مطالعات اقتصاد انرژی
سال:1386 | دوره:4 | شماره:12 |تعداد مقالات:7

این مقاله نتایج بخش اول مطالعه تحولات بازارهای نفت در کشورهای OECD را با استفاده از یک مدل بردار خود همبسته (Vector Auto Regessive-VAR) ارایه می کند. سری های زمانی مطالعه شامل داده های آماری ماهانه از متغیرهای مصرف نفت، تولید صنعتی، انبارهای تجاری نفت خام و فراورده های نفتی در کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه (OECD) و قیمت (واقعی) نفت شاخص WTI است. مشاهدات سری های زمانی از ژانویه سال 1995 تا مارس 2007 را در بر می گیرد. بنابراین کاهش شدید قیمت های نفت در اواخر دهه 1990 و افزایش قیمت های نفت درسال های اخیر در مدل منعکس شده است. جزئیات یافته های مطالعه در بخش های بعدی مقاله آمده است در اینجا می توان به نکات کلی زیر اشاره کرد:.1 شواهد آماری حاکی از نا ایسنا بودن سری های زمانی مورد مطالعه و رابطه هم انباشتگی بین متغیرهای مدل است..2 سیستم پویای سری- زمانی چهار متغییره با ثبات بوده و پس از مواجهه با تکانه های مختلف به وضعیت تعادلی باز می گردد..3 آزمون های آماری حاکی از فقدان روندهای قطعی (deterministic) در سری های زمانی است که دلالت های مهمی در تشخیص مدل بردار تصحیح خطا (VEC) دارد..4 توزیع سری های زمانی تمایز معنی داری با توزیع نرمال نشان می دهند در حالیکه این تمایز بین توزیع تفاضل اول سری های زمانی و نیز پسماند مدل های AR(1) این سری ها با توزیع نرمال مشاهده نمی شود..5 برآورد ضرایب مدل VAR(2) در فرمولاسیون های مختلف تاثیر معنی دار، تغییرات سطح انبارهای تجاری نفت خام و فراورده ها بر تقاضا برای نفت و نیز قیمت آن را نشان می دهد. تاثیر تغییرات تولید بر تقاضا برای نفت نیز قابل توجه است، در حالیکه تغییرات قیمت نفت در کوتاه مدت اثر قابل ملاحظه ای بر تقاضای نفت نشان نمی دهد. براساس نتایج به دست آمده ضریب کشش درآمدی نقاضا برای نفت بین 0.67 تا 0.96 برآورد شده است. به عبارت دیگر یک افزایش 3 درصدی در تولید ناخالص داخلی کشورهای OECD می تواند تقاضا برای نفت را حدود 2.5 درصد افزایش دهد. تغییرات نسبی قیمت نفت در مقابل افزایش (کاهش) انبارهای نفت در OECD در ویرایش های مختلف مدل بین -1.65 الی -1.95 برآورد شده است که به معنی کاهش 8 الی 10 درصدی قیمت نفت در صورت یک افزایش 5 درصدی ذخایر نفتی کشورهای OECD است..6 با توجه به وجود رابطه هم انباشتگی بین متغییرهای مدل VAR تغییرات بلندمدت این متغییرها در مدل بردار تصحیح خطا (VEC) مطالعه و بحث شده است.

مصرف بنزین در کشور تحت تاثیر متغیرهای مختلف از جمله قیمت بنزین، راندمان خودروها، عمر خودروها، تعداد خودروهای فعال در ناوگان و نیز سایر متغیرهای ساختاری و فرهنگی است. این مقاله با محاسبه دو مورد فوق یعنی متوسط عمر خودروهای سواری و راندمان خودروها درصدد است با مدل سازی تقاضای بنزین نشان دهد که گرچه جوان سازی ناوگان تاثیر مثبتی بر صرفه جویی بنزین دارد اما التزام خودروسازان به رعایت استانداردهای اجباری راندمان خودروها مانند استاندارد CAFÉ می تواند بسیار موثرتر باشد. کشش کوتاه مدت راندمان خودروهای سواری برای تقاضای بنزین برابر -3.5 بدست آمده که نشان دهنده تاثیر بسیار بالای بهبود راندمان خودروها بر کاهش مصرف است. کشش قیمتی بنزین -0.17 و کشش های عمر خودرو و تعداد خودروهای سواری به ترتیب 0.16 و 0.43 حاصل شده که نشان دهنده این واقعیت است که رشد سریع تعداد خودروها نقش زیادی در رشد مصرف آتی بنزین خواهد داشت. مقاله در پایان نتیجه گیری می نماید که افزایش قیمت بنزین، کاهش عمر متوسط ناوگان، اعمال استاندارد اجباری راندمان برای خودروسازان، افزایش مالیات و عوارض بر خودروهای با راندمان پایین از جمله سیاست هایی است که باید بصورت یک مجموعه در نظر گرفته شوند تا اثربخشی سیاست ها حداکثر گردد.

در چند دهه اخیر نوسانات قیمت نفت مقارن با تحولات شگرف اقتصادی بوده است. اکثر مطالعات انجام شده تاثیرات قیمت نفت بر اقتصاد کشورهای وارد کننده نفت را در کانون توجهات خود قرار داده اند و کشورهای صادرکننده نفت کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله با بهره گیری از یک مدل رگرسیون خودبازگشتی، تاثیر نوسانات قیمت نفت بر روند تولید ناخالص ملی و تورم درایران به عنوان کشور صادر کننده نفت را مورد بررسی قرار می دهد. در این مدل با استفاده از داده های فصلی، معادله رگرسیون خودبرگشتی غیرمقید تخمین زده شده تا اثرات تکانه های نفتی بر متغیرهایی چون نرخ ارز، حجم پول، مخارج دولت، تورم و تولید ناخالص داخلی در کوتاه مدت تعیین گردد. برای دست یابی به اثرات بلندمدت تکانه های نفتی از رگرسیون خودبرگشتی هم تجمعی استفاده شده تا با کمک تکنیک ضربه- پاسخ، واکنش متغیرهای مختلف به تکانه های نفت، مخارج دولت، نرخ ارز و حجم پول مشخص گردد. در انتها توصیه های سیاستگذاری نتیجه شده از تحلیل فوق عرضه می شود.

شرایط اخیر بازار نفت، تحلیل گران را با چالش های جدی در نحوه تحلیل تحولات قیمت نفت و دلایل آن مواجه نموده است. آنها از دیدگاه های تغییر ساختاری، رفتار دوره ای و سفته بازی به موضوع پرداخته اند. ریشه این چالش ها در تحول اثرگذاری عوامل بنیادی بر قیمت نفت جستجو می شود. مصادیق آن می توان به تولید اوپک اشاره نمود که در دهه 90 میلادی به طور کارا اهداف قیمتی سازمان اوپک را تامین می کرد، در حالیکه در سال های اخیر توانایی لازم برای کنترل قیمت را از دست داده است. همچنین رابطه بین قیمت نفت خام و سطح ذخیره سازی تجاری نیز دگرگون شده است. در این مطالعه به منظور بررسی تحول رابطه بین عوامل بنیادی، از مدل های اقتصاد سنجی بهره گرفته شده است. نتایج نشان می دهد ظرفیت مازاد تولید اوپک در سال های اخیر (بعد از (2003 ضمن تاثیر بر رابطه ذخیره سازی ها روی قیمت نفت نقش مهمی را در بازار نفت به عهده داشته است؛ در حالی که تا قبل از آن تاریخ چنین تاثیری مشاهده نمی شود. بنابراین اوپک که بر مبنای سطح ذخیره سازی ها، سهمیه اعضا را تعیین و بر این مبنا اهداف قیمتی را دنبال می نمود دیگر قادر به انجام دادن آن نیست؛ چرا که در حال حاضر ظرفیت مازاد تولید این ابزار را تحت شعاع قرار داده و نه تنها آنرا خنثی نموده بلکه در جهت معکوس، قیمت ها را هدایت می نماید. لذا اوپک در جهت کنترل قیمت نفت از طریق تعیین سهمیه با دو رویکرد متضاد از طریق تغییر در ذخیره سازی و ظرفیت مازاد تولید روبه روست که در شرایط فعلی نقش دومی شاخص تر می نماید.

هگل معتقد است که تناقض ها می توانند با هم جمع شوند و شکل برتری را به وجود آورند. به عبارت دیگر «جمع تناقض ها» تزوآنتی تز منجر به شکلی برتر به نام سنتز می شود. به نظر می رسد صنعت گاز مایع شده نیز چنین فرآیندی را در حال طی کردن است. ساختار سنتی صنعت گاز (تز) اکنون با آزادسازی و خصوصی سازی و حرکت به سوی بازارهای رقابتی (آنتی تز)، دنبال ساختار جدیدی است (سنتز) که در آن شبکه جهانی صنعت گاز فاقد انحصارهای کنونی باشد. آیا ترکیب این دو ساختار متناقض همانند پیش بینی هگل شکل برتری را نتیجه خواهد داد؟ آیا دست نامرئی هگل همانند دست نامرئی آدام اسمیت، خواهد توانست صنعت گاز و LNG را به صنعتی رقابتی تبدیل کند؟ این مقاله در صدد پاسخ به این ابهام است.

پالایش نفت، اصولا نظام تولید مشترک است چون تولید یک نوع فرآورده نفتی خاص تولید فرآورده های دیگر را اجتناب ناپذیر می سازد. به دلیل پیچیدگی فرآیند پالایش و شمار زیاد فرآورده های تولیدی و مرتبط بودن آنها، تعیین دقیق میزان گاز CO2 حاصل از تولید هر فرآورده به راحتی امکان پذیر نیست. مع ذالک، در تجزیه و تحلیل فرآیند تولید از «منبع تا مصرف»، تخصیص انرژی مورد استفاده در پالایش نفت و انتشارات CO2 حاصل از تولید هر فرآورده به منظور ارزیابی آثار زیست محیطی هر نوع سوخت قابل استفاده در حمل و نقل، بسیار ضروری است.در عمل، متدهای تخصیص مورد استفاده در تولید سوختهای نفتی بر دو روش عمده مبتنی است که عبارتند از روشهای فیزیکی (توده، حجم، محتوای انرژی یا پارامترهای مرتبط دیگر) یا ارزش بازاری هر فرآورده نفتی در هر پالایشگاه. در هر دو روش، دو نکته قابل تعمق می باشد. اول اینکه، استفاده از هر گونه پیش فرض درباره روش تخصیص (توده، حجم، محتوای انرژی، ارزش بازاری و غیره) کاملا اختیاری بوده و نتیجتا در تصمیم گیریهای اقتصادی مفید نخواهد بود. ثانیا، در این روشها، تاثیر هزینه فرصت و وابستگی متقابل واحدهای فرآیند پالایشگاهی نادیده گرفته می شود و اصولا به آن دسته از فرآورده هایی که تولید آنها به پروسه های پیچیده تری نیاز دارد، سهمیه CO2 بیشتری اختصاص داده می شود.البته بر اساس دوگانگی برنامه ریزی خطی، پیشنهادهایی پیچیده تری در مورد مصرف انرژی و تخصیص انتشار CO2 ارایه شده است. متاسفانه، در اینگونه مدلهای پالایشی، محدودیتهای موجود درباره فرآیندهای ثابت می تواند تاثیر تخصیص های حاشیه ای یا نهایی را خنثی سازد. در واقع، به دلیل جنبه فنی و ذاتی این مدلها، ضرایب تخصیص فرآورده ها می تواند زمینه را برای تعیین نادرست یا غیرواقعی حجم CO2 منتشره فراهم سازد. این مورد یکی از اعتراض های بجایی است که در مورد این مدلها و تعیین دقیق حجم CO2 منتشره در فرآیند تولید هر فرآورده، عنوان می شود.هدف این مقاله این است که نوعی روش دو مرحله ای را بر مبنای مدل برنامه ریزی خطی به منظور تخصیص انتشار CO2 هر فرآورده تولیدی در فرآیند پالایشگاهی، معرفی نماید. از این روش در پالایشگاه نفت موسسه نفتی فرانسه استفاده شده و نقش هر فرآورده در حجم انتشارات CO2 تولیدی پالایشگاه بررسی و با روشهای دیگر مقایسه شده است و نهایتا نشان داده می شود که برخلاف روشهای دیگر، میزان CO2 منتشره توسط بنزین در پالایشگاههای اروپایی به مراتب کمتر از CO2 منتشره توسط گازوئیل می باشد.