیر آمال، ارزش ها، الگوهای رفتاری و تصمیم گیری بخش غیرعمومی قرار دارد. حضور ناکامل و ناکافی بخش عمومی در عرضه مسکن، بازار مسکن را میدان همآورد بخش خصوصی ساخته است. بخش عمومی، بدون آن که اهداف خود را به روشنی و گویایی لازم بیان نموده باشد، قیود اندکی بر فعالیت های ساختمان سازی بخش غیر عمومی که هدف بر بیشینه کردن سود خود دارد، وارد آورده است. آن چه مورد "مشکل مسکن" شهر تهران می توان بیان نمود، نبود نگرش و رهیافتی ویژه برای شناسایی و رویارویایی با این مشکل و ابعاد گوناگون آن و نبود سازوکاری مناسب برای هدایت و مهار ساختار فضایی مسکن است.

موضوع فروش "مازاد تراکم ساختمانی" در دهه اخیر بازتاب وسیعی در جامعه شهری و محیط های حرفه ای- تخصصی داشته تا آن جایی که این مساله نه تنها در شهر تهران، در سایر شهرهای کشور نیز از موضوعیت خاصی برخوردار گردیده است. هدف این مقاله وصف و تفسیر وضعیت موجود مساله و ارایه توصیه هایی جهت تخفیف پیامدهای ناخواسته آن می باشد. به لحاظ ساختاری، این نوشتار از سه قسمت اصلی تشکیل می شود. نخست موضوع "تراکم" از دیدگاه نظری و جایگاه آن در تهیه طرح های توسعه شهری مورد بررسی قرار گرفته و عوامل تاثیرگذار بر آن در قالب عوامل اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی معرفی می گردند. سپس، شهر تهران به عنوان یک نمونه موردی و یکی از مصادیق اعمال سیاست فروش مازاد تراکم مورد مطالعه قرار می گیرد. در این راستا سیر تحول این سیاست مورد توجه خاص بوده، اثرات کمی و کیفی ناشی از آن مورد تحلیل قرار می گیرد. نهایتا در بخش نتیجه گیری، بر پایه بررسی های به عمل آمده، سه سنایوری گوناگون جهت تخفیف و کنترل مساله پیشنهاد و مورد بررسی قرار گرفته است.بررسی های به عمل آمده در این مطالعه نشان می دهند، که اعمال سیاست فروش مازاد تراکم ساختمانی، تنها در چارچوب یک مدل تراکمی بهینه برای تهران که توسط یک سیستم نرم افزاری متناسب تراکم سنجی که قادر به سنجش آثار دخالت کلیه عوامل در تعیین تراکم است قابلیت اعمال دارد و هرگونه فروش مازاد تراکم که بدون توجه به چنین چارچوب های جامعی صورت گیرد، وضعیت و پیامدهای ناخواسته ای را به همراه خواهد داشت.

گرچه اکثر ما با کمک تجربه و دانش فطری خود با مفهوم "مشکل" آشنا هستیم، لکن هنوز تعریف این کلمه غامض و پیچیده است. مشکلات، خود بیان کننده خود نیستند بلکه تعریف و تفسیر آن ها به ارزش ها و نمادهایی که در ضمیر انسان ها است و به نوع انتظار و تلقی آنان بستگی دارد. بدون تردید تشخیص مشکلات توسعه و ارایه راه حل های مناسب برای آن ها متاثر از جهان بینی و نقطه نظرات مدیران، طراحان و برنامه ریزان محیط زیست، اعم از معماران، شهرسازان و غیره است.در این نوشتار نویسنده می کوشد تا در یک دسته بندی کلی، دیدگاه های مختلف مواجهه با مشکلات را در تعامل با یکدیگر قرار داده تا از این رهگذر زمینه ای مناسب را برای طرح دکترین معتقدین به توسعه درون زا فراهم آید. این دیدگاه ها به چهار گروه تقسیم بندی شده و برای هر یک روشی جهت تشخیص مشکلات و راه حل های مختلف آن ها پیشنهاد گردیده است که عبارتند از: گروه محافظه کاران که آزاد کننده مشکل (Problem Absolver) هستند؛ گروه گذشته گراها که کارشناسان تجزیه و تحلیل مشکل (Problem Resolver) هستند؛ گروه آینده نگرها که مشکل گشا (Problem Solver) بوده و گروه آینده سازها که حلال مشکلات (Problem Dissolver) هستند.با بهره گیری از تحلیل فوق به ارزیابی مدل درون زا که با اتکا به گذشته وقتی که مشکلات کمتری وجود داشت و با استناد به خصوصیات منطقی و علمی آن که فرآیند تولید را در یک طرح جامع عادلانه و آینده نگر همراه با مشارکت مردم در یک تشکیلات افقی مورد نظر دارد خواهیم پرداخت. باشد تا این تلاش اثری هر چند اندک در سیاستگزاری و برنامه ریزی اجرایی توسعه مملکت داشته باشد.

شاخص ها معمولا عنصری اساسی در یک ارزیابی کلی از پیشرفت به سوی توسعه پایدار به شمار می روند. اساسا اغلب شاخص ها بر اساس اطلاعات موجود یا اطلاعاتی که با یک هزینه معمولی قابل تحصیل است طراحی و ساخته می شوند. هزینه جمع آوری و پردازش اطلاعات اضافی در بسیاری از زمینه ها به صورت یک مانع جلوه می کند. تعاریف خاص از شاخص ها و استفاده از آن به ویژه در ارزیابی ها گمراه کننده هستند. بنابراین به شفافیت پردازی و توافق بیشتری در باره تعریف شاخص پارامتر، از جمله در مورد تعاریف و مفاهیم وابسته مانند خط آستانه، هدف، استاندارد و بردار، به عنوان یک پیش نیاز ضروری است. در متون، تعاریف مختلفی از شاخص آمده است مانند: متغیری که فرضا به متغیر دیگری که موضوع مطالعه است، مربوط می گردد و به سهم خود قابل مشاهده نیست. بنابراین چنین استنباط می شود که هوز به یک تعریف عام و جدی از شاخص ها نیاز است. در این نوشتار که بخشی تحلیلی از یک پروژه تحقیقاتی است سعی می شود تحلیل بیشتری پیرامون این گونه ابهامات به عمل آید و در پایان به ارایه ویژگی هایی از شاخص ها که جهان شمول بوده و جنبه عملی دارند، اشاره خواهد شد.

زیست و توسعه پایدار امروزه در محافل علمی جهان همواره مورد بحث و کاوش بوده و نظریات مختلفی از ابعاد گوناگون ارایه گردیده است. قطعا حفظ منابع طبیعی خدادادی، عدم آلودگی محیط زیست، حداقل مصرف انرژی های فسیلی و هم زیستی با شرایط طبیعی و اقلیمی از طریق تدابیر شهرسازی و معماری از موارد مهم در طراحی و ساخت مجتمع های زیستی بوده و باید مورد توجه و اجرا توسط طراحان و مجریان قرار گیرد. از جمله موارد مهم در تصمیم گیری برای ایجاد، توسعه و ساخت مجتمع های زیستی تعیین مکان، اندازه، تراکم و میزان فشردگی و تناسب آن با ظرفیت های طبیعی و اکولوژیک بستر آن می باشد. شهرها و آبادی های ایران در طول تاریخ به موارد فوق به صورت خاص و بسیار جالب و قابل توجه جواب داده اند. که در این مقاله به آن پرداخته شده است.

اگر هنر را بازتابی از فرهنگ و بیانی از مجموعه ذهنیت ها و اندیشه های بشری بدانیم، وجهی از آن تابع زمان و مکان است، و وجه دیگر آن فرازمانی و فرامکانی است. به عبارت دیگر هنر در ذات خود یک زبان جهانی است و اگر باور داشته باشیم که هنر زاده عملی خلاقه است، زبان جهانی هنر وابسته به نفس خلاقیت است که به عبارتی تکرار و تناظر یک عمل خدایی است. بنابراین انسان در هر خلاقیت هنری، مرتبه ای از مراتب آفرینش را تجربه می کند. از این رو هنر که در غایت خود کاری خدایی است از یک بعد معنایی و یک وجه قدسی برخوردار است.شناخت هنرها در فرهنگ های کهن و سنتی وابسته به دریافت رمز خلاقیت در آن هاست. این رمز در هنرهای سنتی، مانایی و تکرار است. معانی و بنیان های ثابت و همیشگی، در پس صورت ظاهر هر آنچه تلقی هنر از آن می شود، به مثابه روح و عامل وجودی و حیاتی اثر است.ما در شناخت هنر سنتی ژاپن گامی فراتر از دیدگاه های رایج وصفی "تاریخ هنر نگاری" یا حتی تحلیل های مرسوم مبتنی بر نظریه های تاریخ اجتماعی هنر بر می داریم. زیرا شناخت هنر سنتی، فقط به کمک مرتبط شدن با بینش ترکیبی حاکم بر جوامع سنتی امکان پذیر است. شناختی که در عرصه یک تحقیق "انسان شناختی" بیش و پیش از هر چیز مرتبط با باورهای "هستی شناختی" و مبانی "معرفت شناختی" جوامع کهن است.در هنرهای سنتی بحث معنا و معنویت محور شناخت آثار و این شناخت نیازمند روشی کیفی، ساختارگرا و کل نگر، متکی بر تاویل (هرمنوتیک) اساطیر و باورهای جوامع است. ورود به مبحث باورها مستلزم آشنایی با زمینه های معرفت شناختی هر جامعه است و ما را در عرصه ای ژرفتر قرار می دهد، عرصه امر قدسی که جز با بینشی درون نگر و از دریچه دل! دریافتنی نیست. هنر ژاپنی (قدیم و جدید) را باید در عرصه امر قدسی تاویل کرد.تحقیق در عرصه فرهنگ و هنر ژاپن معطوف به عوامل اعتقادی است و از میان مکاتب مختلف، مکتب ذن بیش از همه در این عرصه نقش داشته است.

در نوشتار حاضر ضمن معرفی انواع دروازه ها، به معرفی و تجزیه و تحلیل دروازه قرآن شیراز پرداخته و ویژگی های آن مورد بررسی قرار گرفته است.دروازه قرآن به عنوان یکی از دروازه های شهری شیراز مطرح بوده ولی ضمن مطالعات انجام شده، این دروازه با ویژگی های خاص، به عنوان یک دروازه سمبلیک، در راستای اعتقادات مذهبی مردم به وجود آمده که با توسعه و گسترش شهر و از بین رفتن حصار شهر در اواخر دوره قاجار، نقش دروازه شهری پیدا نموده است.نقش ارتباطی و موقعیت خاص و ویژه دروازه قرآن یعنی تنگ ا... اکبر که تنها راه ارتباطی جلگه شیراز با قسمت های شمال باختری فارس بوده، تاثیراتی که مکان و محیط پیرامون آن بر روی مسافران می گذارد، همراه با اهداف و انگیزه های فرهنگی و مذهبی باعث تجلی یافتن احساس، مسافران در معماری این بنا گردیده است و این دروازه سمبلیک شهر شیراز را از ارزش خاصی برخوردار نموده است.در سال های اخیر به جهت گسترش و تعریض مسیر ورودی شهر، بدون توجه به فلسفه وجودی دروازه قرآن و با طراحی نامناسب (از نظر مفهوم معنوی) این بنای با ارزش به صورت یک عنصر شهری، به دور از مسایل معنوی، در کنار مسیر ورود به شهر همانند دیگر کالبدهای معماری قرار گرفته است.نوشتار حاضر، سعی دارد که بتواند با مداقه و تعمق به این بنا، سهم کوچکی در جهت چگونگی دخل و تصرف در بناها و بافت های با ارزش تاریخی و فرهنگی این مرز و بوم داشته، تا قبل از ارایه و پیاده نمودن هر طرحی در این گونه بناها و بافت های اطراف آن ها علاوه بر بعد کالبدی و مادی بنا به بعد معنوی و فلسفه وجودی آن توجه شود.

مشخصات مصالح و فرآورده های ساختمانی از نظر ایمنی حریق یکی از اطلاعات مورد نیاز طراحان، مهندسان ساختمان و تولیدکنندگان صنعتی در فرآیند برنامه ریزی، طراحی و اجرای ساختمان به شمار می رود. در این زمینه دسترسی به روشی برای تعیین الزامات فنی و طبقه بندی مصالح از نظر خطر حریق ضروری است. در این نوشتار پس از مرور ادبیات علمی و شرح آخرین دستاوردهای بین المللی در این زمینه، یک روش برای تعیین انتظارات عملکردی از فرآورده های ساختمانی از نظر ایمنی حریق پیشنهاد شده است. برای این کار ابتدا گروه بندی اجزای ساختمانی بر اساس گروه بندی ساختاری - غیر ساختاری تدوین و استفاده شده و سپس انتظارات عملکردی ایمنی حریق از اجزای ساختمانی با توجه به جایگاه آن ها در این گروه بندی ارایه گردیده است. همچنین پارامترهای کنترل این انتظارات برای هر گروه به صورت یک جدول کاربردی تدوین و ارایه شده است. در پایان در مورد طبقه بندی مصالح از نظر حریق، استفاده از روش جدید ارایه شده توسط اتحادیه اروپا در سال های 2000 و 2001 میلادی با ذکر دلایل پیشنهاد گردیده است.

با مشاهده اجراهای موسیقی ایرانی از نگاه معماری، می توان متوجه شد فضاهایی که این موسیقی در آن ها اجرا می شود - به دلیل طراحی و ساخت بر اساس اجرای موسیقی غربی - متناسب این نوع موسیقی نیستند. جستجوی خصوصیات فضایی که متناسب اجرای موسیقی ایرانی باشد، پژوهش های گوناگونی را می طلبد که یکی از آن ها پیشینه یابی این فضا در میان تصاویری است که از گذشته باقی مانده اند.در این تحقیق که به عنوان یک تحقیق پایلوت به بررسی مینیاتورها می پردازد، ابتدا ضرورت طرح این مساله و روش کار این تحقیق ذکر شده است. در بخش اول کلیاتی از مینیاتور برای کمک به بررسی آن ها ارایه شده است. در بخش دوم برخی از خصوصیات فضا به عنوان نمونه در یک مینیاتور مشخص گردیده و نتایجی (در زمینه نوع اجراها در گذشته، رابطه اجراها با طبیعت، عناصر معماری موجود در فضا، نحوه قرارگیری نوازندگان و شنوندگان نسبت به هم و ...) با توجه به تقسیم نوع موسیقی های موجود در مینیاتورها به دست آمده که در بخش سوم (جمع بندی) به طور کامل به آن ها اشاره شده است.