تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1387 | دوره:24 | شماره:4 (پیاپی 42) |تعداد مقالات:16

در این بررسی اسانسهای استخراج شده از گیاهان زنیان Carum copticum C. B. Clarke و هنده بید Vitex pseudo-negundo (Hausskn) Hand.-Mzt به روش تقطیر با آب، جهت تعیین شاخصهای تغذیه ای شپشه آرد Tribolium castaneum (Herbst) مورد بررسی قرار گرفت. نرخ رشد نسبی، نرخ مصرف نسبی، کارایی تبدیل غذای خورده شده و شاخص بازدارندگی تغذیه برای ارزیابی اثر ضد تغذیه ای اسانس اندازه گیری شد. تیمارها به روش دیسک آردی در شرایط کنترل شده در دمای 1±27 و رطوبت نسبی 5±60 درصد و تاریکی ارزیابی شدند. در این آزمایشها 10 میکرولیتر از غلظتهای 100-150 ppm از اسانس هر دو گیاه به همراه شاهد (فقط حاوی 10 میکرولیتر استون) به طور یکنواخت روی دیسک های آردی پخش شدند. پس از تبخیر حلال در هر تکرار 10 حشره کامل شپشه آرد روی دو عدد دیسک آردی قرار داده شد. پس از گذشت 3 روز از شروع آزمایش، شاخصهای تغذیه محاسبه شدند. نتایج نشان داد که افزایش غلظت اسانس دو گیاه روی شاخصهای تغذیه شپشه آرد به طور معنی داری موثر بوده است. در این پژوهش، اسانس زنیان نرخ رشد نسبی، نرخ مصرف نسبی و کارایی تبدیل غذای خورده شده توسط شپشه آرد را به طور معنی دار بیش از اسانس هنده بید کاهش داده است. با افزایش غلظت، شاخص بازدارندگی تغذیه هر دو گیاه به نحو چشمگیر و معنی داری افزایش یافت و به شدت مانع از تغذیه حشرات کامل از غذایی که در اختیار آنها بود، گردید. اما اسانس این دو گیاه از نظر قدرت تاثیر بر شاخص بازدارندگی بر یکدیگر برتری نداشتند. به طور کلی نتایج نشان داد که خاصیت ضد تغذیه ای اسانس زنیان بسیار موثرتر از هنده بید است.

به منظور بررسی اثر کودهای زیستی بر کمیت و کیفیت اسانس گیاه دارویی رازیانه (Foeniculum Vulgare Mill.)، شامل میزان اسانس و میزان آنتول، فنکون و لیمونن در اسانس، آزمایشی به صورت فاکتوریل سه فاکتوره با استفاده از عوامل تلقیح میکوریزایی (تلقیح و عدم تلقیح)، کود فسفات زیستی (0، 30 و 60 کیلوگرم در هکتار) و ورمی کمپوست (0، 5 و 10 تن در هکتار) در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با هیجده تیمار و سه تکرار در دو سال زراعی 1384 و 1385 در ایستگاه تحقیقات همند آبسرد در دماوند (وابسته به موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور) به اجرا درآمد. همچنین یک کرت به عنوان شاهد برای مقایسه با کرتهای کودهای زیستی در هر تکرار قرار داده شد که فقط کودهای شیمیایی NPK) به میزان 90، 60 و 90 کیلوگرم در هکتار) در آن بکار برده شد. مقایسه میانگینها توسط آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال پنج درصد انجام شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بیشترین میزان اسانس در دانه (88/3%) و میزان آنتول در اسانس (68/42%) و کمترین میزان فنکون (68/11%) و لیمونن (44/10%) در اسانس در تلقیح با میکوریزا حاصل شد. کود فسفات زیستی نیز دارای تاثیر معنی داری بر روی میزان فنکون در اسانس نبود، ولی اثر معنی داری بر روی میزان اسانس در دانه و میزان آنتول و لیمونن در اسانس داشت. به طوری که بیشترین میزان اسانس در دانه (86/3%) و میزان آنتول در اسانس (90/67%) با مصرف 60 کیلوگرم کود فسفات زیستی و نیز کمترین میزان لیمونن در اسانس (59/10%) با مصرف 30 کیلوگرم از آن بدست آمد. همچنین بیشترین میزان اسانس در دانه (03/4%) و میزان آنتول در اسانس (47/71%) و کمترین میزان فنکون (45/10%) و لیمونن (58/9%) در اسانس با مصرف 10 تن ورمی کمپوست حاصل شد. مقایسه شاهد با تیمارهای کودهای زیستی نیز معنی دار شد. به طوری که از نظر میزان اسانس در دانه و میزان آنتول، فنکون و لیمونن در اسانس، دو تیمار کود زیستی حاوی تلقیح با میکوریزا، مصرف 30 کیلوگرم کود فسفات زیستی و 10 تن ورمی کمپوست و تلقیح با میکوریزا، مصرف 60 کیلوگرم کود فسفات زیستی و 10 تن ورمی کمپوست دارای ترکیب بهتری نسبت به تیمار شاهد بودند.

Bunium persicum (Boiss.) B. Fedtsch. یک گیاه دارویی متعلق به خانواده  Apiaceae(جعفری) است که به نام زیره کوهی یا زیره پارسی معروف است. در این تحقیق، تنوع ژنتیکی ژرم پلاسم زیره استان کرمان با استفاده از نشانگر مولکولی RAPD مورد ارزیابی قرار گرفت. میوه های زیره پارسی از 43 رویشگاه مختلف در استان کرمان جمع آوری شد. استخراج DNA به روش CTAB تغییر یافته از میوه انجام شد. از 27 آغازگر تصادفی که در واکنش PCR استفاده شد، تعداد 19 آغازگر که نوارهای بهتری تولید کردند، جهت آنالیز انتخاب شدند. از این تعداد آغازگر، 446 قطعه چند شکل بدست آمد و امتیاز دهی شد. ماتریس صفر و یک حاصل توسط نرم افزارNTSYS-pc ، با استفاده از ضریب تشابه دایس به ماتریس فاصله تبدیل شد و سپس با استفاده از الگوریتم میانگین فاصله (UPGMA) دندروگرام مربوطه رسم شد. بر این اساس 43 جمعیت مورد بررسی در 7 گروه جایابی شدند. کلاستر حاصله تا حدودی با تنوع جغرافیایی همخوانی داشت. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی با نتایج تجزیه کلاستر تقریبا مشابه بود. نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده از تکنیک RAPD برای ارزیابی تنوع مولکولی بین این توده ها مناسب می باشد.

گیاه بالنگ (Citrus medica L.) یکی از گونه های خانواده مرکبات می باشد. اسانس پوست میوه بالنگ در صنایع غذایی، دارویی و عطرسازی کاربرد فراوان دارد. میوه های بالنگ در فصل پاییز از منطقه شمال ایران جمع آوری گردید و سپس از پوست میوه به روشهای تقطیر با آب و پرس سرد اسانس گیری شد. بازده اسانس تقطیر 6/0% و بازده اسانس پرس سرد 5/0% بدست آمد. برای شناسایی ترکیبهای اسانس از دستگاه های GC و GC/MS استفاده گردید. در اسانس تقطیری 25 ترکیب شناسایی شد که عمده ترین ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس، لیمونن (3/58%)، گاما-ترپینن (8/16%)، ژرانیال (6%)، نرال (8/4%)، ژرانیل استات (4/1%) ژرانیول (4/1%) بودند. در اسانس پرس سرد، 23 ترکیب مورد شناسایی قرار گرفت و عمده ترین ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس، لیمونن (7/63%)، گاما-ترپینن (7/21%) و ژرانیال (3/1%) بودند.

از آنجایی که در پزشکی سنتی اثر ضد التهابی به گیاه کرفس نسبت داده شده است، در این مطالعه به منظور یافتن فراکسیون موثر، اثر ضد التهابی عصاره آبی و هگزانی دانه کرفس مورد بررسی قرار گرفت. جهت ارزیابی التهاب از روش ایجاد تورم در گوش موش توسط گزیلن استفاده شد. موشهای نر نژاد NMRI به سه گروه کنترل مثبت دگزا متازون(15 mg/kg) ، کنترل منفی (نرمال سالین) و تجربی تقسیم شدند. به موشهای گروه تجربی دوزهای 100، 200، 300، 400 و 500 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره آبی و هگزانی به صورت درون صفاقی تجویز شد. سپس برای یافتن ماده موثره عصاره، کروماتوگرافی TLC انجام شد. نتایج نشان داد که اثر ضد التهابی تمامی دوزهای 100-500 mg/kg عصاره آبی و هگزانی نسبت به کنترل معنی دار است و نسبت به دگزا متازون اختلاف معنی داری ندارد. عصاره آبی و هگزانی کرفس دارای اثرهای قوی ضد التهابی حتی در دوزهای پایین است که احتمالا به دلیل وجود فلاونوئید، فتالید و کومارین در دانه کرفس است.

به منظور بررسی اثرهای تراکم بوته بر شاخصهای رشد گلرنگ (Carthamus tinctorius L.)  در شرایط دیم دماوند، آزمایشی در ایستگاه تحقیقات مراتع همند آبسرد (دماوند) با بارندگی 315 میلی متر در سال زراعی 83-82 به اجرا درآمد. این آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تیمار و 5 تکرار انجام شد. در این تحقیق اثر تراکم های 14، 20 و 29 بوته در متر مربع، بر شاخصهای رشد، Relative growth rate (RGR)، Crop growth rate (RGR)، Drymatter (DM) و Leaf area index (LAI) گلرنگ رقم اصلاح شده IL111 مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد بیشترین ماده خشک و شاخص سطح برگ به ترتیب 684 گرم در متر مربع و 3/1 مربوط به تراکم 29 بوته در متر مربع بود. همچنین تیمار تراکم زیاد، دارای شاخصهایDM ، LAI و CGR بالا در اوایل و اوسط رشد و افت سریع شاخص سرعت رشد نسبی در اواخر رشد نسبت به سایر تیمارها بود. از طرفی بالاترین سرعتهای رشد نسبی و محصول در تراکم پایین بدست آمد. توانایی رشد گلرنگ به عنوان یک گیاه صنعتی و دارویی با شاخصهای رشد متعارف، در شرایط دیم دماوند با بارندگی متوسط و پراکنش نسبتا مناسب، قابل توجه می باشد.

Linum nodiflorum L. یکی از گونه های وحشی جنس کتان می باشد. گونه های این جنس دارای درصد قابل توجهی اسید چرب امگا 3 و امگا 6 می باشند. در این تحقیق 8 نمونه از جمعیتهای مختلف Linum nodiflorum L. جمع آوری شده از مناطق مختلف استان کرمانشاه، در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی کشت شدند. در طول و پس از اتمام دوره رشد صفات فنولوژیکی و 27 صفت مختلف مرفولوژیکی از قبیل طول ساقه های اصلی و فرعی، تعداد کپسول، طول و قطر ریشه و ... برای سه نمونه تصادفی از هر جمعیت اندازه گیری شد. اطلاعات بدست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ضرایب همبستگی برای صفات مورد بررسی محاسبه و جدول مربوطه رسم شد. تجزیه کلاستر بر اساس مجموع صفات اندازه گیری شده انجام و دندروگرام مربوطه رسم شد. نتایج حاصل از ضرایب همبستگی، همبستگی مثبت و معنی داری را بین برخی صفات زایشی و رویشی نشان داد، از جمله طول و عرض کپسول با طول ریشه همبستگی مثبت و معنی داری را در سطح احتمال 5 درصد داشتند. تجزیه کلاستر با توجه به فاصله ژنتیکی، جمعیتها را در دو گروه مجزا تقسیم بندی کرد. از بین جمعیتهای کشت شده نمونه بیستون با 3 ماه و 13 روز بیشترین دوره رشد رویشی و نمونه روستای محمودآباد با 1 ماه و 17 روز بیشترین دوره رشد زایشی را داشتند.

این تحقیق با هدف بررسی اثر آللوپاتیک عصاره آبی گیاه دارویی سداب (Ruta graveolens L.) بر جوانه زنی بذر 3 گونه علف هرز تاج خروس، خاکشیر و خرفه به صورت آزمایشگاهی و در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل عصاره های آبی گیاه سداب در 6 غلظت 5/0، 1، 5/2، 5، 10، 15 درصد و آب مقطر (شاهد) بود. نتایج نشان داد جوانه زنی بذر تاج خروس تحت عصاره هایی با غلظت 5% به بالا متوقف می شود. غلظت 5/2% عصاره گیاه سداب سرعت جوانه زنی بذر تاج خروس را به طور معنی داری (59/2 بذر در روز) کاهش می دهد. همچنین غلظتهای بیشتر از 1% عصاره گیاه سداب طول ریشه چه و ساقه چه تاج خروس را به طور معنی داری نسبت به شاهد کاهش می دهد. نتایج نشان داد درصد جوانه زنی بذر خرفه تحت غلظتهای مختلف عصاره گیاه دارویی سداب به طور معنی داری کاهش می یابد، به طوری که غلظت 5/0% عصاره گیاه سداب درصد جوانه زنی بذر خرفه را به میزان 67/40% و غلظت 1% عصاره گیاه سداب درصد جوانه زنی بذر خرفه را به میزان 34/75% نسبت به شاهد کاهش می دهد. غلظتهای مختلف عصاره گیاه دارویی سداب کاهش معنی داری در سرعت جوانه زنی و طول ریشه چه و ساقه چه بذر خرفه ایجاد می کند. نتایج نشان داد جوانه زنی بذر خاکشیر تحت عصاره هایی با غلظت 5/2% به بالا متوقف می شود. نتایج سرعت جوانه زنی بذر خاکشیر نشان می دهد که با افزایش غلظت عصاره گیاه سداب از 5/0% به 1% سرعت جوانه زنی بذر خاکشیر به طور معنی داری از 91/5 بذر در روز به 97/2 بذر در روز کاهش می یابد. همچنین غلظتهای مختلف عصاره گیاه دارویی سداب تاثیر معنی داری بر طول ریشه چه خاکشیر دارد. بررسی نتایج نشان می دهد عصاره گیاه سداب دارای اثر آللوپاتیکی قوی بوده و از جوانه زنی بذر علفهای هرز تاج خروس، خاکشیر و خرفه جلوگیری می نماید که این امر می تواند در تولید علف کش هایی با منشا طبیعی مورد استفاده قرار گیرد.

استان گلستان به جهت موقعیت ویژه جغرافیایی، تنوع اقلیمی و ادافیکی از نظر فلور بسیار غنی است، به  طوری که دارای بیش از 1704 گونه گیاهی می باشد. این بررسی به منظور جمع آوری و شناسایی گیاهان دارویی استان از سال 1380 به مدت 5 سال در استان گلستان به اجرا درآمد و گیاهان دارویی مناطق مختلف استان جمع آوری و شناسایی شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد استان گلستان دارای 409 گونه گیاه دارویی متعلق به 95 تیره گیاهی می باشد که 156 گونه آن در اراضی جنگلی، 98 گونه در اراضی مرتعی، 47 گونه در اراضی زراعی، حاشیه جاده ها، اماکن شهری و روستایی و همچنین 108 گونه به صورت مشترک در این اراضی پراکنش دارند. همچنین نتایج نشان داد تعداد 45 گونه از گیاهان دارویی توسط مردم استان شناخته شده است و به شکل سنتی از آنها استفاده می شود. در این تحقیق همچنین تعداد 70 گونه گیاهی برای نخستین بار به عنوان گیاهان دارویی استان معرفی شدند.

به منظور بررسی اثر تنشهای شوری و خشکی بر جوانه زنی گیاه زوفا(Hyssopus officinalis L.) ، دو آزمایش جداگانه در رابطه با اثر شوری و خشکی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. سطوح مختلف شوری، محلولهای کلرورسدیم با پتانسیل اسمزی صفر (شاهد)، 3-، 6- و 9- بار بوده و تیمارهای خشکی با استفاده از پلی اتیلن گلایکول  (PEG) 6000به صورت تیمار شاهد (آب مقطر)، 3-، 6- و 9- بار اعمال شد و به منظور بررسی خصوصیات جوانه زنی تحت شرایط تنش، سرعت و درصد جوانه زنی و طول ریشه چه برای هر آزمایش اندازه گیری شد. نتایج آزمایش حاکی از آن بود که میانگین سرعت جوانه زنی و طول ریشه چه در سطوح مختلف شوری دارای اختلاف معنی داری بودند. ضمن آنکه این دو صفت همبستگی مثبت و معنی داری نیز با یکدیگر داشتند. بررسی اثر تنش خشکی بر خصوصیات جوانه زنی این گیاه نیز حاکی از وجود تفاوت معنی دار بین میانگینهای درصد و سرعت جوانه زنی و طول ریشه چه در سطوح مختلف خشکی بود. به طوری که با افزایش تنش خشکی هر سه این صفات کاهش یافتند. از طرفی به دلیل آنکه در تیمار 9- بار هنوز هم جوانه زنی با سرعت کم وجود داشت، می توان گفت که زوفا در مرحله جوانه زنی دارای مقاومت نسبی به تنش خشکی می باشد. به طور کلی نتایج آزمایش نشان داد که اعمال تنش شوری تا حد بین 3- تا 6- بار می تواند با تحریک جوانه زنی و پدیداری مکانیسمهای سازگاری زوفا با شرایط نامساعد، سبب بهینه سازی خصوصیات جوانه زنی و در نتیجه بهبود استقرار گیاه و افزایش عملکرد آینده گیاه شود.

به منظور بررسی واکنش عملکرد، اجزای عملکرد و خصوصیات کیفی گیاه دارویی اسفرزه (Plantago ovata Forssk.) به کم آبیاری و کود دامی آزمایشی در سال زراعی 86-85 در پژوهشکده تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زابل به اجرا در آمد. آزمایش به صورت اسپیلت پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار اجرا شد. تیمارهای آبیاری (فاکتور اصلی) در چهار مرحله رشدی گیاه :a1) آبیاری در سه مرحله سبز شدن، به ساقه رفتن و گلدهی؛ :a2 آبیاری در دو مرحله به ساقه رفتن و گلدهی؛ :a3 آبیاری در مرحله سبز شدن و گلدهی؛ :a4 آبیاری فقط در مرحله گلدهی) در کرتهای اصلی و تیمارهای فرعی شامل سه سطح کود گاوی کاملا پوسیده (در مقادیر عدم مصرف کود دامی، 20 و 40 تن کود دامی در هکتار) در کرتهای فرعی قرار گرفتند. صفات اندازه گیری شده شامل عملکرد و هفت صفت در ارتباط با آن بود. دو شاخص کیفی فاکتور تورم و درصد موسیلاژ نیز مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تیمارهای آبیاری بر روی عملکرد و سایر صفات بجز وزن هزار دانه و بیوماس دارای تاثیر معنی داری بوده است. بیشترین عملکرد بذر هنگامی بدست آمد که آبیاری در سه مرحله رشدی انجام شد (228 کیلوگرم در هکتار). کود دامی نیز بر روی کلیه صفات بجز ارتفاع گیاه و وزن هزار دانه دارای تاثیر معنی داری بود. اثر متقابل این دو فاکتور در کلیه صفات بی تاثیر بود. همچنین این دو فاکتور بر صفات کیفی مورد بررسی نیز دارای تاثیر معنی دار نبودند. بنابراین بنظر می رسد در شرایط آب و هوایی سیستان وجود حداقل 3 بار آبیاری پس از کاشت و 40 تن کود دامی برای اسفرزه ضروری باشد.

اطلاعات ناچیزی در خصوص اثر ترکیبهای فیتواستروژنی بر پدیده های فیزیولوژیک و تداخل اثر آنها با استروژنهای درون زا وجود دارد. هدف از این مطالعه بررسی اثر فیتواستروژنی عصاره هیدروالکلی گل بابونه (Matricaria recutita L.) و رابطه آن با استروژنهای درون زا بر فعالیت حرکتی با تجویز آنتاگونیست گیرنده های استروژنی (تاموکسیفن) در موشهای ماده بالغ بوده است. برای این منظور تعداد 49 سر موش کوچک آزمایشگاهی ماده بالغ از نژاد NMRI با میانگین وزن 3±32 گرم به 7 گروه 7 تایی دریافت کننده: الف) سالین، ب) بابونه50 mg/kg ، ج) سه گروه دریافت کننده تاموکسیفن در غلظتهای0.75 mg/kg ،0.5 mg/kg ،0.1 mg/kg ، ج) دریافت کننده همزمان سالین و بابونه50 mg/kg ، ه) دریافت کننده همزمان تاموکسیفن 0.5 mg/kg  و بابونه50 mg/kg  تقسیم شدند. جهت ارزیابی فعالیت حرکتی از دستگاه ثبت فعالیت حرکتی (Motor Activity Monitor) استفاده شد. چهار پارامتر حرکتی شامل حرکتهای آرام و سریع، روی دو پا ایستادن (Rearing) آرام و سریع اندازه گیری شد. نتایج بدست آمده نشان داد عصاره بابونه در دوز 50 mg/kg  فعالیت حرکتی سریع و روی دو پا ایستادن آرام را در موش سالم به طور معنی داری زیاد نموده و باعث افزایش نسبی سایر حرکات می شود. تاموکسیفن در دوز 0.5 mg/kg  در موشهای ماده باعث کاهش حرکات سریع و آرام شده و در سایر دوزها اثر قابل ملاحظه ای ندارد. بیشتر پارامترهای حرکتی در حضور بابونه و تاموکسیفن 0.5 mg/kg کاهش معنی داری می یابد. به نظر می رسد بابونه از طریق گیرنده های استروژنی، برخی پارامترهای حرکتی را تحت تاثیر قرار داده و وجود این گیرنده ها و احتمالا استروژنهای درون زا برای فعالیت ترکیبهای فیتواستروژنیک این گیاه ضروری می باشد.

به منظور مطالعه تاثیر غلظتهای مختلف عنصر روی بر گیاه نعناع سبز(Mentha spicata L.) ، گیاه مورد نظر به مدت 12 هفته در اتاق رشد با شرایط کنترل شده کشت شد. سپس میزان پراکسیداسیون لیپیدها، ترکیبهای فنلی، پروتئین کل و غلظت یونهای آهن، روی و منیزیم در نمونه ها اندازه گیری شد. بر اساس نتایج بدست آمده محتوای ترکیبهای فنلی مانند فلاونوئیدها و آنتوسیانین های برگ، مقدار پروتئین کل و میزان مالون دآلدهید به عنوان شاخص پراکسیداسیون لیپیدهای غشایی در برگها با افزایش غلظت روی در محلول غذایی نسبت به گیاه کنترل به طور معنی داری افزایش یافت. غلظتهای بالای روی در محلول غذایی موجب کاهش تمرکز عنصر آهن در اندام هوایی نسبت به ریشه، کاهش میزان جابجایی این عنصر و تجمع بالای فلز روی در اندام هوایی گیاه شد. به طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش ظرفیت آنتی اکسیدانی بالا در گیاه نعناع را اثبات می کند.