گاز خردل، نه تنها بر اندام ها و بافت هایی نظیر پوست، چشم و ریه که به طور مستقیم با آنها تماس پیدا می کند آسیب وارد می نماید، بلکه با نفوذ به درون بدن با واکنش های متعدد و دراز مدت و می تواند در سایر اندام ها در بافت ها نیز ضایعه ایجاد نماید. گاز خردل جزو عوامل الکیله کننده دو عملی طبقه بندی می گردد و می تواند با بسیاری از مراکز نوکلئویل از جمله پروتیین ها و آنزیم ها و خصوصا DNA، ترکیب شده و در بسیاری از اعمال فیزیولوژیک طبیعی سلول ها ایجاد اختلال نماید. DNA به عنوان یکی از اساسی ترین جایگاه هدف گاز خردل می تواند با الکیلاسیون باعث مهار تقسیم میتوز گردد، که از این طریق اثرات سیتوتوکسیک گاز خردل قابل توجه می باشد. به نظر می رسد اثرات تراتوژنیک گاز خردل ناشی از اثرات سیتوتوکسیک آن باشد.
آلودگی وسیع خاک و منابع آب زیرزمینی در طول جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، به طور مستقیم و غیر مستقیم، و احتمال اینکه استفاده از منابع آلوده توسط مادران باردار و نیز آلودگی مستقیم آنها در برخی مناطق که مورد حمله شیمایی با استفاده از گاز خردل قرار گرفته است، ممکن است اثرات ناهنجاری را بر روی جنین های آن ها داشته باشد. لذا ضرورت تشخیص داده شد که اثرات گاز مزبور بر روی اندام زایی جنین مطالعه شود.در تحقیق حاضر، موش سوری نژاد Balb/c به عنوان حیوان مدل آزمایشگاهی انتخاب گردید و اثرات تراتوژنیک عامل خردلی بر روی جنین موش هایی که در روزهای 7.5، 8.5 و 9.5 حاملگی قرار داشتند، بررسی شد. گاز خردل به صورت درون صفاقی و با دوز 0.02 میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن به موش های حامله در روزهای مورد نظر تزریق شد و جنبه های مختلفی همچون اثرات گاز خردل بر روی وزن و اندازه فرق سر- نشیمنگاهی، وزن و قطر جفت، اندام های ظاهری و بافت ها و اندام های داخلی مورد بررسی و مطالعه مورفولوژیک و هیستولوژیک قرار گرفت و نتایج حاصله از طریق آنالیز آماری مورد تحلیل قرار گرفت.
در روز 7.5، 51.94 درصد جنین های تجربی دارای نقایصی به شرخ زیر بودند: کام شکری، جنین آتروفیه، عدم رشد و نمو کلی، رشد سریع، لوردوزیس، چسبیدگی غیر طبیعی پلکها، عدم تقارن پاها و بیرون بودن دم از میان پاها. هم چنین آزمونهای آماری انجام شده توسط T.Test کاهش معنی داری را در تعداد سلولهای اسپرماتوگونی، اووگونی، اووسیت I، قطر عدسی و ضخامت شبکیه و نیز افزایش معنی داری را در سلولهای تعداد مگاکاریوسیت نشان می دهد.در روز 8.5 جنین های تجربی نقص دار 66.15 درصد کل جنین ها را تشکیل می دادند و دارای نقایصی به شرح زیر بودند: جنین آتروفیه، عدم رشد و نمو کلی، چسبیدگی غیر طبیعی پلکها، عدم تقارن پاها و بیون بودن دم از میان پاها، لوردوزیس، پوست ضخیم، خونریزی پوستی در ناحیه سر، الیگوداکتیلی، تشکیل لخته خونی در انتهای هر دو دست. هم چنین آزمونهای آماری انجام شده به روش فوق کاهش معنی داری را در تعداد سلولهای اسپرماتوگونی، اووگونی، اووسیت I، قطر عدسی و ضخامت شبکیه، وزن و قطر جفت و تعداد لوله های ادراری، وزن جنین و اندازه C-R، نیز افزایش معنی داری را در تعداد سلولهای مگاکاریوسیت و ضخامت اپی درم و درم نشان داد.در روز 9.5، 31.25 درصد جنین های تجربی دارای نقایصی به شرح زیر بودند: عدم رضد و نمو کلی، چسبیدگی غیر طبیعی پلکها، عدم تقارن پاها و برون بودن دم از میان پاها، پوست زخیم، خونریزی پوستی در ناحیه سر، الیگوداکتیلی، سینداکتیلی، پنجه خرچنگی، فقدا انگشتان دست و پا. همچنین آزمونهای آماری انجام شده به روش فوق کاهش مهنی داری را در تعداد سلولهای اسپرماتوگونی، ا..گونی، اووسیت I، قطر عدسی و ضخامت شبکیه، وزن جفت و تعداد لوله های ادراری، وزن جنین و اندازه C-R، نیز افزایش معنی داری را در تعداد سلولهای مگاکاریوسیت و ضخامت اپی درم و درم نشان می دهد.جمع بندی نهایی از مشاهدات و نتایج به دست آمده در تحقیق حاضر چنین نتیجه می دهد که گاز خردل می تواند بسیاری از فعالیت های طبیعی سلول ها و روندهای رشد و تمایز را به علت دارا بودن خواص سیتوتوکسیک و سیتواستاتیک خود دچار اختلال و وقفه نماید. با توجه به دوز استفاده شده، این نتیجه حاصل آمد که میزان اثرات گاز خردل بر فعالیت های مختلف رشد و نمو، ارتباط مستقیمی با میزان دوز به کار رفته و زمان اندام زایی دارد. گاز خردل بیشترین تاثیر خود را بر اندام های در حال شکل گیری زمان تزریق می گذارد. علت اصلی آسیب های ایجاد شده در اندام های مختلف، الکلیه نمودن مراکز نوکلئوفیل سلول ها و نهایتا شکست و تجزیه ملکول های DNA و اختلال و توقف فرآیندهای رشد و تقسیم سلولی می باشد.