فرهنگ و ادبیّات عامه با اعتقادات و باورهای کهن جوامع بشری پیوندی دیرپا دارد؛ بنابراین، سرمایة عظیمی است که یادگار ذوق هنری و احوال و روحیات مردم روزگاران گذشته است و سندی استوار در اثبات هویت ملی و فرهنگی اقوام بشری به شمار می رود. یکی از عناصر فرهنگ و ادب عامه، باورها و عقاید عامیانه است که از گذشته های بسیار دور تاکنون در فرهنگ اغلب ملل وجود داشته و هر قومی متناسب با فرهنگ و باورها و اعتقادات خویش به بررسی آن می پردازد. از جمله شاعرانی که در شبه قاره ی هند به بررسی این باورها و عقاید عامیانه پرداخته، بیدل دهلوی است. دیوان غزلیات بیدل این قابلیت را دارد که مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد؛ بنابراین در این جستار که به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه ایی انجام گرفته، نگارندگان بر آن هستند که به بررسی قلمرو این عقاید و باورهای جذاب و ابعاد و مصادیق عناصر ادب عامّه در دیوان بیدل بپردازند. نتیجه ی این پژوهش نشان می دهد که بیدل دهلوی با توانایی و مهارت های علمی، مذهبی و اجتماعی خود، عناصر فولکلوریک و عقاید عامه را در قالب صور خیال در غزلیاتش به کار بسته و در عین حالی که ریشه و بافت این صور بلاغی را از زبان مردم و فرهنگ مردم گرفته است و به سروده های خود در قالب آفرینش های بلاغی و هنرنمایی های ادبی، رنگ و صبغه باورمند بخشیده است و تا حدّی که ادب عامه را مورد قبول محققان قرار می دهد تا بتوان از آن خاستگاه های فکری شاعر را بازشناخت. اهداف تحقیق: 1-بررسی عناصر طبیعی و بصری در غزلیات بیدل دهلوی. 2-بررسی عقاید و باورهای عامیانه در قالب صور خیال در غزلیات بیدل دهلوی. سؤالات تحقیق: 1-عتاصر طبیعی و بصری چگونه در غزلیات بیدل دهلوی انعکاس یافته است؟ 2-عقاید و باورهای عامیانه و ابعاد و مصادیق عناصر ادب عامه در دیوان بیدل دهلوی چگونه بیان شده است؟

زمان زیادی ازکشف تمدن هلیل رود(جیرفت) نمیگذرد و پژوهش های زیادی در باب این تمدن صورت نگرفته و بررسی و مطالعه ساختار نقوش روی آثار تازگی دارد. با توجه به عدم وجود اطلاعات مکتوب و سندهای تاریخی کافی از این تمدنﻧ ﺎ ﺷ ﻨ ﺎ ﺧ ﺘ ﻪ ﻭ ﺍ ﻫ ﻤ ﻴ ﺖ و جایگاه آن در تاریخ هنر ایران باستان، ﻣ ﻄ ﺎ ﻟ ﻌ ﻪ ﻧ ﻘ وش ﺑ ﻪ ﺟ ﺎ ﻣ ﺎ ﻧ ﺪ ﻩ ﺍ ﺯ ﺍ ﻳ ﻦ ﺗ ﻤ ﺪ ﻥ می تواند منبع خوبی باشند که ﻗ ﺎ ﺑ ﻞ ﺩ ﺳ ﺘ ﺮ سی ﻫ ﺴ ﺘ ﻨ ﺪ وﻣ ﻲ ﺗ ﻮ ﺍ نند ﺍ ﻃ ﻼ ﻋ ﺎ ﺕ ﺍ ﺭ ﺯ ﺷ ﻤ ﻨ ﺪ ﻱ ﺩ ﺭ ﺑ ﺎ ﺭ ﻩ ﻋ ﻘ ﺎ ﻳ ﺪ ، ﺁ ﺩ ﺍ ﺏ ، ﺭ ﺳ ﻮ ﻡ ، دانش فنی و. . . ﺍ ﺯ ﺍ ﻳ ﻦ ﺗ ﻤ ﺪ ﻥ ﺩ ﺭ ﺍ ﺧ ﺘ ﻴ ﺎ ﺭ ما ﺑ ﮕ ﺬ ﺍ ﺭ ﺩ . نقوش بکار رفته روی آثار بخش مهمی از هنر ایران باستان است. نقوش سفالینه ها و. . . که بسیاری از آنها با نقش مایه های بسیارزیبا تزیین شده اند، همواره بیانگر دیدگاه و جهان بینی، مفاهیم نمادین و ارتباطات فرهنگی جوامع در زمان های گذشته بوده است. هدف از این پژوهش مطالعه و بررسی ساختار بصری نقوش تزئینی (دانش فنی زیبایی شناسی) بر روی آثار یافت شده از تمدن جیرفت و پرسش از کیفیت زیبایی آن هاست. درضمن مطالعه ساختار تصویری نقوش بکار رفته روی آثار می توانیم حساسیت های بصری خالقان این آثار را در مورد امر زیبا آشکار سازیم کاربرد اصولی و دقیق عناصر زیبایی شناسانه (دانش فنی) همچون ریتم، تقارن، تعادل، تناسب، تمرکز، توازن و غیره بر روی آثار سنگی تمدن جیرفت به وفوردیده می شوند و بیان کننده این امر مهم هستند که مردمان این تمدن علاوه بر جنبه کاربردی ظروف در زندگی روزمره، با استفاده از نقوش مختلف ( هندسی، انسانی، گیاهی، حیوانی، موضوعی و نمادین) روی این آثار سعی در ارضا کردن نیاز های زیبایی شناسانه خود بوده اند. روش گردآوری داده ها در این مقاله، مطالعات کتابخانه ای و بررسی میدانی از طریق مشاهده عینی و روش پژوهش بصورت توصیفی و تحلیلی است. به نظر می رسد منشأ عناصر تجسمی، عقاید انتزاعی و تصاویر رئالیستی برگرفته از طبعیت اطراف و آئین های اساطیری این حوزه بوده و در کنار آن، ذهن حساس و زیبای شناسانه هنرمندان که از فرهنگ آنها نشأت می گرفته قابل مشاهده است. نقش اندازی بر روی این ظروف وسیله ای برای انتقال پیام در دروان پیش از تاریخ به شمار رفته است و مناسب ترین بوم برای نمایش پیام و دانش بشری در دوران خود مورد استفاده هنرمندان قرار گرفته است. سؤالات این پژوهش این است:-1در ساختار و ترکیب بندی تزئینات ظروف از کدام عناصر و کیفیات بصری(دانش فنی) استفاده شده است و فنون ارتباط بصری مرتبط با ظروف سنگی هلیل رود چگونه است؟ 2-رابطه معنایی بین فرم و محتوای نقوش این آثار کدام است؟ اهداف: 1-بررسی ساختار بصری و تجسمی نقوش روی آثار این تمدن 2-تحلیل رابطه بین فرم و محتوای نقوش بکار رفته در آثار این تمدن

عناصر فلکی و جانوران، پدیده هایی هستند که زلالی خوانساری با تکراری گسترده، در شعر خود از آن ها بهره گرفته که هرکدام از آن ها می توانند به تنهایی یا هم زمان، تصویر مرکزی واقع شوند و پیرامون خود، مجموعه ای از تصاویر وابسته به وجود آورند. بر این اساس، این پژوهش با هدف بررسی وابسته های تصویری عناصر فلکی و جانوران در شعر زلالی خوانساری انجام شد. در این راستا، نخست ابیات مورد نظر به روش کتابخانه ای گردآوری شده و با روش تحلیل کیفی، محتوای متن در سطح بیت بررسی گردیدند و در سه دستۀ وابسته های تصویری عناصر فلکی، وابسته های تصویری جانوران و وابسته های تصویری مشترک عناصر فلکی و جانوران به عنوان تصاویر مرکزی جای گرفتند. با توجّه به یافته های این پژوهش، وابسته های تصویری عناصر فلکی در شعر زلالی خوانساری بر اساس تکراری که در دیوان وی دارند، به ترتیب، رنگ، نمایش سخنوری، توصیف زیبایی، تأثیر بر سرنوشت، قدرت، نور و روشنایی، گفتن از می و متعلّقات آن و حرکت چرخشی، وابسته های تصویری جانوران به ترتیب، انعکاس دانایی، توصیف زیبایی، گفتن از می و متعلّقات آن، میل به آتش، نمایش کینه و حیله، نمایش تیره روزی، گفتن از سخنوری، توصیف قدرت و رنگ و وابسته های تصویری مشترک میان عناصر فلکی و جانوران به ترتیب، توصیف قدرت ممدوح، رنگ، نور و روشنایی، گفتن از سخنوری، توصیف زیبایی و نمایش چرخش و حرکت هستند. همچنین در تصویرسازی های وی از عناصر فلکی و جانوران، نوآوری هایی دیده می شود.

بدون تردید پیدایش سکه یکی از مهم ترین دستاوردهای جامعه ی بشری است که تسهیل در مبادلات تجاری و اقتصادی را به همراه داشت. رواج سکه، معیار مبادلات و بازرگانی بین انسان ها و جوامع را شفاف تر نمود. هدف پژوهش حاضر این است که با مطالعه ی سکه های دوره ی ایلخانی، نقوش و عناصر بصری به کار رفته در تزیینات آن ها به منظور دستیابی به ارتباط با دین، زبان، خط و کاربردشان در تبادلات تجاری و فرهنگی مشخص شود. این پژوهش به لحاظ هدف «بنیادی-نظری» و به لحاظ روش از نوع «تحلیل محتوا» و براساس آراء «اروین پانوفسکی» به خوانشی آیکونوگرافیک از نقوش و عناصر بصری سکه های مغول ایلخانی می پردازد. شیوه ی جمع آوری اطلاعات و داده ها به صورت «کتابخانه ای-آرشیوی» است. پرسش پژوهش این است که، عناصر بصری حاکم بر نقوش تزیینی ضرب شده برروی سکه های ایلخانی چه هستند؟ نتایج این پژوهش حاکی از آن است که سکه های به جامانده از ابتدای دوره ی ایلخانی، دارای نوشته هایی به خط اویغوری و زبان مغولی است؛ عباراتی چون «لااله الاالله» و «محمد رسول الله» به همراه القاب سلاطین مغول به خط فارسی نیز بر روی سکه ها مشاهده می شوند. بر تعدادی سکه های دوره ی ایلخانی، نام دوازده امام، به ویژه امام علی؟ ع؟ به چشم می خورد. پس از گرایش سلاطین مغول به مذهب تسنن، سکه ها نیز از این امر تاثیر پذیرفتند و نام ایمه و نام خلفای راشدین بر آن ها نقش بست. همانند دوره های پیشین اسلامی، نقوش جانوران و گیاهان به همراه کتیبه های قرآنی در تزیین سکه ها به کار رفته اند. در کل، نوشته هایی مرتبط با مذهب شیعی و تسنن، قاب های تزیینی هندسی متشکل از دایره و مربع، نقوش گیاهی و نقوش جانوری با کاربری تمغا، بیشترین نمودهای بصری به کار رفته در سکه های دوره ی ایلخانی هستند.

ادبیات حماسی و عرفانی دارای ویژگی های متفاوتی اند و نگارگری ایرانی اسلامی نیز از این دو شیوه از ادبیات فارسی، تاثیر گرفته است. همین مساله باعث شده، نگاره هایی که به یکی از این دو موضوع پرداخته در ترکیب بندی و استفاده از عناصر بصری تفاوت هایی با هم داشته باشند. این تحقیق در جست و جوی کیفیت تعامل بین نگارگری و ادب فارسی است و پاسخ به این پرسش که ویژگی های ادبیات فارسی در حماسه و عرفان، چگونه در عناصر بصری ظاهر شده و چه تفاوتی را در نگاره های حماسی و عرفانی به وجود آورده است؟ برخلاف چهره یکسان نگاره های حماسه و عرفانی با موضوعات مختلف، تفاوت های محسوسی وجود دارد. به نظر می رسد این تفاوت ها ناشی از ماهیت پرتحرک مضامین حماسی و ثبات و آرامش مضامین عرفانی است. نماد پردازی تصویری و رنگ در کنار مضامین ادب فارسی، از مهم ترین ویژگی هایی است که در عناصر این نگاره ها تبلور یافته است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی و تحلیل محتوا و ماهیت آن تطبیقی است. شیوه جمع آوری مطالب هم کتابخانه ای است.

لطفا برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا را کلیک کنید.

پارچه­ های دستبافِ سنتی بازنماگر و حامل کهن­ ترین معناها، سنن و رسوم تاریخی تمدن ایرانی هستند. این مصنوعات قدیمی درمقام وجوه مادی تمدن در عین حال معنوی ­ترین وجوه زندگی روزمره مردم و فرهنگ معمولی افراد متعارف را روایت می ­کنند. عصر صفوی که نماد شورش فرهنگ ایرانی علیه دیگری متجاوز است روح خود را در برخی مصنوعات تمدنی، از جمله در پارچه­ های دستباف و نقوش روی آنها نمایانگر ساخته است. پژوهش حاضر تلاشی است است برای تحلیل نشانه ­شناختی نقوش و عناصر بصری در هنر پارچه ­بافی دوران صفوی و نیز مطالعۀ اثرات هنر آن دوره بر خط­ سیر هنر در ادوار بعدی. روش پژوهش نشانه­ شناسی و نمونه­ گیری به شیوۀ هدفمند انجام گرفته است. نتایج به دست آمده حکایت از آن دارد که در پارچه ­های دوران صفوی تنوع و گستردگی نقوش بسیار و اغلب کلیت پارچه با تلفیقی از خط­ نوشته و نقوش و مضامین داستانی و عاشقانه پر شده است. تلفیق مضامین رمانتیک و دینی و ملی در اغلب این مصنوعات بیانگر تلاش تمدن ایرانی برای فاصله ­گیری از دیگری و برساخت فرم نوینی از هویت ایرانی ـ اسلامی است. تداوم این تلاش را می ­توان به شکل­ های دیگری در ادوار بعدی، حتی در سایر ژانرهای هنری نیز به ­وضوح مشاهده کرد.

عشایر بختیاری برای رفع نیازهای زندگی کوچ نشینی خود اعم از بستن بار، حمل هیزم و مشک آب، جابجا کردن گهوارۀ کودک و. . . نیاز به طناب هایی محکم داشتند که بتوانند احتیاجاتشان را رفع کنند. این دستبافته ها در زندگی کوچ نشینی بختیاری ها نقش طناب را ایفا می کنند؛ با این تفاوت که زیبایی حیرت آور نقوش «وِریس»، دوام و کارکردهای گوناگون انسان را شگفت زده می کند. این نوارها گاهی بار اعتقادی به خود می گیرند و زنان عشایر با نقوش بسیار متنوعی این نوارها را تزئین می کنند که هر کدام فلسفه و پیشینه ای اصیل به دنبال دارند. نقوشی که گاه از اشیاء اطراف گرفته می شوند، گاهی از گل و گیاه و گاهی نقوش برگرفته از حیوانات است. نقوش هندسی و ابتکاری نیز در میان این آرایه ها به چشم می خورد و با تغییراتی در نقوش، آن ها را به حالت نمادین و رمزآلود تبدیل می کنند. عناصر بصری به کار رفته در وریس بختیاری برگرفته از ذوق و سلیقۀ بافنده و محیط پیرامون زندگی عشایر است. امروزه با توجه به تغییر در شیوۀ زندگی، تغییرات در مواد و در دسترس بودن آن شاهد تغییراتی در نقوش، تکنیک و رنگ های به کار رفته در این هنر هستیم. مقالۀ حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی بر آن است با بررسی و تحلیل کیفیت عناصر بصری در وریس بختیاری به جنبۀ زیباشناختی این هنر بپردازد و این پرسش اساسی را دنبال می کند که: «چه عواملی بر عناصر بصری (نقوش و رنگ ها) در وریس بختیاری مؤثر است؟ »

استیلای قوم مغول بر ایران لطمات زیادی به فرهنگ و تمدن ایرانی وارد نمود. ترس و وحشت ایجاد شده از کشتار مغولان تا سالها از میان نرفت و چهره ای سنگدل از مغولان به جای گذاشت. آنان پس از آنکه با زور شمشیر بر مخالفان فائق آمدند، نـاگزیر بـه اجـرای سیاست هایی شدند که مشـروعیت و مقبولیت آن هـا را تأمین کند. آنها از روش های مختلفی برای تحقق اهداف خود استفاده نمودند که باعث ایجاد ثبات اجتماعی و سیاسی در این دوره گردید. هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل تجسمی مختلفی است که ایلخانان جهت مشروعیت بخشی به خود در این دوره مورد استفاده قرار دادند. سوال اصلی این پژوهش این است که: چگونه و با استفاده از چه ترفندهای تجسمی، مغولان در فرهنگ ایرانی پذیرفته شدند و توانستند مشروعیت لازم برای حکومت بر ایرانیان را کسب کنند؟ روش انجام تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است و یافته های پژوهش نشان می دهد کـه مشروعیت بخشی به ایلخانان عمدتاً در قالب دو رویکرد: توجه به ارزش های دینی و باورهای فرهنگی صورت گرفته است.

منظر شهری، پدیده ای عینی-ذهنی و حاصل ادراک انسان از ابعاد مختلف شهر در قالب کالبد، فعالیت و معناست؛ اطلاعات منظر شهری به عنوان پدیدۀ ادراک شونده، با حواس مختلف انسان شامل بینایی دریافت می شود. بخش عمده ای از دریافت انسان از محیط، به عنوان جزیی از فرایند ادراک، از طریق «دیدن» است. هرآنچه با دیدن فضا دریافت می شود، نظام بصری منظر شهری را شکل می دهد که به همراه اطلاعات دریافتی سایر حواس و در ترکیب توأمان با جنبۀ ذهنی (فهم فرد بر اساس تجارب، خاطرات، شرایط و ویژگی های فردی و اجتماعی) معنا می یابد و منظر شهری ادراک می شود. بخش عمده ای از پژوهش های نظام بصری منظر شهری، با تأکید بر «کالبد»، ویژگی های آن و سازماندهی اجزای آن انجام شده و کمتر به «فعالیت» به عنوان جزیی از منظر شهری که توسط انسان دیده می شود، پرداخته شده است؛ به همین دلیل ضروری است که به نقش فعالیت در شکل گیری نظام بصری منظر شهری نیز پرداخته شود. هدف این پژوهش، بازشناسی مفهوم نظام بصری منظر شهری با تبیین عناصر آن و نوع ارتباط آنها با یکدیگر است که با بررسی ارتباط نظری میان مفهوم منظر شهری و اجزای آن و تبیین مفهوم ادراک با تأکید بر اطلاعات دریافتی توسط حس بینایی انجام می شود. نتایج این پژوهش که به صورت توصیفی-تفسیری و با استفاده از مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و سپس دسته بندی و استدلال منطقی انجام شده، نشان می دهد که مؤلفه های نظام بصری منظر شهری در قالب عناصر بصری (شامل کالبد و فعالیت) و ارزش های بصری (کیفیت اجزا و ارتباط آنها با یکدیگر شامل نُه کیفیت طبیعی بودن، راحتی و آسایش، خوانایی، سرزندگی و پویایی، زیبایی، انسجام و تداوم، هویت مندی، پیچیدگی و تنوع و زمینه گرایی) قابل تبیین است.