تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1379 | دوره:- | شماره:5 |تعداد مقالات:7

شناسایی ترکیبهای متشکله اسانسها به منظور کاربرد صحیح در صنایع مختلف ازاهمیت ویژه ای برخوردار است. در این تحقیق شاخص کواتس به عنوان یک عامل مهم در شناسایی این ترکیبها محاسبه شده است. با استفاده از برنامه ریزی کامپیوتری Statgraph معادله درجه سوم براساس زمان بازداری هیدروکربنها به دست آمد با قراردادن زمان بازداری 565 ترکیب مجهول در معادله درجه سوم، شاخص ثابت کواتس (Kovats index) به دست می آید. این شاخص در تایید شناسایی ترکیبهایی که با دستگاه GC & GC/MS مورد آنالیز قرار می گیرد از کارآیی بالایی برخوردار است و در بسیاری موارد بدون استفاده از این شاخص نمی توان به شناسایی دقیق ترکیب شیمیایی دست یافت.

با توجه به نقش و اهمیت گیاهان اسانس دار در زندگی بشر اجرای طرح های تحقیقاتی در مورد آنها ضروری به نظر می رسد. با توجه به گستردگی و پراکنش وسیع گونه های معطر در کشور اجرای این طرح به جنس، گونه و استان خاصی محدود شده است. لذا این طرح بر روی سه جنس Thymus Mentha و Nepeta در استان تهران اجرا شد. در ابتدا ضمن مراجعه به منابع و کتب مرجع، مقاله ها و کاوشهای کامپیوتری اطلاعات مختلفی در مورد گیاهان مطروحه و ترجیحا جنسهای مربوطه بدست آمد. پراکنش آنها در نقاط مختلف و کاربرد و صور دارویی آنها مورد بررسی قرار گرفت و سپس به دلیل اختصاصی بودن گونه های کشور و استان تهران پراکنش و ویژگیهای اکولوژیک آنها ثبت شد. این ویژگیها عبارت بودند از: نام جنس و گونه، محل پراکنش،ارتفاع از سطح دریا، جهت، شیب، جنس خاک، نام حوضه آبخیز و تیپ گونه های همراه همین طور نقشه پراکنش این گیاهان که در استان تهران مورد بررسی قرار گرفت. در مجموع 3 گونه از جنس تیموس و 10 گونه از جنس Nepeta و یک گونه از جنس Mentha در استان تهران جمع آوری گردید.

بومادران بیابانی گیاهی پایاست که بیشتر در شمال، شمال غربی، شمال شرقی،تهران و اطراف آن می روید. بومادران زرد یا بومادران مزرعه نیز بیشتر در استان آذربایجان می روید. بومادران زاگرسی بیشتر در شمال غرب کشور می روید. این گیاهان می تواننداز لحاظ استفاده دارویی با ارزش باشند. از این سه گونه دو گونه آن (بومادران بیابانی و زاگرسی) در اواسط خرداد 1377 از باغ ملی گیاه شناسی ایران و گونه بومادران زرد در اواسط تیر 1377 از روستایی نزدیک تبریز به نام هربی جمع آوری و خشک گردیده و از گلهای خشک آن به روش تقطیر با بخار آب به مدت یک ساعت اسانس گیری شده است. مقدار اسانس در هر سه نمونه 0.20 درصد بود که با دستگاه های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS)، مورد شناسایی قرار گرفتند. در نمونه بومادران بیابانی 38 ترکیب شناسایی شد که ترکیبهای عمده آن عبارتند از: g-Muurolene (13.29 درصد)، a-Pinene (9.99 درصد)،Camphor  (9.35 درصد)،p-Cymene  (8.48 درصد) وtrans-Carveol  (8.41 رصد). در نمونه بومادران زرد نیز 37 ترکیب شناسایی شد که ترکیبهای عمده آن عبارتند از: Piperitone (45.92 درصد)، 1,8-Cineole (17.64 درصد)، Limonene (5.63 درصد) و p-Cymene (5.17 درصد). در نمونه بومادران زاگرسی 36 ترکیب مورد شناسایی قرار گرفت و ترکیبهای عمده آن عبارتند از: Limonene (26.70 درصد)، Carvacrol (9.26 درصد)، 1,8-Cineole (8.66 درصد)، Borneol (7.82 درصد) و Germacrene D (5.62 درصد). در هر سه گونه بومادران نزدیک 70 درصد از ترکیبهای شناسایی شده را مونوترپنها تشکیل می دادند.

اندامهای هوایی و بذر گیاه جاشیر  (Prangos ferulacea L.)در فصل تابستان از ایستگاه تحقیقات همند آبسرد جمع آوری گردیده و پس از خشک شدن در دمای محیط، به روش تقطیر با بخار آب اسانس گیری شد. اسانس به صورت لایه ای روغنی ازروی سطح آب جمع آوری گردید. بازده تولید اسانس از اندامهای هوایی گیاه برابر 2.33% و از بذر 0.84% بود. ترکیبهای هر دو اسانس با دستگاه گاز کروماتوگراف (GC) و دستگاه گازکروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. 31 ترکیب در اسانس حاصل از اندامهای هوایی گیاه جاشیر و 18 ترکیب در اسانس بذر آن شناسایی شد. اجزای اصلی اسانس اندامهای هوایی گیاه بتاپینن (22.9%) و 3-کارن (16%) بودند در حالی که اسانس حاصل از بذر به طور عمده حاوی بتا پینن (33%) و آلفا پینن (10.1%) بود.

اثرات شش سطح کود ازته (اوره) بر عملکرد محصول و تغییرات مقدار کل آلکالوئیدهای موجود در اندامهای مختلف گیاه P.alkekengi در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان یزد مورد مطالعه قرار گرفت. طرح آزمایشی فوق طرح بلوک کامل تصادفی با شش تیمار کود ازته به میزان و (بدون مصرف کود) شاهد =0 کود ازته در سه N و N50=50kg/ha و N100=100kg/ha و N150=150kg/ha و N200=200kg/ha و N250=250kg/ha تکرار بود. هدف از این پژوهش انتخاب میزان مصرف بهینه کود ازته جهت بالاترین عملکرد محصول و بیشترین میزان تولید کل الکالوئیدها در اندامهای مختلف گیاه بوده است. نتایج نشان میدهد که تولید برگ، ساقه، ریشه و محصول (بیوماس) و همچنین اندازه تاج پوشش، ارتفاع ساقه و گسترش ریشه با افزودن کود ازته به خاک، افزایش نشان میدهد و حداکثر میزان عملکرد آنها مربوط به تیمار 150 و حداکثر اندازه ارتفاع ساقه مربوط به تیمار 100 کیلوگرم کود ازته در هکتار می باشد. با توجه به این که از نظر مقایسه میانگین ها بین تیمارهای 100 و 150 کیلوگرم در هکتار کود ازته از نظر آماری تفاوت معنی داری (a=0.01) وجود ندارد، می توان نتیجه گرفت که بیشترین عملکردمحصول و عوامل اندازه گیری شده با مصرف 150 کیلوگرم در هکتار کود ازته حاصل می شود. پس از تولید حداکثر محصول، مصرف بیشتر کود ازته اثرات منفی بر عملکرد گیاهان داشت. - میزان الکالوئیدهای تام در برگ، میوه و ریشه به روش (Yanevan) اندازه گیری گردید و نتایج نشان داد که افزودن کود ازته به خاک باعث افزایش میزان الکالوئیدها در اندامهای برگ، میوه و ریشه می شود و حداکثر میزان آن به ترتیب مربوط به میانگین تیمارهای 100 و 150 و 200 کیلوگرم در هکتار کود ازته می باشد و با توجه به این که ازنظر مقایسه بین میانگین الکالوئیدهای تولید شده در برگ و ریشه، به ترتیب در تیمارهای (100، 150) و (200 و 150) کیلوگرم در هکتار تفاوت معنی دار (a=0.01) وجود ندارد میتوان نتیجه گرفت که بیشترین میزان الکالوئیدهای تولید شده در مجموع با مصرف 150 کیلوگرم در هکتار کود ازته حاصل می شود. در مورد گسترش ریشه در خاک با افزایش میزان کود به خاک از نظر آماری تفاوت معنی داری بین میانگینها وجود ندارد، در حالیکه با افزایش میزان کود به خاک عمق ریشه کاهش می یابد و بیشترین مقدار مربوط به شاهد می باشد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که کود ازته بطور عمده باعث افزایش رشد اندامهای هوایی در گیاه می شود و کمتر روی رشد ریشه تاثیر دارد.

گیاه پنج انگشت Vitex Pseudo - negundo یکی از انواع گیاهان دارویی است که در بستر رودخانه های مناطق جنوبی ایران همراه با درختچه های گز و خرزهره به صورت اجتماع گیاهی دیده می شود. رایحه ادویه ای و خوشایندی از این گیاه به خصوص در مرحله گلدهی به مشام می رسد. خواص دارویی متفاوت این گیاه نظیر فعالیت ضد باکتری برخی ترکیبهای موجود در اسانس، اثرات ضد هورمون آندروژن ترکیبهایی مانند aucubin و Casticin، بهبود دسته ای از ناراحتیهای گوارشی و همچنین فعالیت شبه هورمونی ترکیبهای iridoids و ecdysteroids سبب توجه بیشتر محققان به این گیاه شده است. رویش فراوان و خودروی گیاه پنج انگشت در ایران لزوم بررسی و تحقیق بر روی این گیاه را ایجاب می کند. بدین جهت گیاه پنج انگشت در طی فصل بهار از استان فارس جمع آوری و از برگ و میوه آن به صورت مجزا، به روش تقطیر با آب و بخار آب اسانس گیری شد. ترکیبهای موجود در اسانس با دستگاه گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی مورد شناسایی قرار گرفته است. از میان ترکیبهای شناسایی شده آلفا ترپننیل استات (23.6%)، آلفا - پینن (18.2%) و بتا-کاریوفیلن (17%) بیشترین مقدار را در میوه و ترکیبهای بتا-کاریوفیلن (29.7%)، آلفا-پینن (15.2%) ولیمونن + سینئول (8.4%) بخش عمده اسانس را در برگ تشکیل می دهند.