تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1383 | دوره:20 | شماره:2 |تعداد مقالات:10

در پژوهش حاضر اثر سه سطح از کود ازت (0، 100 و 200 کیلوگرم در هکتار) و دو سطح از کودهای فسفر و پتاس (100 و 200 کیلوگرم) در قالب 12 تیمار از N/P/K بر وزن تر، وزن خشک، تعداد برگ، سطح برگ و نیز اسانس برگ گیاه Mentha piperita L. تحت شرایط مزرعه ای مورد ارزیابی قرار گرفت. با توجه به نتایج بدست آمده تیمار 200.200.200 کیلوگرم در هکتار از N/P/K اثر مثبتی بر افزایش تعداد، وزن تر و وزن خشک برگ همراه داشت، در حالی که نسبت 200.100.200 کیلوگرم در هکتار از N/P/K موجب افزایش سطح برگ و نیز اسانس برحسب درصد وزن تر شد. مطابق با نتایج بدست آمده بین میزان اسانس برگ و سطح برگ نیز همبستگی مثبتی مشاهده شد. همچنین مصرف کودهای فسفر و پتاس به تشدید اثر ازت بر مقدار اسانس و نیز سطح برگ منجر شد.

جنس Echinophora در ایران 4 گونه گیاه علفی چند ساله معطر دارد که دو تای آنها انحصاری ایران هستند و دوتای دیگر علاوه بر ایران در آناتولی، ارمنستان، ترکمنستان، افغانستان، شبه جزیره بالکان، کرت، قبرس و سوریه نیز می رویند.در این تحقیق، اندامهای هوایی گیاه خوشاریزه معطر .Echinophora sibthorpiana Guss در زمان گلدهی کامل، از رویشگاه طبیعی خود در اطراف تهران، جمع آوری گردید و پس از خشک شدن در سایه و دمای محیط به روش تقطیر با بخار آب، اسانس گیری شد. پس از رطوبت زدایی از اسانس، بازده اسانس نسبت به وزن گیاه خشک محاسبه گردید.اسانس حاصله با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگراف (GC) و گاز کروماتوگراف متصل شده با طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد شناسایی کمی و کیفی قرار گرفت.در اسانس Echinophora sibthorpiana هفده ترکیب شناسایی شد که ترکیبهای اصلی دلتا – 3- کارن (31.8%)، آلفا- فلاندرن (31.0%) و متیل اوژنول بودند. اسانس این گونه به دلیل دارا بودن مقادیر قابل توجهی از دلتا- 3- کارن و آلفا- فلاندرن که هر دو از ترکیبهای بسیار معطر و مورد استفاده در صنایع عطرسازی و آرایشی- بهداشتی هستند می تواند مفید و قابل استفاده باشد.

به منظور بررسی کیفی و کمی اسانس سرشاخه های گلدار گیاه Thymus kotschyanus در شرایط کشت گلخانه و مزرعه، بذر چهار جمعیت از این گونه از مناطق آذربایجان شرقی، سیراچال تهران، میانه و تبریز جمع آوری و پس از کشت در گلخانه و مزرعه موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع مورد مطالعه قرار گرفت. نمونه ها در گلخانه در طرح کاملا تصادفی با سه تکرار و ده گلدان برای هر واحد آزمایشی و در مزرعه در بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار کاشته شدند. برای جداسازی اسانس گیاهان از دستگاه تقطیر آب (کلونجر) استفاده شد و بعد توسط دستگاه GC و GC/MS ترکیبهای اسانس، مورد تجزیه و تحلیل و شناسایی قرار گرفتند.ترکیبهای عمده موجود در اسانس شامل تیمول (Thymol)، کارواکرول (Carvacrol) و پارا- سایمن (p-cymen) بود.مقدار حداکثر تیمول برای 65.94 درصد در جمعیت مربوط به آذربایجان شرقی و حداکثر مقدار کارواکرول 53.14 درصد در جمعیت مربوط به سیراچال و بالاترین مقدار پارا- سایمن برابر 20.4 درصد در جمعیت آذربایجان شرقی اندازه گیری شد.در نمونه های مزرعه بازده اسانس نسبتبه نمونه های گلخانه بیشتر، ولی درصد ترکیبهای عمده تیمول و کارواکرول کاهش یافت، و مونوترپنها درصد بیشتری از وزن اسانس را نسبت به گلخانه به خود اختصاص دادند. مقدار ترکیب پارا- سایمن در مزرعه افزایش یافته، در صورتی که گاما- ترپینن درصد بسیار ناچیزی را تشکیل داد که این پدیده می تواند به دلیل مسیر مشترک تشکیل این ترکیبها در گیاهان وابسته باشد که به دلیل اختلاف شرایط آب و هوایی در دو محیط باعث تبدیلاتی در ترکیبهای اسانسها می شود.

پسودوموناس آئروجینوزا از عوامل مهم بیماریزای فرصت طلب می باشد که با داشتن عوامل بیماریزایی متعدد قادر است طیف وسیعی از عفونتها را ایجاد کند. پیدایش و گسترش سویه های جدید مقاوم به آنتی بیوتیکها نیز درمان این عفونتها را با مشکل مواجه کرده است. هدف از انجام این مطالعه بررسی اثر ضد میکربی عصاره Ruta graveolens بر سویه استاندارد پسودوموناس آئروجینوزا 27853 ATCC بوده است. برای این منظور، ضمن تعیین مقدار حداقل غلظت ممانعت کننده از رشد و حداقل غلظت کشنده عصاره مورد مطالعه برای پسودوموناس آئروجینوزا، تغییرات تعداد باکتریها در حضور غلظتهای 1، 2، 4 و 8 درصد روتا گراوئولنس در مقایسه با نمونه شاهد مورد بررسی قرار گرفت و با تغییرات تعداد باکتریها در حضور 0.00078 و 0.00156 میکروگرم در میلی لیتر جنتامایسین، مقایسه گردید. نتایج به دست آمده نشان داد که عصاره بر پسودوموناس آئروجینوزا اثر ضد میکروبی دارد و مقدار حداقل غلظت ممانعت کننده از رشد و حداقل غلظت کشنده برابر بوده و معادل 10 درصد بدست آمد. مقایسه تغییرات تعداد باکتریها در حضور عصاره و جنتامایسین نیز نشان داد که غلظت 8 درصد عصاره بعد از 4 ساعت، اثری معادل غلظت 0.00156mg/ml جنتامایسین بعد از گذشت 2 ساعت دارد.با توجه به مقاومت بالای پسودوموناس آئروجینوزا به آنتی بیوتیکهای متداول، احتمال دارد که با مطالعه بیشتر بتوان از گیاهان دارویی، از جمله روتا گراوئولنس به عنوان دارو استفاده کرد.

سرشاخه گلدار گیاه Achillea millefolium subsp. milleflium در اوایل مرداد 1382 از منطقه لار در استان تهران جمع آوری گردید. بعد از نمونه با روشهای تقطیر اسانس گیری شد. بازده اسانس در روش تقطیر با بخار، در نمونه های گل و برگ به ترتیب 0.2 و 0.05 درصد و با روش تقطیر با آب، 0.4 و 0.04 درصد بدست آمد. اسانسها توسط دستگاهای کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه قرار گرفتند.ترکیبهای عمده به روش تقطیر آب در نمونه گل عبارتند از: p-cymene (19.8 درصد)، n-heptanol (15.2 درصد) وbornyl acetate (12 درصد) و در نمونه برگ p-cymene (24.1 درصد)، n-heptanol (11.1 درصد) و camphor (5.9 درصد) و همچنین در روش تقطیر با بخار، ترکیبهای عمده در گل عبارتند از: (E)-isoeugenyl acetate (18 درصد)، n-heptanol (16.3 درصد)،bornyl acetate (16.2 درصد) و p-cymene (9.3 درصد) و در برگ (Z)-isodemidin (16 درصد)، (E)-isoeugenyl acetate (14.9 درصد)، nootkatin (13 درصد) و logifolene (11.8 درصد) مورد شناسایی قرار گرفتند. در این تحقیق اختلاف قابل توجهی در میزان اسانس نمونه ها و ترکیبها مشاهده شده است که قابل توجه تولید کنندگان اسانس خواهد بود.

جنس Bothriochloa از خانواده Gramineae در ایران یک گونه علفی چند ساله به نام .Bothriochloa ischaemum L دارد که علاوه بر ایران در جنوب اروپا، مناطق مدیترانه ای و آسیا پراکنش دارد. به منظور بررسی ترکیبهای اسانس این گیاه سرشاخه های گلدار آن از منطقه کرج در استان تهران جمع آوری گردید و پس از خشک شدن در دمای محیط با روش تقطیر با آب (Clevenger) اسانس گیری شد. اسانس به صورت یک لایه روغنی به رنگ زرد روشن و بازده 0.1% درصد بدست آمد.تجزیه و شناسایی ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس با دستگاه کروماتوگراف گازی (GC) و گاز کروماتوگراف متصل شده با طیف سنج جرمی (GC/MS) با محاسبه شاخصهای بازداری و مطالعه طیفهای جرمی صورت گرفت. از میان 14 ترکیب شناسایی شده که 98% اسانس را تشکیل می دهند ترکیب viridiflorol با 73% بیشترین میزان را به خود اختصاص می دهد. بعد از آن kessane (12.7%)، valencene (3.5%) و (%3.1 a-selinene) سایر ترکیبهای عمده تشکیل دهنده این اسانس می باشند.

به منظور مطالعه تنوع ژنتیکی برای عملکرد گل و صفات مورفولوژیکی در 11 ژنوتیپ گل محمدی، آزمایشی در قالب یک طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع به اجرا درآمد. تجزیه خوشه ای و تجزیه به مولفه های اصلی برای گروه بندی ژنوتیپها مورد استفاده قرار گرفتند. براساس نتایج به دست آمده، ژنوتیپها برای عملکرد و صفات تعداد گل، وزن تک گل، ارتفاع گیاه، زاویه شاخه، طول و عرض نهنج، طول و عرض غنچه، طول و تراکم خار، اختلاف معنی داری با هم نشان دادند. در تجزیه به مولفه های اصلی، مهمترین صفات برای عملکرد گل مشخص گردید و سه مولفه مستقل اصلی به ترتیب 32.81، 19.78 و 15.84 درصد از کل تنوع را نشان دادند. در مولفه اول، تعداد برگ، عرض نهنج، تعداد گل در مترمربع و عملکرد گل در هکتار از صفات مهم ارزیابی شدند. در ارتباط با مولفه دوم، زاویه شاخه، تراکم خار، تعداد گل در شاخه، تعداد گل در مترمربع و عملکرد گل در هکتار مهمترین صفات می باشند. در خصوص مولفه سوم صفات قطر تاج پوشش، طول خار و عرض غنچه دارای اهمیت هستند. تجزیه خوشه ای، ژنوتیپها را در 3 گروه قرار داد. بیشترین فاصله ژنتیکی میان ژنوتیپها 1 و 26 بدست آمد. همچنین توزیع ژنوتیپها براساس سه مولفه اصلی، با نتایج تجزیه خوشه ای مطابقت نشان داد.

استان بوشهر در جنوب ایران و در حاشیه خلیج فارس و در گسترده ارتفاعی از سطح دریا تا 1900 متر قرار گرفته است. این استان به دو بخش جلگه ای و کوهستانی تقسیم شده که خاک منطقه جلگه ای، شور و شنی- رسی و منطقه کوهستانی، شنی، گاهی رسی و آبرفتی است. جهت بررسی پراکنش گیاهان دارویی، استان بوشهر به چهار قسمت تقسیم بندی شده و بعد هر سال یک قسمت به طور کامل مورد بازدید قرار گرفت. طی بررسی مناطق استان جمع آوری گونه های دارویی در سالهای 74 تا 78 تعداد 70 گونه گیاه دارویی جمع آوری گردید. از این تعداد 32 گونه علفی، 17 گونه بوته ای، 12 گونه درختچه ای، 7 گونه درختی و 2 گونه غده ای است. اطلاعات مربوط به فرم رویش، ارتفاع از سطح دریا و محل دقیق جمع آوری و نام محلی و... ثبت گردید. همچنین اطلاعات اقلیمی منطقه برای بدست آوردن روابط اکولوژیکی گیاهان جع آوری گردید. همراه با جمع آوری نمونه های گیاهان دارویی در استان بوشهر با مراجعه به افراد بومی مجرب و با سابقه در امر گیاهان دارویی، اطلاعاتی در زمینه های فصل برداشت و اندام مورد استفاده، جمع آوری و یادداشت گردید.

گیاه Melissa officinalis L. بومی نواحی شرق مدیترانه وغرب آسیا است. در نواحی جنوبی و مرکزی اروپا، اسپانیا تا قفقاز و بخش هایی از آسیا از جمله ایران می روید. به دلیل رایحه معطرش در بسیاری از نواحی گرم دنیا کاشته می شود.سرشاخه های گیاه M. officinalis در مرحله گلدهی از سه محل کشت در استانهای فارس (اطراف شیراز)، تهران (اطراف کرج) و سمنان جمع آوری گردید و پس از آماده سازی گیاهان به روش تقطیر با آب (با دستگاه کلونجر) اسانس گیری شدند. بازده اسانس نمونه فارس، کرج و سمنان به ترتیب 0.14، 0.25 و 0.26 بود.تجزیه و شناسایی ترکیبهای تشکیل دهنده اسانسها به وسیله دستگاههای GC و GC/MS با محاسبه شاخصهای بازداری و مطالعه طیفهای جرمی صورت گرفت. در مجموع از نمونه فارس، کرج و سمنان به ترتیب 17، 17، 14 ترکیب شناسایی شدند.مهمترین ترکیبهای شناسایی شده در اسانس نمونه فارس عبارت از: سیترونلال (25.4%)، بتا- کاریوفیلین (11.3%)، تیمول (10.5%)، گلوبولول (6.1%)، کاریوفیلن اکساید (6.5%) و ژرانیول (5.7%). ترکیبهای عمده شناسایی شده در اسانس نمونه کرج عبارت است از: سیترونلال (9.3%)، کارواکرول (31.8%)، هومولن اپوکساید (25.4%) و آلفا- هومولن (10.2%). مهمترین ترکیبهای شناسایی شده در اسانس نمونه سمنان عبارت است از: سیترونلال (43.8%)، بتا- کاریوفیلن (13.5%)، تیمول (7.9%)، گلبولول (6.8%)، نرال (5.3%) و ژرانیال (5.0%).چهارده ترکیب در اسانس سه نمونه مشترک بود تنها ترکیب شاخص مشترک سیترونلال بود. چهار ترکیب شاخص در اسانس نمونه های فارس و سمنان مشترک بود و این دو اسانس نسبت به اسانس نمونه کرج شباهت بیشتری به هم داشتند.