در این تحقیق تاثیر رنگرزی پشم با رنگزا های طبیعی (اسپرک، روناس و پوست گردو) به همراه 6 دندانه (سولفاتهای آهن 2 و 3، سولفات مس، کلرورقلع، دی کرومات پتاسیم و سولفات آلمینیوم) در شرایط مختلف رنگرزی به وسیله سه روش دندانه قبل، بعد و همزمان در شرایط آزمایشگاهی و نیمه صنعتی انجام شده است. تاثیر عملیات دندانه دادن و رنگرزی بر روی خصوصیات فیزیکی- مکانیکی خامه قالی (استحکام، مقاومت سایشی و ثباتهای شستشویی، نوری و سایشی) بررسی و نتایج حاصل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. به منظور طراحی آزمایشات مورد نیاز مطالعات میدانی با بازدید از کارگاههای رنگرزی سنتی و نیمه صنعتی استان فارس صورت گرفته و بر اساس نتایج بازدیدهای به عمل آمده و مطالعات کتابخانه ای تعداد 715 نمونه رنگرزی و تعداد 2300 آزمون فیزیکی- مکانیکی روی آنها انجام شده است. همچنین طیف سنجی رنگزاهای مصرفی به وسیله دستگاههای FTIR و HPLC انجام گرفته است. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهد که ثباتهای عمومی نمونه های رنگرزی شده در روش دندانه همزمان از کیفیت کمتری نسبت به روشهای دندانه قبل و بعد برخوردار است. اگرچه استفاده از دندانه های مختلف تاثیر مثبت بر روی ثباتهای رنگی نمونه ها داشته است ولی ثباتهای عمومی نمونه های رنگرزی شده با پوست گردو بدون حضور دندانه ها نیز مناسب بوده است. در این پروژه مشخص شده است که تنها دندانه کلرورقلع آن هم به میزان بیش از 3% می تواند سبب کاهش استحکام کششی پشم گردد و دندانه های دیگر اثر محسوسی بر روی استحکام نمونه ها نداشته اند .همچنین نوع و شرایط رنگرزی (در محدوده انجام گرفته) نیز تاثیر چندانی برروی استحکام کششی کالا نداشته است. به هرحال شرایط رنگرزی می تواند روی فام رنگی کالا و تا حدودی ثبات های رنگی موثر باشد. در مقایسه روش های مختلف دندانه دادن نیز می توان اظهارداشت که روش دندانه دادن قبل از رنگرزی شرایط مناسب تری را برای جذب بیشتر رنگزا و سهولت دستیابی به فام موردنظر، فراهم می نماید.

قوانین و مقررات فرش دستباف تا قبل از انقلاب اسلامی بسیار محدود و غیرمنسجم و از جهات گوناگون نارسا بوده است. پس از انقلاب اسلامی با وفور مقررات و مراجع تصمیم گیرنده متصدیان امور فرش مواجه هستیم. نقش دولت با هدف گسترش مراکز تولیدی و ایجاد اشتغال در امر تولید و تجارت فرش دستباف چشمگیر است. تصویب برخی قوانین مساعد مثل تشویق صادرات و معافیت از عوارض و مالیات بر تولید و فروش وصادرات توسط مجتمع های بزرگ و متمرکز قالیبافی و بیمه و بازنشستگی بافندگان نتوانسته است ضعف حاکم بر مدیریت و سازماندهی تولید و تجارت و فقدان برنامه جامع کنترل کیفیت و جایگاه ضعیف فرش در اقتصاد کشور را جبران نماید. در خصوص استانداردها و نظارت و بازرسی مراجع گوناگون مثل موسسه استاندارد و وزارت بازرگانی، گمرک، میزفرش و کمیته های قانون بودجه و ... نقش دارند. لیکن ضمانت اجرایی بسیاری از ضوابط و استانداردها نامشخص بوده و به صرف ممنوعیت اکتفا شده است. متعاقب تدوین استانداردها و نظارت و بازرسی برای رعایت آنها ایجاب می نماید، ضمانت اجرایی نظیر لغو پروانه، ابطال کارت بازرگانی، تعطیلی موسسه و ممانعت از عرضه و صدور و در نهایت در صورت وقوع تخلفات و جرایم مجازات برای آنها پیش بینی شود. حمایت قانون از بازار فرش ایران در جهان و مقابله با اقدامات مخرب رقبای خارجی تا قبل از الحاق به سازمان تجارت جهانی نیازمند معاهدات دوجانبه و چندجانبه با دولتهای دیگر است. حقوق مالکیت معنوی هنرمندان فرش در داخل نیز نیازمند ضوابط و مقررات جامع تری است که حس اعتماد فعالین حرفه و هنرمندان فرش را بیش از پیش جلب نماید. برای حمایتهای مالی از تولیدکنندگان مقررات متنوعی وجود دارد، اما تنها در کمیت تولید موثر بوده است. بنابراین بهتر است حمایتهای مالی به صورت جوایز و مشوق ها و اعطای تسهیلات و امتیازات برای تولیدات با کیفیت در مقررات پیش بینی شود. ضرورت استفاده از تجارت الکترونیک در کنار تجارت سنتی فرش بیش از پیش احساس می شود و در نهایت حوزه های مختلف تولیدی، اقتصادی، علمی و هنری و بازرگانی فرش برای نشان دادن توانمندیهای فرش دستباف ایرانی نیازمند هماهنگی های بیشتری هستند.

هدف این طرح شناسایی عوامل بازاریابی (قیمت، محصول، توزیع و ترفیع)، عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، قانونی و تکنولوژیکی موثر بر تقاضای فرش دستباف ایران و ارائه راهکارهایی جهت تشدید عوامل موثر مثبت و رفع عوامل منفی برای توسعه بازار داخلی فرش دستباف است. بنابراین اهداف عمده زیر در این تحقیق پیگیری می شود: 1- بررسی عوامل بازاریابی موثر بر تقاضای داخلی فرش دستباف ایران 2- بررسی تاتیر عوامل رفتار مشتریان (فرهنگی، اجتماعی، روانی و ...) بر تقاضای داخلی فرش دستباف ایران 3- بررسی عوامل اقتصادی موثر بر تقاضای داخلی فرش دستباف ایران 4- یافتن راهکارهای موثر بر تغییر تقاضای داخلی فرش دستباف ایران جامعه آماری: جامعه آماری این تحقیق مصرف کنندگان فرش دستباف، فروشندگان فرش دستباف و خبرگان و کارشناسان فرش دستباف است. میدان تحقیق بر اساس شاخص تعداد خانوارها انتخاب و به قرار زیر می باشد: شهر تهران تبریز شیراز اصفهان مشهد حجم نمونه در این تحقیق 2000 است که بر اساس جمعیت آنها برای شهر تهران 1270 نمونه، شیراز 200 نمونه، اصفهان 240 نمونه، تبریز 225 نمونه و اراک 75 نمونه در نظر گرفته شده است. در هر شهر نیز 20 درصد نمونه ها به فروشندگان و 80 درصد به مصرف کنندگان اختصاص یافته است. همچنین با استفاده از روش نمونه گیری تعمدی غیر تصادفی نظر 20 نفر از خبرگان این صنعت در قالب فرم مصاحبه گرفته شده است. به منظور توصیف نتایج حاصل از پرسشنامه ها علاوه بر استفاده از آمار توصیفی از آمار استنباطی نیز در جهت آزمون فرضیات استفاده شده است. تابع های مورد استفاده جهت آزمون فرضیات عبارت اند از: آزمون میانگین، آزمون استقلال دو نسبت، تحلیل رگرسیون و همبستگی. نتایج نشان می دهد بیشترین تمایل در تمامی شهرها به سمت رنگ کرم و بعد از آن رنگ لاکی است. در شهر تبریز تمایل خاصی نیز به رنگ پوست پیازی وجود دارد. در کلیه شهرها طرح های خلوت به شلوغ، طرح های شهری به روستایی و طرح های ریزبافت به درشت باف ترجیح دارد. مگر در شهر اصفهان و شیراز که طرح های روستایی به شهری ارجحیت بیشتری دارد مردم شناخت مناسبی از انواع طرح های فرش دستباف بخصوص فرش دستباف خود ندارند. علت آن اشاره به طرح هایی نظیر گل و بته، هریس، مهربان، تاجری، شربیانی، بنام، گل و مرغ و غیره بعنوان طرح فرش است که هیچکدام در واقع طرح فرش نیست. فرش کاشان در تمامی شهرها به جز تبریز استفاده می شود. فرش تبریز نیز در کل شهرها بجز مشهد مورد استقبال مردم قرار دارد و از بین رسانه ها تلویزیون واز بین شبکه ها شبکه 3 بیشترین طرفدار را در بین خریداران فرش دستباف داشته است.

یکی از فرایندهای مهم که برروی الیاف ابریشم صورت می گیرد، فرایند صمغ گیری ابریشم می باشد. این فرایند به جهت ایجاد خصوصیات لازم مثل شفافیت، رنگ پذیری و زیردست مناسب برروی ابریشم لازم است تا انجام شود. در این تحقیق روشهای مختلف صمغ گیری نخ ابریشم خام به وسیله صابون، اسید، قلیا، کلیاب (روش سنتی) و آنزیم (ساویناز و آلکالاز) در شرایط مختلف از نظر دما، زمان، نوع قلیا، مواد کمکی و آب مصرفی در شرایط آزمایشگاهی و نیمه صنعتی انجام شده و استحکام، روشنایی و سفیدی مورد مقایسه قرار گرفته اند. سپس نخهایی که توسط روشهای مختلف صمغ گیری شده اند توسط چهار رنگزا، روناس (توسط دندانه کلرید قلع و زاج سفید)، وسمه، پوست گردو و رنگزای مصنوعی از نوع متال کمپلکس با نام Lanacron Reds-6 رنگرزی و سپس خصوصیات فیزیکی و مکانیکی نخ ابریشمی (استحکام، ثبات شستشویی، ثبات نوری، رنگپذیری و روشنایی) بررسی و نتایج حاصل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. به منظور طراحی آزمایشات مورد نیاز، مطالعات میدانی با بازدید از کارگاههای سنتی و نیمه صنعتی و صنعتی شهرستان قم و کاشان انجام شده و بر اساس نتایج بازدیدهای به عمل آمده و مطالعات کتابخانه ای روش آزمایش طراحی شده است تعداد 25 نمونه به وسیله SEM مورد بررسی قرار گرفته و 125 نمونه عکس با بزرگنمایی های مختلف تهیه شده است. نتایج به دست آمده از تحقیق نشان می دهد ثبات نوری دندانه های کلرید قلع و ثبات شستشویی رنگ مصنوعی رضایت بخش نمی باشد و در اثر عملیات رنگرزی اکثرا برای کلیاب و صابون افزایش استحکام و برای بقیه روشها اکثرا کاهش استحکام مشاهده می گردد. روشهای به دست آمده از صمغ گیری اسیدی مناسب نمی باشند. روش صمغ گیری با آنزیم از نظر استحکام و زیردست و شفافیت و مصرف انرژی و مسائل زیست محیطی جزء بهترین روشهای صمغ گیری است. البته روشهای سنتی به کار رفته در کارگاههای صمغ گیری با توجه به میزان استحکام زیردست و هزینه تمام شده (اقتصادی بودن) جزء بهترین روشها می باشد.

اقوام هفت گانه بلوچ، کرد، عرب، ترک، فارس، چارایماق و سیستانی تحت شرایط خاص سیاسی و طبیعی در مناطق مختلف خراسان رضوی و جنوبی سکونت گزیده اند. این اقوام تولیدکننده قالیهایی هستند که به لحاظ دارا بودن خصوصیات مشترک بنام قالی بلوچ خراسان مشهور است. ویژگیهای مشترک قالی سبک مورد نظر شامل ساختار، طرحها و نقوش، نقشمایه، رنگهای کاربردی و همنشینی رنگها می باشد. متغیرهایی همچون مواد اولیه، فرهنگ و هنر، اقتصاد معیشتی، اقلیم منطقه، تحولات تاریخی، تغییرات جوی و جمعیتی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر قالی سبک موردنظر بوده اند. در این تحقیق اولا ریشه های قومی و نژادی قبایل تولیدکننده این قالی مورد بررسی قرار گرفته است، ثانیا ویژگیهای ساختاری و فنی قالی بلوچ تجزیه و تحلیل شده ثالثا طرحها، نقشه ها، نقشمایه ها رنگبندی و همنشینی رنگها در قالی سبک بلوچ توصیف و ریشه یابی تاریخی گردیده است. یافته های تحقیق فرضیه های چهارگانه تحقیق را مثبت ارزیابی می کند.

این پژوهش با هدف بررسی کانالهای توزیع فرش دستباف در کشورهای مهم دنیا از جمله سوئد، نروژ، هلند و ایتالیا انجام شد. در کشورهای استرالیا، آمریکا و آفریقای جنوبی نیز بررسی های محدودی جهت پاسخگویی به سووالات اصلی تحقیق صورت پذیرفت. روش پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی بود. تعداد 543 فروشنده نهایی فرش در کشورهای فوق (سوئد 122 فروشنده، نروژ 49 فروشنده، هلند 121 فروشنده و ایتالیا 251 فروشنده) به صورت پیمایشی و از طریق منابع مختلف قابل دسترسی به آنها، بررسی شوند. ضمن آن که پرسشنامه ای محقق ساخته میان 49 فروشنده ایرانی مقیم در کشورهای هدف به منظور سنجش بازارهای هدف توزیع شد و بر اساس آزمون T تک نمونه ای به تحلیل اطلاعات آنها پرداختیم. نتایج نشان داد که 30 درصد کانالهای توزیع در کشورهای جهان در اختیار ایرانیان است و 67 درصد آنان به توزیع فرشهای غیر ایرانی نیز مبادرت می ورزند. ضمن آن که از نظر صادراتی نیز با توجه به حضور رقبا و فروش و بازاریابی خوب آنها و عدم شناخت از فرش ایران در میان نسل جوان کشورهای هدف با چالش مواجه هستیم. در حوزه بکارگیری تجارت الکترونیک در فرش فرش نیز در کشورهای سوئد، نروژ، هلند و ایتالیا تنها 35 درصد از کانالهای توزیع در این کشورها از این روش برای فروش و معرفی محصولات خود به مشتریان استفاده می کنند.

فرش دستباف ایران با نرخ بالای اشتغالزایی با چالشهای زیادی برای رسیدن به پایداری مواجه است. از آن جایی که تعداد زیادی از زنان روستایی در حرفه قالیبافی مشغول فعالیت هستند، این هنر- صنعت می تواندبه عنوان یک منبع درآمدی برای آنها محسوب شود. آمارها نشان می دهند که صادرات فرش در سالهای اخیر کاهش یافته است و این روند نزولی همچنان ادامه دارد. بنابراین توجه و حمایت بیشتر دولت برای حفظ این منبع تولید درآمد برای زنان قالیباف روستای ضروری است. این تحقیق به تعیین مهمترین مولفه های بهبود شرایط شغلی زنان قالیباف می پردازد. منطقه جغرافیایی مطالعه حاضر شهرستان اراک (استان مرکزی) است. به منظور جمع آوری اطلاعات از روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای با انتساب مناسب و تصادفی ساده همزمان با تدوین سه دسته پرسشنامه برای زنان قالیباف روستایی، تجار و کارشناسان فرش اراک استفاده شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روشهای آماری توصیفی و تحلیلی همچون شاخصهای مرکزی، آزمون F، آزمون کروسکالوایس، تحلیل عاملی و تحلیل همبستگی استفاده شد. از بین 43 متغیر وارده شده در تحلیل 280 متغیر در قالب 6 عامل اصلی قانونی، محیطی، اقتصادی و اجتماعی، فرهنگی و آموزشی بیشتر از 77 درصد از شرایط شغلی زنان قالیباف روستایی را تبین می نمایند. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که عامل قانونی به تنهایی تبیین کننده 34.859 درصد واریانس، عامل شرایط فیزیکی محیط کار به تنهایی تبیین کننده 13.531 درصد واریانس، عامل اقتصادی تبیین کننده 9.690 درصد واریانس، عامل اجتماعی تبیین کننده 7.199 درصد واریانس، عامل فرهنگی تبیین کننده 6.167 درصد واریانس و عامل آموزشی تبیین کننده 5.611 درصد واریانس شرایط شغلی زنان است.

فرش کرمان دارای ظرفیت های بالفعل در طرح و نقش و رنگ و نیز ویژگیهای فنی است که این سبک را از سایر سبک های فرش دستباف ایرانی ممتاز نموده است. علاوه بر آن دارای ظرفیت های بالقوه شناخته شده و ناشناخته فراوانی است. که توجه و بررسی آنها برای احیاء این سبک ضروری است. سابقه دراز مدت فرش کرمان که بر اساس قطعات به دست آمده به دوره صفویه می رسد، در رشد و شکوفایی آن در دوره متاخر همراه با عوامل دیگر اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بی تاثیر نبوده است. محور اصلی این تحقیق توصیفی و تاریخی در بخش تحلیل، ساختارهای طرح و نقش و رنگبندی است و ویژگیهای فنی در درجه دوم اهمیت قرار دارد. به نظر می رسد با توجه به آنچه رفت، در جهت حفظ و احیا و جلوگیری از رکود و افت امروزی آن باید فعالیتهای کارشناسانه دقیق صورت گیرد که در بخش پیشنهادات ارائه شده است.

از دیر باز فرش دستباف یکی از مهمترین محصولات دارای مزیت نسبی صادراتی ایران است که به لحاظ اقتصاد روستایی در ایجاد اشتغال نقشی انکارناپذیر دارد. متاسفانه طی یک دهه اخیر روند ارزش صادرات فرش سیر نزولی را سپری نموده است به نحوی که ارزش صادرات آن با برخورداری از میانگین نرخ کاهشی معادل 4 درصد در سال از حدود 636 میلیون دلار در سال 1376 به حدود 471.5 میلیون دلار در سال 1383 تنزل یافته است. لذا متولیان تولید و صادرات این محصول از جمله مرکز ملی فرش ایران در پی رفع تنگناها و فراهم نمودن بستر مناسب تر صادراتی آن هستند. فلسفه تشکیل سازمانهای ضمانت صادرات که در برخی کشورها قدمت آن به دهه 1920 بر می گردد، عبارتست از «تامین امنیت» و تسهیل مساله «تامین مالی صادرات» قبل و بعد از صدور کالا و خدمات است. همچنین با دسته بندی کشورها از نظر سطح و میزان ریسک، ایجاد بانک اطلاعاتی و ایفای نقش اطلاع گیری و اطلاع رسانی، متمرکز نمودن مطالبات و استفاده از اهرم های سیاسی، اقتصادی، حقوقی، برای وصول مطالبات ضمن جلوگیری از سوخت مطالبات و کاهش هزینه وصول آنها به حفظ سرمایه ها کمک کرده و فضای مناسبی برای گسترش فعالیتهای صادراتی فراهم می آورند. به موجب ویژگیهای خدمات این سازمانها، عمدتا دولتی و تحت حمایت دولت می باشند. در کشور ما نیز صندوق ضمانت صادرات ایران در سال 1352 تاسیس گردید که پس از یک دوره توقف کامل به لحاظ تحولاتی چون بروز انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، این صندوق در کنار شرکت بیمه صادرات و سرمایه گذاری از سال 1373 فعالیت مجدد خود را آغاز نموده است. که از جمله اهداف اصلی آن شناخت و ارزیابی کمیت و کیفیت خدمات صادراتی در ایران و مقایسه آن با رویه های متداول در کشورهای توسعه یافته و گروه کشورهای در حال توسعه رقیب صادراتی ایران و ارائه راهکارهایی برای کاهش ریسک صادرات فرش دستباف و توسعه و ترویج فرهنگ استفاده از خدمات صادراتی توسط صادرکنندگان فرش دستباف می باشد که مرتبط با اهداف 5 گانه، فرضیاتی پیرامون عوامل تاثیرگذاری بر توسعه صادرات فرش دستباف و نیز متغیرهای موثر بر انگیزه های صادرکنندگان این محصول طرح گردیده است. لذا روش این تحقیق در کنار مطالعات کتابخانه ای، انجام مطالعات پیمایشی به شیوه طراحی فرم پرسشنامه برای دو گروه جامعه آماری، صادرکنندگان فرش دستباف عضو اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف ایران و مسوولان و کارشناسان ذیمدخل ارائه دهنده این قبیل خدمات صادراتی در موسسات و شرکتهای داخلی بوده است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه های پنج گانه این تحقیق مبتنی بر آماره های کای اسکوئر، اسمیرنوف، والیس، تحلیل عاملی و تحلیل مسیر نشان می دهد که بیمه ها و تضمین ها و اعتبارات صادراتی در توسعه صادرات فرش دستباف نقش بسیار موثر دارند و به اعتقاد صادرکنندگان فرش دستباف و کارشناسان، عملکرد موسسات داخلی متناسب با تعهدات ایشان نبوده و قوانین و رویه های جاری در این موسسات متناسب با خواست و نیاز صادرکنندگان فرش دستباف نبوده است و نیز کیفیت خدمات مورد بحث در ایران در سطح پایین تری از کمیت و کیفیت ارائه بیمه ها، تضمین ها و اعتبارات صادراتی در کشورهای رقیب صادراتی ایران همچون کشورهای ترکیه، هندوستان و چین می باشد. به نحوی که توان رقابتی صادرکنندگان کشورمان را با ایشان دچار نقصان نموده است. نهایتا در این تحقیق معطوف با یافته های مطالعات که اشاراتی به برخی از آنها داشتیم، پیشنهادات کاربردی و پژوهشی ارائه شده است. که امید است در کانون توجه مراجع تدوین برنامه های توسعه بخشی و تصمیم سازی موسسات و شرکتهای دولتی دست اندرکار ارائه این قبیل خدمات و نیز تشکلهای صنفی صادرکنندگان و مرکز ملی فرش ایران به عنوان متولی مستقیم کلیه امور تولید و صادرات فرش دستباف ایران قرار گیرد.

بنابر ضرورت مطالعه اقتصادی و اجتماعی صنعت فرش دستباف، این تحقیق به بررسی و وضعیت اشتغال و چگونگی توزیع درآمد در مراحل مختلف تولید فرش دستباف می پردازد. هدف اصلی آن را شناسایی فرآیند تولید در انواع فرش دستباف (پشم، کرک و ابریشم) و بررسی چگونگی توزیع درآمد بین بخشهای مراحل تولید تشکیل می دهند. با انجام این طرح، هزینه عملیاتی و همچنین درآمد حاصل از آن به تفکیک به دست آمده است. فرآیند تولید در این صنعت به تولید مواد اولیه، ریسندگی و تابندگی نخ و الیاف، رنگرزی و کلاف پیچی، اماده سازی و تجهیزات، طراحی و نقشه، بافت و بافندگی، آماده سازی فروش، بازرگانی و خدمات نهایی فروش شناسایی گردید، که به مراحل پیشین بافت و پسین تفکیک می شوند. برطبق محاسبات و نتایج تحقیق می توان گفت بخش قابل ملاحظه ای از نیروی کار شاغل در صنعت فرش دستباف دارای تحصیلات ابتدایی هستند. اغلب کارفرمایان در این صنعت در تعیین قیمت محصول خود موثر نیستند. سهم هزینه نیروی کار استخدامی در مرحله تولید پنبه بالاترین و در مرحله بافت قابل ملاحظه نیست ولیکن در صورت احتساب نیروی کار رایگان خانوار، سهم این هزینه فرصت در مرحله بافندگی افزایش داشته و به حدود 15 درصد می رسد. سهم هزینه جاری شامل نیروی کار، مواد و ابزار تولید به نسبت هزینه های سرمایه ای در سطح بسیار بالاتری قرار دارد. سهم ارزش مانده که به کارفرما تعلق دارد نسبت به کل ارزش محصول در بافت فرش ابریشم بیشتر از دیگر فرشها می باشد. میزان اشتغال در تولید یک متر فرش ابریشم بیشتر از فرش کرک و پشم است و از طرفی دارای ارزش افزوده بالاتری است. دلیل این تفاوت عامل تخصص و مهارت، نوع بازار و کیفیت فرش است.