روستا و توسعه
سال:1385 | دوره:9 | شماره:3 |تعداد مقالات:9

در بیشتر کشورهای جهان شکل غالب برای دسترسی همگانی به اطلاعات و خدمات الکترونیکی به ویژه در مناطق روستایی، ایجاد مراکز ارتباط از راه دور یا مراکز فناوری اطلاعات است. در ایران نیز بر اساس طرح «تجهیز ده هزار مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی» مقرر شده است که در ده هزار روستای کشور مرکز فناوری اطلاعات ایجاد شود. اما با توجه به تجارب جهانی، برای اینکه این مراکز بتوانند در توسعه روستایی نقش داشته باشند، لازم است شرایط مختلف اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و سیاسی در سطوح مختلف ملی، منطقه ای و محلی مورد توجه قرار گیرد و آمادگی لازم برای ایجاد این مراکز به وجود آید. در این مقاله، میزان آمادگی روستاهای استان خراسان رضوی برای ایجاد چنین مراکزی بررسی شده است.در این مطالعه موردی، به منظور مشخص شدن وزن و اهمیت هریک از عوامل موثر در ایجاد مراکز، از نظر 20  نفر از کارشناسان استفاده شد. تعداد روستاهای نمونه استان خراسان رضوی نیز بر اساس فرمول کوکران 30 پارچه تعیین شد. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که شرایط اجتماعی، اقتصادی و کالبدی موجود در روستاهای مذکور با سطح استاندارد مورد نظر کارشناسان برای ایجاد مراکز فناوری اطلاعات فاصله معناداری دارد و در این میان صرفا شرایط طبیعی، که از نظر کارشناسان دارای پایین ترین سطح اهمیت است، در حد مطلوب قرار دارد.

سال هاست که رشته های علمی مختلف به مطالعه جامعه روستایی می پردازند، اما پیرامون تعامل و قلمرو فعالیت آنها، پرسش و چالش قابل اعتنایی صورت نگرفته است. موضوعی که به تازگی نسبت این رشته ها به ویژه جغرافیا، تاریخ، جامعه شناسی، کشاورزی و منابع طبیعی را به چالش فرا خوانده است، بحث مطالعات بین رشته ای است. مقاله حاضر به بررسی تطبیقی قلمرو فعالیت، گونه های تعامل و وابستگی های رشته های مختلف در مطالعات روستایی می پردازد. استدلال اصلی مقاله این است که طرح مطالعات بین رشته ای قبل از هر چیز انتقاد به انحصار طلبی و خط کشی های موضوعی میان رشته هاست. هدف این نوع مطالعات از بین بردن استقلال روشی و تضعیف ماهیت رشته های مستقل نیست بلکه یافتن شاخص های ترکیبی میان رشته های چندگانه و مرتبط است. در این مقاله، شاخص ترکیبی و بین رشته ای مورد توافق «توسعه روستایی» تلقی شده است. این شاخص نه در حوزه روش و قلمرو بلکه در شمول هدف رشته های یاد شده قابل تحلیل و بررسی است. توسعه روستایی علوم مختلف را در منظومه ای مشخص گرد هم می آورد که به واسطه اهداف مشترک، بر نحوه نگرش و روش شناسی آنها تاثیرگذار خواهد بود.

به منظور تعیین موانع موجود در زمینه مشارکت آب بران در مدیریت شبکه های آبیاری و زهکشی، شبکه آبیاری و زهکشی درودزن که یکی از مدرن ترین شبکه های کشور و نیز بزرگترین شبکه در استان فارس به شمار می رود، مورد مطالعه قرار گرفت. آمار و اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبه و تکمیل 118 پرسشنامه، با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی دو مرحله ای، به دست آمد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، از طیف چند گزینه ای لیکرت و معیار درصد فراوانی نسبی استفاده شد. نتایج مطالعه حاکی از آن است که به طور کلی میزان مشارکت آب بران در مراحل مختلف طرح تکمیلی شبکه آبیاری و زهکشی درودزن، در سطح پایینی قرار دارد. این در حالی است که بر اساس بخش دیگری از یافته های مطالعه، آب بران نیاز به مشارکت را احساس کرده اند. موانع مشارکت در محدوده شبکه آبیاری و زهکشی درودزن به ترتیب اولویت عبارتند از: سازمان های دولتی، سازمان های محلی، مشکلات اقتصادی آب بران، عدم کفایت تفاهم و همکاری موجود بین آب بران، عدم توجه کافی به آموزش و ترویج و ناکافی بودن آب توزیعی بین آب بران. توصیه ما برای کاهش یا برطرف کردن این موانع بدین قرار است: بازنگری در نقش فعلی سازمان های دولتی مرتبط با موضوع، اصلاح و تقویت تشکل ها و سازمان های محلی، توجه به مشکلات اقتصادی آب بران، اهتمام هرچه بیشتر به امر آموزش و ترویج، و تلاش در جهت توزیع آب کافی.

زنان روستایی ایران از دیرباز به دلایل گوناگون، از جایگاه اجتماعی- اقتصادی متفاوتی در فرایند توسعه پایدار برخوردار بوده اند. زنان روستایی استان چهارمحال و بختیاری نیز از این قاعده کلی مستثنی نیستند.مقاله پیش رو با طی مراحل علمی چندی همچون تکمیل پرسشنامه، تعریف و طبقه بندی متغیرهای معرف جایگاه اجتماعی- اقتصادی زنان روستایی و نیز متغیرهای توسعه روستایی با استفاده از مدل آماری تجزیه به مولفه های اصلی و اقتباس از مدل «فشار، وضعیت موجود و واکنش» سعی در تبیین جایگاه زنان روستایی در فرآیند توسعه پایدار دارد.نتایج نشان می دهد جایگاه اجتماعی- اقتصادی زنان روستایی در شرایط محیطی موجود (به لحاظ میزان پایداری توسعه) از سویی تحت تاثیر ساختارهای مکانی- فضایی حاکم بر هر یک از حوزه های همگن تعریف شده، یعنی حوزه های «دشتی- دهقانی» و «کوهستانی- ایلیاتی» قرار دارد، و از سوی دیگر با عواملی چون میزان برخورداری از مهارت های عمومی و دسترسی یا کنترل بر منابع و عوامل تولید به طور معناداری مرتبط است.از این رو، ارتقا سطح تحصیلات و برگزاری دوره های آموزشی- ترویجی و فراهم ساختن زمینه افزایش دسترسی، کنترل و حتی تملک زنان روستایی بر منابع و عوامل تولید از طریق راهکارهایی چون عرضه تسهیلات بانکی ارزان قیمت، ایجاد و گسترش تعاونی های تولید و تشکل های غیر دولتی زنان و مانند آن، با توجه به استعدادهای هر حوزه همگن، از جمله پیشنهادهایی است که انتظار می رود در زمینه ارتقا جایگاه اجتماعی- اقتصادی زنان روستایی استان چهارمحال و بختیاری در فرایند توسعه پایدار یا در بستری پایدارتر به لحاظ توسعه موثر واقع گردد.

مطالعه تبیینی حاضر، با هدف شناسایی و تحلیل سازوکارها و ضرورت های تقویت نظام تحقیقات کشاورزی کشور، بر پایه راهبرد پیمایش به انجام رسیده است. در این راستا، با بهره گیری از فرمول کوکران، از میان 1160 محقق (عضو هیات علمی) شاغل در موسسات و مراکز وابسته به سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی کشور، 152 محقق انتخاب شدند و مورد مطالعه قرار گرفتند. در آغاز، پرسشنامه ای شامل دو بخش عمده، یعنی سازوکارها و ضرورت های نظام گستر و نهادگستر، در قالب ابزار تحقیق و گردآوری داده ها تدوین شد؛ و پس از تکمیل پرسشنامه ها با استفاده از نرم افزار SPSS10 و بر اساس فن تحلیل عاملی، داده ای به دست آمده تجزیه و تحلیل شدند. نتایج مربوط به تحلیل عاملی سازوکارها و ضرورت های نظام گستر تقویت نظام تحقیقات کشاورزی کشور از استخراج شش عامل حکایت می کند، که عبارتند از: (1 سامان دهی تحقیقات کشاورزی در نظام پژوهش و فناوری کشور؛ (2 ساست گذاری؛ (3 توسعه نهادی؛ (4 هماهنگ سازی؛ (5 برنامه ریزی و مدیریت تحقیقات کشاورزی؛ (6 تسهیل توسعه حرفه ای. همچنین، عاملی سازوکارها وضرورت های نهادگستر تقویت نظام تحقیقات کشاورزی به استخراج پنج عامل انجامیده است. این عوامل عبارتند از: (1 مدیریت منابع انسانی؛ (2 مدیریت زیر ساخت ها؛ (3 تامین منابع؛ (4 شبکه سازی؛ (5 ظرفیت سازی سازمانی.

پایین بودن عملکرد آبیاری سطحی و وجود مشکلاتی چون مصرف بی رویه آب های زیرزمینی سبب گردیده است که در سال های اخیر سازمان های اجرایی به طور وسیعی در زمینه گسترش فناوری های آب اندوز اقدام به سرمایه گذاری کنند. اما با وجود حمایت های فراوان از این فناوری شاهد عدم استقبال زارعان از آن هستیم. این مقاله به واکاوی دلایل عدم بهره گیری زارعان از فناوری آبیاری بارانی در روستای بیلو مریوان می پردازد. این پژوهش به شکل تحقیق موردی و تحلیل چند دیدگاهی انجام شده است. در این روش، کنش ها و واکنش های میان عوامل موجد تغییر یک پدیده خاص به طور عمیق واکاوی می شود، و این مکان برای محقق به وجود می آید که به یک مفهوم کلی و جامع درباره آن پدیده دست یابد. اطلاعات مورد نظر از دید زارعان، کارشناسان ترویج و مدیر عامل تعاونی مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که عوامل متعددی چون فشارهای سازمانی، تامین اعتبارات با یارانه مناسب و عدم پرداخت هزینه احداث از سوی زارعان در پذیرش و انتشار نوآوری مربوط موثر است. همچنین عوامل عدم تداوم این فناوری عبارتند از: الف) ویژگی های زارعان شامل بالا بودن سن و پایین بودن سطح سواد و مهارت آنها و نیز کوچک، چند قطعه ای و پراکنده بودن مزارع آنها؛ ب) ناسازگاری فناوری به سبب بالا بودن سطح ایستایی آب در منطقه، بارندگی زیاد، بادخیز بودن منطقه، وجود زمین های رسی با کیفیت بالا، عدم محدودیت آب در منطقه و کیفیت پایین قطعات زمین؛ و ج) ضعف نظام اجرایی.

هدف کلی پژوهش، شناسایی عوامل موثر بر پایداری کشت سیب زمینی در شهرستان فریدونشهر است. نظر به غالب بودن کشت سیب زمینی در این منطقه و در نتیجه نقش مهم آن در اقتصاد، شناسایی عوامل تهدید کننده تولید پایدار و مستمر این محصول، اهمیت ویژه ای دارد.این تحقیق در سال زراعی 1383-84 انجام گرفته و رویکرد غالب تحقیق، پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق شامل 1200 سیب زمینی کار شهرستان فریدونشهر است که با روش نمونه گیری چند مرحله ای با انتساب متناسب 160 سیب زمینی کار به عنوان نمونه انتخاب شدند. نتایج تحقیق توصیفی نشان داد که بیشتر کشاورزان، سالمند و بی سوادند. نتایج نشان می دهد که 66.78 درصد از نظام های کشت در گروه نسبتا پایدار قرار دارند. تحقیق نشان دهنده وجود رابطه مثبت و معنی دار بین پایداری کشت با سن، سابقه کار کشاورزی، سابقه کاشت سیب زمینی، عضویت در شرکت تعاونی، نوع زراعت سیب زمینی، وسعت زمین زراعی، وسعت زمین زیر کشت سیب زمینی، ویژگی های بوم شناختی، منزلت اجتماعی، دانش کشاورزی پایدار و نگرش است. در تحلیل رگرسیونی چند متغیره برای شناسایی عوامل تاثیرگذار بر پایداری کشت، متغیرهای پیش بینی کننده پایداری در شش گام قرار گرفتند که میزان تولید کل، نگرش به کشاورزی پایدار، مقدار تسهیلات دریافتی، دانش کشاورزی پایدار، مشارکت اجتماعی و ویژگی های ارتباطی وارد تحلیل شدند که حدود 81 درصد متغیر وابسته پایداری کشت را تبیین می کنند.

مجموعه تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور طی چند دهه اخیر تغییر ساختار و ارزش های خانوادگی نظام ارزشی جامعه شهری و روستایی ایران را در ابعاد مختلف به دنبال داشته است. هدف این تحقیق، شناسایی مهم ترین ارزشهای خانوادگی جوانان روستایی و عوامل موثر بر آن است. جامعه آماری این تحقیق را افراد 18 تا 30 سال ساکن در مناطق روستایی استان اصفهان تشکیل می دهند. در انجام این پژوهش از روش پیمایشی استفاده شده است. برای جمع آوری داده های میدانی تحقیق با 544 جوان روستایی که با استفاده از روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب گردیدند مصاحبه به عمل آمد.ارزش های خانوادگی از جنبه های مختلفی قابل تعمق هستند که در مورد جوانان روستایی تشکیل خانواده، سن مناسب ازدواج، ابعاد مهم خانواده، تعداد ایده آل فرزندان، معیارهای گزینش همسر، نظام تصمیم گیری در خانواده، استقلال زن در خانواده و شکاف نسلی ارزشی از جمله مهم ترین آنها به شمار می روند. عوامل دارای تاثیر مستقیم بر ارزشهای خانوادگی عبارتند از: رضایت از زندگی، جنسیت، سطح تحصیلات، استفاده از رسانه های جمعی و شرایط اقلیمی؛ عواملی همچون سن، ارتباط با مراکز شهری، قابلیت دسترسی روستا، وضعیت تاهل و وضعیت اقتصادی به طور غیر مستقیم بر ارزشهای خانوادگی تاثیر می گذارند.