تحقیقات منابع آب ایران
سال:1396 | دوره:13 | شماره:1 |تعداد مقالات:18

در سال های اخیر حکمرانی و مدیریت نامناسب منابع آب، محدودیت کمی و کیفی و تخصیص نامتعادل این منابع، وضعیت حوضه های آبریز را با بحران تامین آب مواجه ساخته است. بنابراین یکی از اساسی ترین چالشهای تصمیم گیران، انتخاب شاخص های نهایی تصمیم گیری و ارزیابی طرح های تامین آب بر اساس شاخص های منتخب به منظور تعیین طرح اولویت دار در حوضه آبریز است. انتخاب شاخص های نهایی و طرح برتر، به اولویت های تصمیم گیران و ریسک تصمیم گیری وابسته است. رویکرد این پژوهش، استفاده از دو نوع ارزیابی ریسک در محاسبه امتیاز و درجه اجماع گروهی به منظور انتخاب شاخص های نهایی و رتبه بندی طرح ها است. در ریسک نوع اول تامین تعداد شاخص ها توسط طرح ها، و در ریسک نوع دوم اجماع گروهی تعداد تصمیم گیران ارزیابی میگردد. براین اساس، وزن ها و درجه های اجماع گروهی شاخص های اولیه توسط عملگر میانگین وزنی مرتب استقرایی و روش برنامه ریزی سازشی در حالت های مختلف ریسک محاسبه می گردند. شاخص های نهایی با استفاده از ترکیب مقادیر وزن و درجه اجماع و مقایسه با حد آستانه قابل قبول انتخاب میشوند. در ادامه، طرح های پیشنهادی با توجه به شاخص های منتخب ارزیابی میگردند و بر اساس روش ترکیبی، رتبه بندی طرح ها از دیدگاه تصمیم گیران در حالت های مختلف ریسک مشخص می گردد. مدل پیشنهادی در تعیین شاخص های نهایی و طرح برتر مدیریت دشت مشهد برای سال 1420 توسعه یافته است. نتایج بیان گر وابستگی تعداد شاخص های منتخب و رتبه طرح ها به دو نوع ارزیابی ریسک تصمیم گیری است. در مقایسه نهایی طرح ها، در تحلیلی مبتنی بر تامین مهم ترین شاخص های اهداف توسعه پایدار، طرح های اولویت دار مشخص گردیدند. توسعه فرآیند تصمیم گیری گروهی در این تحقیق برای مدیریت جامع حوضه های آبریز کشور پیشنهاد می گردد.

در چند دهه اخیر وقوع خشکسالی های ممتد در کشور باعث روند فزاینده برداشت از منابع آب زیرزمینی و از طرف دیگر کاهش منابع آب سطحی به ویژه حجم ذخیره در مخازن سدها شده است. لذا بهره برداری از منابع آب نیاز به بازنگری بر اساس شرایط هیدرولوژیک به وقوع پیوسته و به ویژه خشکسالی دارد. از طرف دیگر برای تعریف خشکسالی و تبیین آن به وسیله شاخص ها، احتیاج به بررسی همه جانبه از نظر وجود داده، کاربردی بودن شاخص و حصول اهداف در زمینه بهره برداری از منابع آب دارد. در این مقاله و در راستای استاندارد سازی شاخص کاربردی در زمینه بهره برداری تلفیقی از منابع آب، از توابع غیرپارامتریک استفاده شده تا جامعیت و کاربردی بودن آن حاصل شود. وضعیت منابع آب از طریق ادغام بیلان اقلیمی و آب دسترس هیدرولوژیکی به وسیله تابع غیرپارامتریک چند متغیره محاسبه شده تا شاخص یکپارچه خشکسالی (IDI1) به دست آید. در این مطالعه حوضه آبریز زاینده رود به دلیل بهره برداری تلفیقی از منابع آب سطحی و زیرزمینی و وقوع خشکسالی های اخیر در آن به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است. در این حوضه سد زاینده رود نقش کلیدی در تنظیم جریان سطحی برای مصارف مختلف زیر دست آن را دارد. این شیوه بهره برداری با قابلیت اطمینان بالای %90 در تامین نیازها سبب تعادل آبخوان لنجانات، افزایش ذخیره دو آبخوان اصفهان-برخوار و کوهپایه-سگزیی، تامین حقابه تالاب گاوخونی با قابلیت اطمینان %96 و افزایش متوسط 2.7 میلیون مترمکعب در ماه در ورودی به تالاب نسبت به گذشته شده است.

افزایش جمعیت منجر به افزایش نیازهای آبی در بخش های مختلف شده است. این شرایط نیازمند اعمال راهکارهایی جهت مدیریت بهینه آب می باشد. در این تحقیق، مدل سه هدفه ایی جهت حداکثر نمودن سود اقتصادی، حداکثرسازی تامین مطمئن نیازها آبی و حداقل سازی برداشت از آبخوان پنج بازه مطالعاتی حوضه زرینه رود تدوین گردید. در مدل پیشنهادی، آبخوان های تکاب، سقز، میاندوآب و صائین قلعه و مخزن سد زرینه رود به عنوان مولفه های سیستم منابع آب لحاظ گردید. بر مبنای آب تخصیصی، نیاز آبی و حداکثر عملکرد محصولات، تابع تولید تعریف و با توجه به سطح زیرکشت، منافع اقتصادی پنج بازه محاسبه شد. با استفاده از الگوریتم NSGA-II، منحنی تبادل بهینه بین اهداف که بیانگر سناریوهای مختلف کشت و تخصیص منابع آب می باشند، استخراج شد. از آنجا که نقاط واقع بر منحنی تبادل نمی تواند به طور همزمان هر سه هدف مورد اشاره را ارضا نماید، نقطه بهینه با استفاده از روش گزینش اجتماعی بردا و ترکیب روش های تصمیم گیری انتخاب گردید. مقایسه نتایج بین وضعیت تخصیص تحت شرایط موجود و بهینه نشان می دهد که می توان با اعمال مدل پیشنهادی، بطور متوسط به میزان 42.5 درصد در برداشت از منابع آب صرفه جویی نمود. همچنین مقایسه منافع اقتصادی حاصل از شرایط بهینه و موجود نشان می دهد که با اجرای سناریوی پیشنهادی می توان با افزایش 13 درصدی، منفعت کشاورزی را از 1137730 به 1285971 میلیارد ریال بهبود داد. نتایج این تحقیق می تواند در سایر حوضه های آبریز، جهت کاهش مصرف آب کشاورزی از منابع آب و افزایش در آمد کشاورزان از طریق بهینه سازی الگوی کشت مورد استفاده قرار گیرد.

از آنجایی که پراکنش منابع آب و نزولات در جهان متناسب نمی باشد، انتقال بین حوضه ای آب در قالب طرح های آبی برای جمع آوری، انتقال و ایجاد کیفیت مناسب برای توسعه موزون فعالیت های انسانی لازم است. از طرف دیگر در بحث مدیریت منابع آب علاوه بر بهره-برداری مخازن با مباحثی روبرو هستیم که همزمان بحث هیدرولیک و منابع آب در این شرایط مهم بوده و هر دو شرایط هیدرولیکی و هیدرولوژیکی برای مدل سازی جریان می بایست تواما مورد بررسی قرار بگیرد. در این تحقیق سه سد (یلان، پشندگان و گوکان) و دو تونل انتقال برای انتقال آب از سد یلان به سد گوکان مورد استفاده قرار گرفته اند. به منظور مدل سازی و بهینه سازی این پروژه همزمان دو الگوریتم در محیط ویژوال بیسیک با یکدیگر و با نرم افزار Epanet بصورت دینامیکی ارتباط داشته و مدل منابع آب، هیدرولیک و برنامه ریزی پویا اصلاح شده را حل می کند. از آنجایی که انتقال آب در تونل ها به صورت تحت فشار می باشد و کل پروژه برای راندمان انتقال آب 95 درصد تعریف شده است، با افزایش ارتفاع هریک از سدها می بایست قطر تونل انتقال کاهش یابد تا بتواند راندمان مذکور را داشته باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد ارتفاع های 148.37 و 59.36 متر بترتیب برای سد یلان و پشندگان و قطر تونل های 2.8 و 2.95 متر برای تونل های یلان – پشندگان و پشندگان – گوکان از نظر اقتصادی بهترین گزینه می باشند. از تحلیل اقتصادی موجود در برنامه ریزی پویا اصلاح شده هزینه کل پروژه با در نظر گرفتن راندمان انتقال 95 درصد برابر 5313.69 میلیار ریال برآورد شده است.

در سال های اخیر پدیده تغذیه گرایی به یکی از چالش های جدی در بسیاری از پیکره های آبی، بویژه دریاچه ها و مخازن سدها تبدیل شده است. دریاچه زریبار از جمله دریاچه های آب شیرین در کشور است که با مساله شدید تغذیه گرایی مواجه می باشد. هدف از این پژوهش، دستیابی به راهکار مدیریتی مناسب برای ارتقای سطح کیفی این دریاچه با در نظر گرفتن یک رویکرد شبیه سازی جامع است. بدین منظور، از مدل SWAT به عنوان مدل شبیه ساز سیستم منابع آبی و کشاورزی حوضه آبریز دریاچه و همچنین اندرکنش آن با تغییرات کمی و کیفی آب دریاچه استفاده شده است. در این مطالعه، تاثیر بکارگیری انواع راهکارهای مدیریتی (BMPs) در مناطق بحرانی از منظر نحوه اثرگذاری آن ها در بهبود شرایط کیفی دریاچه، عملکرد محصولات کشاورزی منطقه و همچنین کاهش هزینه های اقتصادی اجرای آن ها مورد ارزیابی قرار گرفت و در نهایت با روش تصمیم گیری چند معیاره TOPSIS راهکارهای بهینه انتخاب شدند. نتایج نشان می دهد که از بین انواع راهکارهای مدیریت مزرعه و اجرایی اعمال شده، فیلتراسیون گیاهی، کنترل انتشار بار آلودگی در بالادست (کانال قزلچه سو) و کاهش مصرف کود حداکثر تا 25% به ترتیب بعنوان بهترین گزینه های مدیریتی در سطح حوضه می باشند. همچنین این پژوهش به طور ضمنی اشاره می کند برای افزایش مقبولیت طرح های کنترل انتشار آلودگی از منابع غیر نقطه ای، تحلیل های اقتصادی در خصوص پیاده سازی راهکارهای مدیریت امری اجتناب ناپذیر است.

در این تحقیق اطلاعات هواشناسی شامل: دمای بیشینه و کمینه، سرعت باد، ساعت آفتابی، ابرناکی، بارندگی، فشار هوا و رطوبت در شش ایستگاه هواشناسی همدیدی مشهد، اصفهان، رامسر، زاهدان، ارومیه و شیراز جمع آوری گردید. با استفاده از آزمون گاما پارامترهای هواشناسی موثر بر تابش خورشیدی در هر ایستگاه تعیین شد. نتایج نشان داد در تمام ایستگاه ها دمای بیشینه و ساعت آفتابی، در پنج ایستگاه ابرناکی و در چهار ایستگاه فشار هوا و سرعت باد جزء پارامترهای تاثیرگذار بر تابش خورشیدی است. پس از تعیین پارامترهای هواشناسی موثر در هر ایستگاه، تابش خورشیدی با استفاده از ماشین بردار پشتیبان (SVM) و سه روش تجربی آنگسترم، هارگریوز و عبداله پیش بینی گردید. در ایستگاه های مورد بررسی دقت روش های آنگستروم و عبداله روند خاصی ندارد، در بعضی از ایستگاه ها روش آنگستروم و در برخی دیگر روش عبداله تابش را با دقت بیشتری پیش بینی کردند. روش هارگریوز تابش خورشیدی را نسبت به دو روش تجربی دیگر با دقت کمتری پیش بینی کرده است. SVM توانسته تابش خورشیدی را در مرحله آزمون در ایستگاه های اصفهان، مشهد، ارومیه، رامسر، شیراز و زاهدان به ترتیب با ریشه میانگین مربع خطای (RMSE) 1.38، 1.28، 1.36، 1.51، 1.21 و 1.58 MJm-2d-1 و خطای 3.59 MEF، 5.50، 4.18، 7.96، 3.26 و 5.17 درصد پیش بینی کند. SVM توانسته در تمام ایستگاه ها با استفاده از هوش مصنوعی تابش خورشیدی را با دقت بالاتری نسبت به روش های تجربی پیش بینی نماید. تابش خورشیدی در ایستگاه اصفهان با کمترین مقدار خطا و در ایستگاه رامسر با بیشترین مقدار خطا پیش بینی شده است.

اخیرا دغدغه های روز افزونی در مورد حفظ کیفیت آب بروز نموده است که مقاله حاضر که به روش کتابخانه ای و اسنادی انجام گرفته و با روش توصیفی و تحلیل حقوقی است تلاش دارد سیاست تقنینی کشور ایران راجع به حفاظت کیفی منابع آب را بیان و وظیفه متولیان آب را به آنها گوشزد نماید تا از این رهگذر بتوان از وسعت جرایم علیه آلودگی آبها کاست. با بررسی قوانین و مقررات راجع به جلوگیری از آلودگی منابع آب به نظر می رسد اصل پنجاهم قانون اساسی، سند چشم انداز و دیگر قوانین و مقرراتی که در کشور به منظور حفاظت از محیط زیست تصویب شده است نشان دهنده توجه جدی دولتمردان و مردم به این موضوع است اما به رغم تلاش های مداوم بخش های گوناگون، کشور ما هنوز با چالش های زیست محیطی جدی مانند آلودگی منابع آب روبرو است. عوامل مختلفی از جمله: تعداد قوانین و مقررات و پراکندگی آنها وجود احکام کلی و مبهم، عدم وجود قانون واحد، عدم استفاده از کار شناسان متخصص در تدوین قوانین، وجود قوانین متداخل، عدم بازدارندگی مجازات ها، عدم تعامل بین نهاد های کلیدی در بعضی مواقع، عدم توجه به نقش سازمانهای غیر دولتی، عدم فرهنگ سازی در جامعه و... باعث شده آنگونه که شایسته است حفاظت قانونی از کیفیت منابع آب موفقیت آمیز نباشد. لذا برای جلوگیری از افزایش این قبیل جرایم علاوه بر اینکه نیاز است مجازات حبس و مجازات های مالی متناسب با جرم، برای مجرمین در نظر گرفته شود، بایستی قانون اختصاصی که به صراحت و یک پارچه به جرایم مربوط به آلودگی آب ها پرداخته باشد تدوین و تصویب گردد.

انتخاب مدل قابل اعتماد برای شبیه سازی ستون تجربی در شناسایی فرایند های حاکم بر انتقال آلاینده و محاسبه پارامترهای قابل اعتماد ضروری می باشد. هدف این تحقیق تعیین عدم قطعیت همراه با توسعه مدل از طریق تعریف چندین مدل انتقال جایگزین، جهت انتخاب محتمل ترین مدل و بهترین برآورد از پارامترهای مدل انتقال است. در این مطالعه جهت بررسی عدم قطعیت در مدل های ستون تجربی چهار مدل مفهومی مختلف شامل: CDE1 و CDE2 مدل های تعادلی کانوکشن-دیسپرژن، MIM1 و MIM2 مدل های غیر تعادلی متحرک- غیر متحرک از منابع استفاده گردیده است. روش های انتخاب معیار مدل (AIC، AICC، BIC و KIC) برای ارزیابی احتمال مدل های مفهومی جایگزین مورد استفاده قرار گرفت. برای دستیابی به نتایج قابل اعتماد در روش های انتخاب معیار، در محاسبه احتمالات مدل، همبستگی زمانی بین داده ها حذف گردید. نتایج نشان می دهد که احتمال بین مدل ها در همه روش ها دارای توزیع غیر یکنواخت می-باشد به طوری که در وضعیت سرعت جریان پایین مدل CDE2 به دلیل برقراری شرط تعادل فیزیکی در محیط خاک و در وضعیت سرعت جریان بالا مدل MIM1 دارای بالاترین احتمال و کمترین عدم قطعیت می باشند. محاسبات احتمالات مدل در مرحله صحت سنجی نیز این نتایج را تایید کرد. در نهایت می توان نتیجه گرفت که قابلیت اطمینان از تفسیر داده های مدل از طریق در نظر گرفتن عدم قطعیت مدل های جایگزین افزایش می یابد.

عدم قطعیت ابزاری برای سنجش اعتماد پذیری سیستم یا پارامترهای آن می باشد. در بررسی حرکت آب در خاک غیر اشباع پارامترهای زیادی موثر هستند، که اندازه گیری یا برآورد آن ها دشوار بوده و به نوعی دارای عدم قطعیت می باشند. در این پژوهش، بر اساس نظریه مجموعه های فازی، رویکردی جایگزین برای بیان نادقیقی پارامترهای مدل و پیش بینی عدم قطعیت در شبیه سازی مدل به کار گرفته شد. ابتدا معادله ریچاردز به عنوان یک مدل قطعی برای حرکت آب در خاک به صورت عددی حل گردید. برای به دست آوردن عدم قطعیت در شبیه سازی این مدل، متغیرهای ورودی (qs، qr، Ks، α و n) به عنوان توابع فازی معرفی شدند. پس از ساختن توابع فازی مناسب برای هر یک از ورودی ها، برای هر برش b مشخص مقادیر مرزی برای این پارامترها به دست آمد، با استفاده از این مقادیر و با درنظر گرفتن قیدهای خاص، مقادیر بیشینه و کمینه رطوبت در زمان و مکان مشخص با استفاده از حل عددی معادله ریچاردز به دست آمد. نتایج نشان داد که عدم قطعیت در شبیه سازی پروفیل رطوبتی خاک در فاز اشباع کمترین و در فاز پیشروی بیش ترین مقدار را به خود اختصاص می دهد که علت این امر بیش ترین اثر عدم قطعیت ذاتی پارامترهای ورودی و نتیجه این عدم قطعیت در پروفیل رطوبتی در فاز پیشروی است. شکل توابع فازی به دست آمده برای رطوبت خاک در زمان مشخص، در عمق های مختلف خاک متفاوت بود که متاثر از نقش پارامترهای اولیه در هر زمان و مکان خاص در نتایج خروجی رطوبت می باشد.

در این پژوهش تغییرات پارامترهای اقلیمی دما و بارش در دو دوره 2020-2039 و 2040-2059 با مدل ترکیبی حاصل از میانگین وزنی خروجی هفت مدل اقلیمی تحت سه سناریو انتشار محاسبه شد. سپس آبدهی ورودی به سد جامیشان با خروجی مدل تغییراقلیم در مدل روزانه IHACRES پیش بینی گردید. بر اساس نتایج شبیه سازی سناریوهای ادامه وضع موجود و سناریوهای اقلیمی، در مدل WEAP، گزینه های مدیریتی قابل اجرا برای منطقه در هر سناریو مجددا شبیه سازی گردید. در این راستا به منظور حفظ پایداری حوضه آبریز، معیارهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در نظرگرفته شد و برای ارزیابی هر معیار تعدادی شاخص محاسبه شد. به منظور جلوگیری از اعمال نظر شخصی در انتخاب گزینه برتر از روش های وزن دهی عددی برای شاخص ها استفاده شد. در نهایت حل ماتریس سه بعدی سناریو-گزینه-شاخص، با روش های تصمیم گیری چند معیاره انجام گرفت. نتایج بررسی تغییر اقلیم به صورت کلی نشان دهنده کاهش بارش و افزایش دمای سالانه است. نتایج تصمیم گیری چند معیاره نشان داد تحت سناریو S1، گزینه 6 و 2 بهترین گزینه خواهندبود. در دوره 2020-2039، تحت هر سه سناریو گزینه 4 و 6 بهترین گزینه و در دوره 2040-2059، تحت سناریو های A1B و A2، گزینه های 4 و 2 و تحت سناریو B1 گزینه های 4 و 6 بهترین گزینه هستند.

در بسیاری از مسائل آبیاری و زهکشی، هیدرولوژی، محیط زیستی، فرسایش خاک و منابع آب تخمین دقیق تر تبخیر-تعرق اهمیت زیادی دارد. استفاده از شبکه عصبی مصنوعی یکی از روش های تخمین تبخیر-تعرق مرجع می باشد. تاکنون در بیشتر مقالات منتشر شده داده های اقلیمی به عنوان ورودی شبکه عصبی جهت تخمین تبخیر-تعرق مرجع مورد استفاده قرار گرفته است. در این تحقیق از تبخیر-تعرق محاسبه شده بوسیله روش های محاسباتی هارگریوز سامانی، جنسن هیز، تورک و روش تشت تبخیر در کنار داده های هواشناسی به عنوان داده های ورودی شبکه عصبی مصنوعی استفاده شد. نتایج نشان داد که از بین روش های مذکور که به همراه داده های هواشناسی به عنوان داده های ورودی شبکه عصبی استفاده شده تنها روش جنسن هیز منجر به تخمین تبخیر-تعرق مرجع روش استاندارد پنمن-مانتیس-فائو با دقت بالا گردید و در بقیه روش ها استفاده از شبکه عصبی مصنوعی به همراه روش های محاسباتی اگرچه اندکی دقت تخمین را بهبود داده اما همچنان دقت این روش ها برای محاسبه تبخیر – تعرق مرجع پایین می باشد.

اطلاعات از پوشش برف به عنوان یکی از منابع تامین آب های زیرزمینی، شرب و کشاورزی برای مدیریت بهینه منابع آبی اهمیت بسزایی دارد. از جمله منابع اطلاعاتی مهم برای شناسایی سطح برف، تصاویر ماهواره ای سنجنده MODIS است که محصول سطح برف به صورت منظم از آن ها تولید می گردد. هدف این پژوهش ارتقاء دقت الگوریتم شناسایی سطح برف از تصاویر MODIS با بهره گیری از تصحیح توپوگرافی و آستانه گذاری دمای سطحی است. در این راستا، شمال غرب کشور به عنوان محدوده پایلوت انتخاب و به دلیل عدم جمع آوری داده های سطح برف، تصاویر Landsat 8 بعنوان داده واقعیت زمینی برگزیده شد. 5 تصویر تقریبا همزمان MODIS و Landsat 8 مناسب در سال های 2014 تا 2015 تهیه و از هر تصویر MODIS تعداد 5 نمونه 10000 پیکسلی انتخاب و سه الگوریتم پیاده سازی گردید. الگوریتم اول با روش محصول برف MODIS به متوسط قدر مطلق خطاهای نسبی 3.44 درصد رسید. در الگوریتم دوم تصحیح توپوگرافی موجب بهبود این مقدار به 2.25 گردید. الگوریتم سوم موید تاثیر اعمال حد آستانه دمای سطح زمین بود که با برگزیدن آستانه k 278، متوسط قدر مطلق خطاهای نسبی 2.58 گردید. بنابراین نتایج نشان دهنده کارایی الگوریتم های ارائه شده در این تحقیق نسبت به روش استاندارد در مناطق مورد مطالعه بود.

خشکسالی و کم آبی دو واژه کلیدی در مدیریت منابع آب محسوب می شوند. وقوع خشکسالی به عنوان یک بلای طبیعی در مقیاس بزرگ، خارج از کنترل مدیران منابع آب است. در مقابل آن کم آبی ناشی از استفاده فزآینده و بی رویه از منابع آب است ولی با تصمیم های درست مدیریتی جهت حفاظت از منابع آب می تواند تحت کنترل درآید. امروزه، در اغلب موارد این دو پدیده هم زمان حادث شده و باعث کمبود و بحران در منابع آب موجود می شوند. در این مقاله با کمک یک مدل مفهومی بیلان آب در ساختاری مشاهداتی-مدل سازی، اثرات خشکسالی و کم آبی در یک حوضه آبخیز تفکیک می شود. این ساختار توسط (Van Loon and Van Lanen, 2013) پیشنهاد شد به نحوی که امکان شبیه سازی عکس العمل هیدرولوژیکی حوضه را بدون تاثیر فعالیت های انسانی مقدور می سازد. این ساختار ابتدا به واسنجی مدل هیدرولوژیک حوضه در دوره ای که متاثر از فعالیت های انسانی نیست می پردازد. سپس در مقایسه با دوره ای که حوضه تحت تاثیر تلفیق عوامل انسانی و نوسان های طبیعی است، سهم این دو عامل را از یکدیگر جدا می کند. نتایج نشان داد علی رغم اینکه در فاصله بین سال های آبی 1380-1379 تا 1391-1390 کاهشی نزدیک به 12 درصد در مقدار بارش ماهانه نسبت به دوره بلندمدت 1352-1351 تا 1379-1378 اتفاق افتاده، تااندازه ای حداقل های زیست محیطی اکوسیستم برآورد شده و علت عمده کم آبی، فعالیت های گسترده انسانی است. علاوه بر آن، در سال های پرآبی دوره مورد بررسی، هم چنان کاهش محسوس دبی مشاهده می شود.

تاثیر شکل حوضه بر رواناب سطحی و هیدروگراف امریست محرز، از این رو عده زیادی از محققین این موضوع را مورد بررسی قرار داده اند.هندسه فراکتال نیز به عنوان یکی از روش های جدید می تواند در علم ژئومورفولوژی رودخانه ای به کار گرفته شود و به یافتن روابطی بین شکل حوضه و هیدروگراف کمک کند.اساسی ترین ویژگی فرکتالی که در مورد این پدیده ها تحلیل می شود، بعد فرکتال است که اهمیت زیادی در شناخت رفتار و پیش بینی تغییرات رودخانه دارد. در این تحقیق به دنبال بررسی میزان انطباق هیدروگراف واحد مصنوعی فراکتال و هیدروگراف واحد مثلثی NRCS و ارتباط آن با میزان ضریب فشردگی حوضه می باشیم. به این منظور حوضه وال نات گولچ آمریکا را انتخاب و برای 12 زیر حوضه آن ضریب فشردگی محاسبه و هیدروگراف واحد مثلثی (NRCS)، همچنین هیدروگراف واحد مثلثی فراکتالی رسم و با هم مقایسه کردیم، نتایج حاکی از آن بود که هر چه ضریب فشردگی به 5/1 نزدیکتر باشد یعنی حوضه دایره ای تر باشد هیدروگراف ها تطابق بیشتری دارند در واقع روش ابداعی هیدروگراف فراکتالی بهتر جواب می دهد، مانند زیر حوضه های 5، 7، 8، 9 و 11 وهر چه عدد ضریب فشردگی از 1.5 فاصله بگیرد تطابق کمتر می شود مانند زیر حوضه های 1 و 10.

در این مطالعه نوسانات دبی و بارندگی در 9 ایستگاه موجود در حوضه دینه ور با استفاده از توابع چگالی طیفی و توابع خود همبستگی در قلمرو فرکانس و زمان مورد تحلیل قرار گرفت. در ابتدا نوسانات موجود در همبستگی نگار هر سری زمانی تحلیل شد. سپس برای بررسی سری های زمانی در قلمرو فرکانس از توابع چگالی طیفی که مبتنی بر سری های فوریه می باشد استفاده شد. در این راستا ابتدا مقدار طیف برای هر یک از سری های دبی و بارش محاسبه و نمودار دوره نگار هر سری ترسیم شد. دوره نگارهای این داده ها در چندین فرکانس نوسان نشان داد. این نوسانات شامل نوسانات فصلی با فرکانس 0.083، نوسانات کوتاه مدت با فرکانس 0.25 و نوسانات میان مدت با فرکانس 0.167 می باشد که نوسانات 6 ماهه در داده های بارندگی نمودی نداشت. نتایج تحلیل طیف متقابل داده ها در فرکانس های 0.083 و 0.25 مقادیر تطابق بالایی را نشان داد. همچنین مقادیر تاخیر برآورد شده از آنالیز طیفی متقابل برای نوسانات فصلی (0.083) در بارش و اثر آن بر نوسانات فصلی دبی حدود 1.5 ماه بر آورد شده و این تاخیر برای نوسانات با دوره بازگشت کمتر، حدود 0.4، 0.5 و 0.14 ماه تعیین شد. بر اساس نتایج آنالیز طیفی داده های بارش ایستگاه ها پس از حذف تناوب و روند، در تمامی آنها سیکل در فرکانس 0.01 مشاهده شدکه می توان گفت این نوسانات مربوط به دوره های تر سالی و خشکسالی موجود در این منطقه می باشد.

روند روبه رشد استان خراسان جنوبی در سال های اخیر از یک سو و قرار داشتن این استان در یک منطقه خشک و نیمه خشک از سوی دیگر، راهبردهای منابع آب در این منطقه را بیش از پیش ایجاب می کند. یکی از راهکارهای مدیریتی منابع آب، شناسایی مناطق آبی با پتانسیل های مختلف و بهره برداری از آن ها با توجه به ظرفیتشان می باشد. هدف از این پژوهش پهنه بندی مناطق با پتانسیل آبی در استان خراسان جنوبی با استفاده از عوامل موثر در تغذیه سفره های آب زیرزمینی، از طریق مدل منطق فازی و تکنیک GIS است. جهت نیل به اهداف از 16 عامل در چهار گروه زمین شناسی، هیدرولوژی، جغرافیایی و انسانی بهره گیری شد و درمجموع پنج منطقه پتانسیلی بسیار بالا تا خیلی کم شناسایی گردید. در پایان 43 حوضه آبی استان بر اساس نقشه پتانسیل آب زیرزمینی کلاس بندی شدند و با نتایج به دست آمده از چاه های اکتشافی تطابق داده شد و نقشه پتانسیل آبی حوضه های استان تهیه گردید. بر این اساس در حدود 17% (103×27 km2) از مساحت استان دارای کلاس پتانسیل آبی بالا و بسیار بالایی است که منطبق بر رسوبات دوران چهارم و مناطق دارای تراکم شکستگی بالا است، پهنه پتانسیل خیلی کم نیز منطبق بر ارتفاعات، لیتولوژی متراکم و مناطق بیابانی است.

در این پژوهش روند تبخیر و تعرق گیاه مرجع به روش پنمن مانتیث (FAO56) و پارامترهای هواشناسی مانند سرعت باد، ساعات آفتابی، رطوبت نسبی، حداکثر درجه حرارت و حداقل درجه حرارت برای 4 ایستگاه سینوپتیک استان کردستان در سری های زمانی ماهانه، فصلی و سالانه با استفاده از آزمون ناپارامتری اسپیرمن مورد بررسی قرار گرفت. برای تعیین شیب روند، از آزمون تخمین گر سن استفاده شد. همچنین در این پژوهش تحلیل حساسیت ET0 به پارامترهای هواشناسی به کمک روش رگرسیون چندگانه خطی گام به گام سنجیده شد. نتایج نشان داد که روند سالانه تبخیر و تعرق برای ایستگاه سنندج افزایشی و معنی دار بود. شیب خط روند برای سه ایستگاه سنندج، زرینه و بیجار در همه سری های زمانی ماهانه، فصلی و سالانه مثبت بود. علاوه بر این، برای سه ایستگاه مذکور در سری فصلی زمستان و تابستان روند افزایشی معنی دار مشاهده شد. در شش ماهه گرم سال، افزایش روند از نظر آماری در سطح 5 درصد برای متغیر حداکثر درجه حرارت در ایستگاه های سنندج و بیجار معنی دار بود. نتایج تحلیل حساسیت نشان داد که در ماه های گرم سال متغیرهای ساعات آفتابی و حداکثر درجه حرارت مهم ترین پارامترهای موثر بر تبخیر- تعرق گیاه مرجع هستند.