طی سالیان گذشته مصرف بی رویه پشم دباغی صدمات جبران ناپذیری به کیفیت قالی و در نهایت به اعتبار جهانی کشور در این خصوص وارده آمده است. هدف از انجام این پروژه شناسایی آسیبهای وارده از مصرف پشم دباغی در فرش دستباف و ارائه روشهای مناسب موزدایی جهت بهبود کیفیت پشم قالی دستباف و پوست می باشد. بدین منظور دو روش موزدایی رایج در ایران و استرالیا که به ترتیب از مواد شیمیائی سولفیدسدیم و هیدروکسیدسدیم (Quickpul) در آنها استفاده می گردد. در دو فاز عملیات کارخانه ای با هم مقایسه شدند. در مرحله اول تعداد 100 جلدپوست گوسفند مغانی به 4 گروه با 25 تکرار تقسیم شده و با 3 و 5 درصد هیدروکسیدسدیم و 10 و 15 درصد سولفیدسدیم عمل آوری شدند. تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که اختلاف معناداری بین درصدهای مختلف مواد شیمیایی سولفیدسدیم و هیدروکسیدسدیم در خصوصیات الیاف، نخ و قالی وجود نداشت. در مرحله دوم تعداد 40 جلد پوست گوسفند نژاد مغانی به دو گروه تقسیم شدند. پشم پوستهای گروه اول و دوم به ترتیب با پشم چین برقی و با استعمال 15 درصد ماده شیمیایی سولفیدسدیم به روش غلتک اسفنجی برداشت گردیدند. نتایج این مرحله نشان داد که قطر الیاف به دست آمده بوسیله غلتک اسفنجی به طور معناداری(p<0.05) بیشتر و طول دسته الیاف به طور معناداری (p<0.05) کمتر از پشم چیده شده بود. استحکام، درصد رنگ پذیری، ثبات رنگ در برابر شستشو، نور و همچنین ضخامت تحت فشار بارمتحرک و ثابت نخ به دست آمده به روش غلتک اسفنجی کمتر از نخ به دست آمده به روش پشم چین برقی بود.

عوامل متعددی در تعیین کیفیت قالی موثر هستند. عیوبی که در طی مراحل مختلف تولید قالی در آن ایجاد می شوند ازعوامل مهم کاهش کیفیت قالی به شمار می آیند در نتیجه عیوبی که در قالی ایجاد می شود علاوه بر کاهش کیفیت، از نظر هنری نیز صدماتی بر آن وارد کرده که منجر به از دست دادن مشتریان آن می شود. بنابراین بررسی عیوبی که در طی مراحل بافت قالی در قالیهای استانهای یزد، همدان، کردستان، و شهرستان کاشان ایجاد می شوند، جهت ارتقاء کیفیت آنها ضروری می باشد. این تحقیق به روش پیمایشی صورت گرفته است. در ابتدا از طریق اسناد و مدارک موجود پیشینه قالیبافی مناطق مورد بررسی، مطالعه شده است. جامعه آماری در این تحقیق قالیهای دستباف مناطق مذکور می باشند که با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شده اند. حجم نمونه از 17 شهرستان شامل 810 مورد فرش و فرش نیمه بافت (برروی دار) تشکیل می شود. شناسایی عیوب فرش و علل بروز آنها مورد بررسی قرار گرفته تا از اطلاعات به دست آمده بتوان در برنامه ریزی آموزشی قالیبافان بهره برداری نمود. نتایج پژوهش نشان می دهندکه در برنامه ریزی آموزشی قالیبافان در مناطق مورد مطالعه باید به نکات زیر توجه نمود: کنترل کشش نخ پود در هنگام پودگذاری و شل یا سفت بودن نخهای چله در همه مناطق مورد توجه قرار گیرند. در بسیاری از این مناطق کنترل نظم نخهای چله و روش صحیح نقشه خوانی فرش نیز باید در رأس برنامه ریزیها مورد توجه قرار گیرند. فشار مناسب دفتین در زمان ضربه زدن توسط قالیباف در قالی کاشان و یزد و کردستان اهمیت قابل ملاحظه ای دارد.کنترل بیرون زدگی سر پود از سطح قالی یزد و پیش کشی مناسب قالی کردستان در این دو منطقه باید در برنامه های آموزشی قالیبافان قرار گیرد.

فرش دستباف به دلیل مقبولیت و جلوه بصری و همچنین ماندگاری بالا به عنوان یک کالای اصیل ایرانی همیشه مورد توجه بوده است. استفاده از روشهای تکمیلی بر روی فرش دستباف می تواند جلوه این کالا را دوچندان نماید. روشهای تکمیل عمدتا به روشهایی اطلاق می شوند که در آن مواد رنگی اضافی توسط محلولهای شوینده و شیمیایی از سطح لیف و نخ زدوده می شوند و همچنین ظرافت نخ توسط مواد شیمیایی بهبود پیدا می کند. واضح است که کلیه عوامل در ساخت فرش بر روی براقیت آن در مرحله تکمیل و شستشو تاثیرگذار خواهند بود ولیکن نقش و میزان تاثیرگذاری آنها به صورت کمی نقش مهمی در ارائه روش مناسب شستشو و حصول کیفیت فرش خواهد داشت. در این پژوهش ابتدا عوامل موثر در براقیت شناخته خواهند شد و سپس با انجام آزمایشات سهم هرکدام از آن ها و همچنین تغییر براقیت در عملیات تکمیل بررسی خواهد گشت. روش تحقیق عبارتند از: 1- مطالعات کتابخانه ای: بخش اول: شناسایی مشخصات فرشهای چهار استان مورد نظر طرح بخش دوم: مروری بر روشهای کلی متداول شستشوی فرش 2- مطالعات اکتشافی: جمع آوری اطلاعات اکتشافی در میدان در مورد آمار اولیه مصرف نوع الیاف، بافت و مشخصات فرشهای دستباف به تفکیک منطقه، نوع رنگ، رج شمار. 3- مطالعات میدانی: بازدید از کارگاههای قالیشویی موجود در میدان و شناسایی روشهای شستشو و تعیین پارامترهای موثر بر شستشوی فرش 4- آزمایشات عملی: با انجام اندازه گیری آزمایشگاهی و دستگاهی برای تعیین مشخصات رنگی و نوری و همچنین بکارگیری آزمایشها عملی برای تعیین خواص فیزیکی و مکانیکی فرش قبل و بعد از فرایند شستشو می باشند. 5- تحلیل و جمع بندی: با بررسی نتایج آزمایشها و جمع بندی تمامی موارد فوق، تحلیل جامع به دست آید. در این گزارش پس از بررسی مختصات فرش در 4 استان، روشهای شور قالی دستباف و همچنین مواد مورد استفاده و عوامل براقیت خامه فرش مورد مطالعه قرار می گیرند. جهت مطالعات اکتشافی با مراجعه به مراکز فرش در استانهای فوق طی مصاحبه با کارشناسان و صاحب نظران، عوامل موثر و اهمیت آنها مورد بحث قرار می گیرد. بعد از انتخاب نمونه های هر استان به اندازه گیری براقیت پرداخته می شود. در این راستا مفهوم جدیدی به نام Flop Index تعریف می شود و داده های به دست آمده بر اساس این فاکتور رده بندی می شوند. صحت این داده ها با اندازه گیری مفهوم براقیت جهت دار (Luster) نیز مورد ارزیابی قرار می گیرد و بدین ترتیب با اندازه گیریهای به عمل آمده نمودارهای مختلف برحسب فامها، جنس ماده رنگزا و جنس پشم خام به دست می آیند. روش به کار رفته در این مرحله از طرح، دقت بالایی دارد و قابل تعمیم برای پروژه های مشابه می باشد. سپس با بررسیهایی که بر روی این نمودارها انجام می شود، نمونه های منتخب برای انجام مراحل بعدی مشخص می شوند. سپس به مطالعات میدانی که طی بازدید از چند کارگاه اصلی قالیشویی فرش دستباف (جهت تکمیل و صادرات) کسب شده پرداخته می شود. با جمع بندی اطلاعات فوق نحوه شبیه سازی شور تکمیلی بیان می شود که در آن از روشهای طراحی آزمایش بهره گرفته شده است. در نهایت پس از آزمونهای ثباتی و شبیه سازی شور تکمیلی، با انجام آزمون های مختلف اپتیکی و مکانیکی تغییرات براقیت خامه ها قبل و بعد از شور بحث می شود. همچنین درصدهای بهینه مواد شیمیایی برای آنکه بهترین خواص مکانیکی در کنار براقیت بالا به دست آیند بررسی می شود. برای بررسی دقیق تر اتفاقات رخ داده بر روی خامه ها از چند نمونه نیز عکسبرداری انجام شده است. در نهایت با جمع بندی موارد فوق نتایج نهایی ارائه می شوند.

فرش دستباف محصولی ازرشمند است که دارای خصوصیات کاربردی منحصر بفرد و همینظور ارزش هنری زیادی است. این کالا به دلیل کاربردی بودن در معرض عوامل و شرایط گوناگونی قرار می گیرد. این شرایط شامل عوامل فیزیکی، مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی می باشد. عوامل فیزیکی مانند عواملی مانند حرارت، نور، رطوبت. عوامل مکانیکی مانند باراستاتیکی، باردینامیکی، سایش. عوامل شیمیایی شامل موادی که بطور تصادفی روی فرش ریخته می شوند در طیف وسیعی از مواد از باز، اسید، مواد پروتئینی و رنگ ها یا موادی که در کارخانه های شستشوی فرش در فرآیند کهنه شور، براق شور کردن و یا شستشوی عادی دوره ای فرش مورد استفاده قرار می گیرد. عوامل بیولوژیکی مانند میکرو ارگانیسمها مانند قارچها و کپکها و حشرات مانند بید. بررسی تاثیر این عوامل روی فرش این امکان را فراهم می کند تا بتوان بهره برداری مناسب تری از فرش دستباف داشت و با پیشگیری از امکان صدمه دیده آن و کاهش عمر فرش جلوگیری کرد. در تحقیق حاضر تاثیر هفت گروه کلی و با تقسیم شدن بعضی از عوامل به چند عامل جزیی دیگر تعداد سی و چهار عامل مختلف روی نخ های خاب، پود کلفت، پود نازک، ریشه و خود فرش در مورد سه شاخص استحکام، ازدیاد طول تا حد پارگی و سایش مورد بررسی قرار گرفته اند. این آزمون ها در روی سه نوع فرش پشمی (اردبیل)، پشمی ظریف (هریس، تبریز) و ابریشم (قم) انجام پذیرفت. دسته بندی کلی عوامل عبارت بودند از بازگشت پذیری فرش تحت باراستاتیکی و دینامیکی، تاثیر میزان رطوبت، تاثیر مواد معدنی (گچ و سیمان)، بررسی تاثیر مواد شیمیایی (قلیایی، اسیدی و احیاء کننده ها)، بررسی تاثیر مواد شوینده، بررسی تاثیر مواد ضد قارچ و کپک، تاثیر مواد ضد بید و تاثیر نور. هر یک از عوامل به طور متفاوتی روی ابریشم و پشم تاثیر می گذاردند که بدلیل جزئیات زیاد باید به متن تحقیق مراجعه شود.

قالیبافی یکی از مشاغل آسیب رسان است که مستلزم انجام کار استاتیک در طولانی مدت بوده و پتانسیل بالایی برای ابتلا بافندگان به اختلالات اسکلتی- عضلانی در این حرفه وجود دارد. این مطالعه با هدف تعیین شیوع ناراحتیهای اندام فوقانی مرتبط با طراحی ابزار، بررسی ارگونومیکی ابزار مورد استفاده در بافت فرش و طراحی مجدد ابزار بر مبنای ویژگیهای آنتروپومتری بافندگان و اصول ارگونومی طراحی و اجرا گردید. در این تحقیق، مجموعا 862 بافنده از سه استان کشور (سه شهر در هر استان) مورد مطالعه قرار گرفتند. اطلاعات مربوط به خصوصیات فردی، ناراحتیهای اندام فوقانی و 20 بعد آنتروپومتری در بافندگان با استفاده از یک پرسشنامه جمع آوری گردید. همچنین از مراحل بافت فرش و نحوه به کارگیری ابزار در حین بافت در هر منطقه عکس و فیلم تهیه شد. به موازات مطالعه میدانی، فهرستی از بایدهای طراحی جهت استفاده در مرحله طراحی تدوین گردید. در این تحقیق در فرآیند طراحی مراحل زیر طی شد: 1- جمع آوری ابزار رایج قالیبافی 2- آنالیز ابزار قالیبافی 3- تعیین ویژگیهای ابزار 4- بررسی نتایج ارزیابی اختلالات اندام فوقانی 5- طراحی پیش ماکت ابزار 6- ساخت نمونه 7- آزمون نمونه 8- اصلاح مدلهای طراحی شده نتایج نشان داد که شیوع اختلالات اندام فوقانی در بافندگان بالاست که بخشی از این مشکلات به طراحی ابزار مربوط است. با استفاده از بانک آنتروپومتری دست، فهرست بایدهای طراحی نتایج آزمون نمونه های ابزار طراحی شده، 9 ابزار جدید طراحی گردید. نتایج آزمون این ابزار نشان می دهد که در مجموع این ابزارها قابل استفاده و قابل قبول هستند.

قدمت استفاده از رنگزای گیاهی روناس در رنگرزی منسوجات به هزاره دوم پیش از میلاد باز می گردد. این رنگزا فامهای متفاوتی از رنگ قرمز ایجاد کرده و برای رنگرزی خامه های قالی همواره مورد استفاده قرار می گیرد. ماده رنگزای این گیاه در ریشه آن قرار دارد. هرچه سن گیاه بیشتر باشد، ماده رنگزای موجود در ریشه فضای بیشتری را دربر می گیرد. سن و محل رویش آن تاثیر به سزایی در رنگ حاصله دارد. این پژوهش طی عملیات آزمایشگاهی به بررسی متغیرهای تاثیرگذار بر رنگرزی الیاف پشمی با روناس چهار منطقه مختلف، به منظور بررسی اهمیت نسبی پارامترهای مژثر بر رنگرزی طبیعی انجام شد. متغیرهای مورد آزمایش در این تحقیق نوع روناس و میزان آن، روش دندانه دادن کالای نساجی و میزان دندانه مصرفی، نوع اسید در حمام دندانه و رنگرزی، چگونگی پخت روناس، نسبتL:G ، دما، میزان و نوع آب مصرفی و نوع عملیات پس از رنگرزی بودند. نمونه های مختلف به دست آمده از این عملیات با هدف دستیابی به رنگ همانندی تحت آزمایش های رنگ سنجی، طیف سنجی و اندازه گیری ثباتهای عمومی قرار گرفتند. با بررسی نتایج به دست آمده در تحقیق مشخص شد که تاثیر PH در حمامهای دندانه، پخت روناس، رنگرزی در فام رنگی و ثبات عمومی بسیار زیاد است. سختی آب مورد استفاده و نوع عملیات پس از رنگرزی و شرایط آن نیز در فام و میزان ثبات رنگ موثر بود، در صورتی که تاثیر L:G در ویژگیهای رنگرزی ناچیز بود. تاثیر درجه حرارت رنگرزی در افزایش جذب ماده رنگزا در هر چهار نوع روناس روند یکسانی را نشان داد. اما درصد ماده رنگزای روناس در شرایط رنگرزی و دندانه دادن برای روناس ها متفاوت بود که نحوه جایگزینی شرایط برای رسیدن به فامهای یکسان (تکرارپذیر) در این تحقیق ارائه گردیده است.

گره های متقارن و نامتقارن به عنوان دو گره اصیل دارای خواص فیزیکی و میکانیکی متفاوتی هستند که در کاربرد آنها در قالی تاثیر بسزایی دارند. گره جفتی و بی گره بافی خواص متفاوتی نسبت به گره های اصیل و مجاز به قالی می دهند که در صورتی که برای ایجاد خاصیت ویژه ای به کار گرفته شوند ممکن است در موارد نادری به افزایش کیفیت فرش منجر شوند، هرچند که در وضعیت فعلی می تواند لطماتی را به فرش دستباف ایران وارد کند. به جهت اهمیت این خواص، در کتب و مقالات مختلف اظهارنظرهایی در این مورد مشاهده شده است. در این طرح با بافت نمونه های قالی از یک مواد اولیه و با استفاده از هر چهار نوع گره فوق الذکر توسط یک بافنده، تاثیر این گره ها بر خواص فیزیکی و مکانیکی قالی شامل ابعاد، طول نقشمایه، ضخامت فرش و ارتفاع پرز، طول گره، لول شدگی لبه قالی، وزن، بارگذاری استاتیکی، بارگذاری دینامیکی، استحکام گره و سختی خمشی اندازه گیری شدند. نمونه های بافته شده در دو روش تولید شدند. روش اول کنترل ضربات دفتین بودندکه در آن پس از هر رج گره گذازی دوبار با ضربات دفتین بر آنها کوبیده می شد. روش دوم روش کنترل ابعاد بود که در آن با تنظیم دفعات ضربات دفتین سعی بر بافت فرش مطابق با نقشه طراحی شده بود. در نمونه های جفتی و بی گره برای رسیدن به ابعاد مورد نظر نقشه، اجبارا تعداد ضربات دفتین به پنج یا شش بار کاهش یافت، در حالی که در نمونه های متقارن و نامتقارن تعداد ضربات دفتین به پنج یا شش بار افزایش یافت. نتایج نشان می دهند که گره های متقارن و نامتقارن باعث افزایش طول قالی و گرههای جفتی و بی گره موجب کاهش طول قالی می شوند و برای رسیدن به ابعاد موردنظر یا باید تعداد دفعات کوبیدن ضربات دفتین را تغییر داد و یا از مواد اولیه با نمره های متفاوت استفاده کرد. عرض نمونه های جفتی و بی گره پس از پایین آوردن از دار کاهش می یابد، در حالی که کاهش عرض نمونه های متقارن و نامتقارن ناچیز هستند. ضخامت کف فرش در نمونه ها نیز متاثر از نوع گره هستند، به نحوی که اگر تعداد ضربات دفتین زیادی بر گره های متقارن و نامتقارن وارد شود باعث افزایش ضخامت کف قالی می شوند و در حالتی که ضربات دفتین کنترل شوند ضخامت مشابهی با گره های جفتی و بی گره برای کف قالی ایجاد خواهند کرد. لبه های قالی تولید شده با گره متقارن و نامتقارن لول می شوند ولی این اتفاق به صورت بسیار جزئی در گره جفتی و بی گره ایجاد می شود. علت این امر به نیروهای تنش داخلی بازمانده در گره ها مربوط می شود. گره جفتی ضعیف ترین رفتار را در برابر بارگذاری استاتیک، چه در زمان کاهش ضخامت در برابر فشار و چه در بازیابی ضخامت از دست داده، دارد. گره متقارن بهترین مقاومت در برابر فشار را از خود نشان می دهد ولی در صورتی که با افزایش ضربات دفتین، گره نامتقارن طول اصلی نقشه را ایجاد کند، این گره بهترین رفتار را از خود نشان می دهد. در بازیابی ضخامت از دست رفته پس از حذف بار نیز گره نامتقارن سریعترین بازیابی را نسبت به سایر گره ها دارد. رفتار نمونه بی گره در برابر بارگذاری استاتیکی ما بین گره جفتی و دو گره دیگر است. در بارگذاری دینامیکی گره جفتی ضعیف ترین قالی را تولید می کند، در حالی که رفتار گره متقارن، نا متقارن و بی گره کمابیش مشابه یکدیگر است. استحکام گره متقارن و نا متقارن بر خلاف تصور عمومی مشابه یکدیگر می باشد و گره جفتی دارای استحکامی نزدیک به این دو گره است. قالی بی گره دارای استحکام گره در حدود 50% گره جفتی و 30% گره متقارن است. قالی تولید شده با گره کمانشیب یا بی گره منعطف ترین قالی است و قالیهای تولید شده با گره های متقارن و نامتقارن سفت ترین قالیها هستند. گره جفتی از این نظر شبیه به گره متقارن و نامتقارن است.

مدت زمان سپری شده برای فرش دستباف بسیار طولانی است و این مدت زمان که وابسته به طرح، ظرافت و جنس الیاف بکاررفته در بافت، بهره وری نیروی انسانی و مقطع زمانی سال است، غالبا بین شش ماه تا یک سال و یا حتی بیشتر از آن به طول می انجامد. از این رو شرایط محیطی کارگاه ها از قبیل دما، رطوبت، نور و غیره مستقیما روی کیفیت فرش تاثیرگذار می باشد. در این تحقیق سه ناحیه مازندران، قم و نائین که دارای شرایط آب و هوای متفاوت هستند برای بافت انتخاب شدند. نخهای چله بکار رفته برای دارکشی، پنبه 6 لای نائین، چله پنبه- پلی استر خشک تاب، پنبه 3 لا گرد ترتاب و پنبه 1 لا گرد خشک تاب بودند. شایان ذکر است چله پنبه- پلی استر با توجه به شناسنامه طرح و سنت رایج مناطق ترکی باف شمال کشور، یعنی استفاده از نخ چله خشک تاب تبریز که دارای درصدی پلی استر است، انتخاب گردید. ابعاد نمونه روی دار 40*80 سانتی مترمربع در نظر گرفته شد. دو نوع خامه پشمی که دارای رنگ های لاکی و کرم بودند برای بافت استفاده شد. سرعت بافت فرش ها به گونه ای تنطیم شد که مدت زمان بافت کامل فرش یکسال بطول بیانجامد. همزمان با عمل بافت، درجه حرارت و رطوبت محیط بافت به وسیله ابزارهای نصب شده اندازه گیری شد. در هر ناحیه 8 نمونه دار در کارگاهها یا خانه های مختلف نصب و مورد بررسی قرار گرفت. بعد از اتمام فرآیند بافت، نمونه ها برای ارزیابی تاثیر شرایط محیطی بر کیفیت نهایی فرشهای آزمایشی از جهت رنگ پریدگی، استحکام نخ چله و نخ پرز، تقارن ابعاد و سایر موارد، مورد آزمون های مختلف قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که عامل رطوبت بیشترین تاثیر را بر نمونه ها داشته است. وجود رطوبت در محیط کارگاههای بافت فرش در کنار حرارت باعث می شود خواص مکانیکی نخهای چله نهایی فرش دستباف که از جنس پنبه یا پنبه- پلی استر هستند تغییر نماید. رطوبت باعث افزایش استحکام و مدول و کاهش ازدیاد طول تا پارگی نخ چله پنبه ای و حتی پنبه پلی استر می گردد. البته میزان افزایش استحکام در نخ پنبه پلی استر به دلیل جذب رطوبت کمتر نسبت به نخ پنبه خالص کمتر است. همچنین با توجه به تحقیقات انجام شده در کارگاههای مورد آزمون، رطوبت بالاتر از 50 درصد در محیط کارگاهها، به ویژه اگر دما نیز بالا باشد، باعث شل شدن نخهای چله، دشواری عملیات بافت و بروز عیب در قالی نهایی می گردد. شرایط محیطی کارگاه بافندگی در طول مدت بافت تاثیری بر رنگ و تقارن ابعاد قالی های مورد آزمون ندارد.

مطالعات اولیه فرش خراسان حاکی از زیاد بودن میزان ضایعات مواد اولیه مورد مصرف در فرش دستباف بود. لذا پژوهش حاضر جهت بررسی علل ایجاد ضایعات و ارائه راههای کاهش آن به مرحله اجرا درآمد. عواملی که در طی پژوهش موردتوجه قرار گرفتند عبارت بودند از: - ابزار قالیبافی، شکل و عیوب آنها و تاثیر این ابزار بر ایجاد ضایعات - شکل نگهداری و کاربرد مواد اولیه، نوع و مصرف مقادیر اضافی مواد اولیه - بررسی شیوه های بافت، نظیر روشهای پودگذاری، چله کشی و نوع گره و تاثیر آنها در ایجاد ضایعات - روشهای پرداخت فرش و مهارت و دقت بافندگان قالی فرش دستباف کرمان ازشهرت خوبی در جهان برخورداربوده است. در دهه های اخیر به دلایل گوناگونی از کیفیت فرش دستباف کرمان کاسته شده است. میزان ضایعات مواد اولیه فرش دستباف در این استان نسبتا قابل ملاحظه می باشد. به منظور بررسی علل ضایعات مواد اولیه فرش دستباف و ارائه روشهای پیشنهادی جهت کاهش ضایعات، این تحقیق به مرحله اجرا درآمد. عوامل ذیل بر ایجاد ضایعات مواد اولیه موثر در نظر گرفته شدند: انواع ابزار، شکل و عیوب آنها و تاثیر ابزار معیوب بر ایجاد ضایعات، تاثیر روش کاربرد و نگهداری مواد اولیه در تولید ضایعات، شیوه های بافت و تاثیرآنها بر ایجاد ضایعات. نتایج تحقیق در استان خراسان نشان داد که در سطح استان ابزار قالیبافی از وضعیت نسبتا مطلوبی برخوردارند بنابراین تاثیری در تولید ضایعات ندارند. مواد اولیه به صورت کلاف و به میزان مورد نیاز تهیه شده و در انبار یا اتاق بافت نگهداری می گردد و ضایعاتی در اثر انبارداری مواد مشاهده نگردید. کلافهای پشمی به صورت دوک یا گلوله نخ درآمده که بهترین شیوه کاربرد مواد اولیه است. در مواردی که از رشته های نخ در قالیبافی استفاده می شود امکان ایجاد ضایعات وجود دارد. تمایل بافندگان به سودجوئی، در بهره جستن از شیوه های نادرست بافت کاملا مشهود است که شامل استفاده از گرههای تقلبی و حذف پود نازک و مساله چندچین یک پود است که منجر به تنزل کیفیت قالی خراسان می شود. روشهای چله کشی به نوعی صورت می پذیرد که ضایعات نخ تار ایجاد نمی شود. مهارت و دقت بافندگان اثرمستقیمی بر تولید ضایعات دارد. بافندگان غیرماهر همواره طول بلندتری از گره در فرش بجا می گذارند که در کارگاههای پرداخت این مقادیر اضافی روگیری شده و جزء ضایعات محسوب می گردند. نتایج تحقیق در استان کرمان نشان دادند که به طورکلی در سطح استان کرمان استفاده از ابزار نامناسبی جهت بافت فرش دستباف رایج شده است که این ابزار دارای جنس و شکل نامناسب هستند و یا اینکه اصولا یرای بافت قالی ساخته نشده اند. لیکن رابطه مستقیمی بین کاربرد ابزار معیوب و یا نامناسب بودن آنها و میزان ضایعات به دست نیامد. غالب بافندگان قالی در استان کرمان مواد اولیه موردنیاز خود را به صورت کلاف تهیه می کنند و سپس آنها را تبدیل به گلوله نخ و یا دوک می کنند که بهترین روش استفاده از نخ خامه در بافت قالی توسط بافندگان به کار گرفته می شود. همچنین بافندگان شخصی باف که اکثریت قالیبافان استان را شامل می شوند، معمولا به مقدار نیاز نخ خامه و نخ پود تهیه می کنند. بنابراین مساله بیدزدگی و از بین رفتن کلافهای نخ در هنگام انبارداری منتفی می شود. اما ازبین رفتن مواد اولیه در انبار کارگاههای متمرکز به علت عدم انبارداری صحیح نمود بیشتری دارد. تمایل بافندگان استان در بهره جویی از شیوه های نادرست بافت کاملا مشهود است. مانند استفاده از گره های تقلبی در بافت قالی و استفاده از پودهای اضافی و ضخیم. قالیهای شهری باف استان کرمان معمولا پس از اتمام بافت قالی در کارگاههای پرداخت روگیری می شوند. اغلب این کارگاهها دارای تجهیزات لازم و کافی برای روگیری فرش نمی باشند. قالیهای عشایری باف استان در حین بافت توسط بافنده پرداخت می گردد و تنها در پایان بافت قالی یک لایه نازکی توسط قیچی های مخصوص از سطح فرش برداشت می گردد تا نقش فرش نمایان تر گردد.

نخستین مواد رنگزای طبیعی مورد استفاده بشر، گیاهان و تفاله های گیاهانی همچون پوست گردو و انار بوده است. پس از آن انسان آموخت که می تواند از برخی حیوانات و نمکهای معدنی نیز به عنوان ماده رنگزا استفاده نماید. سپس آموخت تا از مواد جنبی همچون دندانه ها برای آسانی فرایند رنگرزی و بهبود کفیت آن بهره بگیرد. به علاوه بشر طی قرن ها یاد گرفت تا با استفاده مناسب از این مواد طبیعی، فام موردنظر را روی الیاف به وجود آورد و ثبات لازم را در آنها ایجاد کند. رنگرزی الیاف پشم با رنگزاهای طبیعی با منشا گیاهی، معدنی و حیوانی از دیرباز معمول بوده است. رنگزاهای گیاهی مورد استفاده بیشتر شامل روناس، اسپرک، نیل، حنا، وسمه، جاشیر، گندل، برگ مو و تفاله های گیاهی حاوی مواد رنگزا بیشتر شامل پوست انار، پوست گردو و پوست پیاز بوده است. از رنگزاهای حیوانی می توان به قرمزدانه اشاره کرد که برای تمام رنگرزان قدیمی نام آشنا است. برای ایجاد فام متفاوت، از تر کیب رنگزاها با مواد غیرآلی (نمک فلزات چند ظرفیتی) مانند سولفات مس، سولفات آهن، کلرور قلع و غیره بهره می جویند. استفاده از نمک فلزات به عنوان واسطه برای ایجاد کمپلکس با مولکول رنگزا و به منظور افزایش ثبات های عمومی رنگ روی کالا انجام می شود. این نمکها که دندانه خوانده می شوند به دو دسته تقسیم می گردند، نمکهای بی رنگ مانند نمکهای آلومینیوم و قلع که برای دستیابی به ثبات عمومی رضایتبخش به کار برده می شوند. نمکهای رنگی مانند، سولفات آهن، سولفات مس و بیکرومات پتاسیم که به منظور افزایش ثبات عمومی و حصول فام مورد نظر به کار می روند. به دلیل ویژگیهای منحصربه فرد رنگزاهای طبیعی مانند عدم حساسیت و شفافیت رنگها به مرور زمان در این طرح مطالعاتی به بیان برخی از ویژگیهای رنگزاهای طبیعی حیوانی، گیاهی و فلزی پرداخته ایم تا با معرفی و شناخت کامل ویژگیهای آن رنگزاها بتوانیم در فراگیر نمودن استفاده از این رنگزاها در رنگرزی الیاف مورد مصرف در فرش دستباف گامی هرچند کوچک برداریم.