تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1392 | دوره:20 | شماره:4 (پیاپی 53) |تعداد مقالات:20

زمانی یک منطقه تحت سیطره خشکسالی قرار گرفته است که در آن وقوع برخی از عناصر آب و هوایی به ویژه بارندگی در زمان معینی کمتر از حالت طبیعی و درازمدت باشد. ارزیابی وضعیت خشکسالی در هر منطقه نیازمند کمی سازی خشکسالی می باشد. اگرچه هیچ یک از شاخصها از نظر کم و کیف بالاتر از بقیه شاخصها نیست اما بعضی از شاخصها ممکن است برای برخی از کاربران مناسب تر باشد، به همین دلیل ممکن است نتایج همه آنها یک سان نباشد. شاخصهای عمده ای که در این تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفته اند شامل: انحراف از بارندگی سالانه (SIAP)، دهک های بارندگی(DPI) ، عدد استاندارد Z، درصد نرمال بارش (PNPI) و شاخص استاندارد بارش(SPI) . شاخصهای یادشده با استفاده از آمار و اطلاعات 15 ایستگاه هواشناسی استان طی دوره آماری 20 ساله ارزیابی و مناسبترین روشها تعیین شدند. سپس بر مبنای آن نقشه وضعیت خشکسالی و ترسالی استان تهیه و ترسیم شد. نتایج نشان می دهد که دو روش (SIAP) و عدد استاندارد (Z SCORE) z برای بررسی خشکسالی سالانه استان همدان مناسب تر از سایر روشهاست و می تواند به عنوان شاخصهای عمده در ارزیابی خشکسالی استان مورد استفاده قرار گیرد.

با توجه به نقش مهم آب در رشد و پرورش دام و از طرفی، هدررفت علوفه مراتع در صورت فقدان آب کافی برای شرب، ضرورت توجه به بحث شایستگی منابع آب در مراتع بیشر نمایان می گردد. از این رو برای استفاده بهینه از توان های بالقوه موجود دام و مرتع باید به مقوله کمیت، کیفیت و پراکنش منابع آب که جزء زیرمدلهای مدل شایستگی منابع آب می باشد توجه گردد. با توجه اینکه عوامل مختلفی در تعیین شایستگی منابع آب دخالت دارند، هدف از تحقیق حاضر، شناسایی مهمترین عوامل موثر بر شایستگی منابع آبی، شناسایی عوامل محدود کننده و طبقه بندی مراتع جنوب غربی سبزوار بر اساس شایستگی منابع آب برای چرای گوسفند (دام غالب استفاده کننده در این مراتع) می باشد. این تحقیق با استفاده از روش (1990) FAO و در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) انجام شد. ابتدا نقشه های DGN منطقه مورد مطالعه تهیه و مرز منطقه مشخص گردید. سپس با مراجعه به منابع آب منطقه، کمیت و کیفیت آب هر منبعTDS) ،  ECو (Mg+2 تعیین گردید. در نهایت از تلفیق لایه های کمیت، کیفیت و نقاط هم فاصله از منابع آب (تهیه شده برای چهار شیب 10-0، 30-10، 60-30 و 60 < درصد) مدل شایستگی منابع آب تنظیم گردید. نتایج نشان داد که منابع آب منطقه مورد مطالعه محدودیتی از نظر کمیت نداشته و تماما در طبقه شایستگی 1S  قرار دارند، اما از نظر کیفیت تمام منابع آب جزء یکی، در طبقه شایستگی S2 قرار می گیرند. مدل شایستگی نهایی منابع آب نشان داد که به ترتیب 62.7، 2.4 و 34.9 درصد از مراتع مورد مطالعه دارای طبقه شایستگی S2، S3 و N می باشند. در نهایت عامل های شیب، پراکنش نامناسب منابع آب و شوری به عنوان عوامل محدود کننده شایستگی آب منطقه معرفی شدند.

بر اساس فعالیتهای انسانی و پدیده های طبیعی چهره زمین همواره دستخوش تغییر می شود. در این میان استفاده از تکنولوژی سنجش از دور به عنوان بهترین وسیله برای آشکارسازی و ارزیابی تغییرات شناخته شده است؛ زیرا با پیشرفتهای انجام شده در این تکنولوژی و تولید تصاویر ماهواره ای با قدرت تفکیک طیفی و مکانی بالا و همچنین انواع تکنیکهای پردازش تصویر می توان تغییرات کاربری اراضی را برآورد نموده و نسبت به مدیریت آنها اقدام نمود. در تحقیق حاضر تغییرات کاربری اراضی دریاچه نمک کاشان در یک دوره زمانی 12 ساله مورد ارزیابی قرار گرفت. برای انجام این تحقیق از تصاویر سال 1990 سنجنده TM و 2002 سنجنده ETM+ ماهواره لندست استفاده شده و پس از انجام اقدامات مورد نیاز در مرحله پیش پردازش، با طبقه بندی نظارت شده نقشه آشکارسازی تغییرات تهیه شده و نتایج نهایی ارائه شده است. نتایج نشان داد که 35.18 درصد منطقه تغییر کرده است و بیشترین درصد تغییرات مربوط به کلاس اراضی مالچ پاشی می باشد. هرچند ملاحظاتی مانند تغییرات قدرت تفکیک مکانی، تغییرات قدرت طیفی به شرایط منطقه در لحظه عبور ماهواره باید در تفسیر و مقایسه لحاظ شود، اما وجود تغییرات چشمگیر در منطقه بیانگر تغییراتی در منطقه می باشد که جهت دستیابی به نتایج دقیق تر مطالعات بیشتری پیشنهاد می گردد.

آگاهی از اینکه علوفه مراتع در طول فصل چرا، جوابگوی نیاز روزانه واحد دامی چراکننده در مرتع خواهد بود یا خیر، یکی از عوامل موثر در تعادل دام و مرتع می باشد. به همین منظور، از 25 گونه گیاهی مورد چرای دام در دو مرحله رشد (گلدهی و بذردهی) طی دو سال نمونه برداری شد. در هر مرحله، 3 نمونه و برای هر نمونه 5 پایه گیاهی قطع شد و مقادیر پروتئین خام (CP)، ماده خشک قابل هضم (DMD) و انرژی متابولیسمی (ME) آنها به منظور اطلاع از حد بحرانی شان برای تامین نیاز روزانه واحد دامی چراکننده در مراتع منطقه محاسبه شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، از تجزیه واریانس مرکب در سال و به منظور مشاهده منابع تغییرات درون گروهی، از آزمون دانکن استفاده شد. بر مبنای نتایج حاصل، میانگین مقادیر پروتئین خام در واحد وزن پوشش گیاهی در مرحله گلدهی و بذردهی به ترتیب عبارتند از؛ 11.55 و 9.02 درصد که در هر دو مرحله بیشتر از حد بحرانی آن (7 درصد) برای نیاز نگهداری یک واحد دامی می باشد. میانگین مقادیر هضم پذیری مراحل مختلف رشد به ترتیب عبارتند از؛ 59.86 و 54.55 درصد که مقادیر آنها در هر دو مرحله از مطلوبیت خوبی برخوردار است و بیشتر از حد بحرانی آن (50 درصد) برای نیاز نگهداری واحد دامی است. میانگین مقادیر انرژی متابولیسمی در مراحل مختلف رشد عبارتند از؛ 8.18 و 7.27 مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک که در مرحله گلدهی بیشتر و در مرحله بذردهی کمتر از مقدار حد بحرانی آن (8 مگاژول) برای نیاز نگهداری یک واحد دامی است. بیشترین مقدار پروتئین خام (11.33 درصد)، هضم پذیری (60.14 درصد) و انرژی متابولیسمی (8.22 مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک) متعلق به فورب ها و کمترین مقدار پروتئین خام (8.65 درصد)، هضم پذیری (52.75 درصد) و انرژی متابولیسمی (6.97 مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک) متعلق به گراسها می باشد. بوته ایها از نظر مقادیر یادشده حالت بینابینی دارند و شامل 10.34 درصد پروتئین خام، 56.72 درصد هضم پذیری و 7.64 مگاژول انرژی متابولیسمی می باشد. نتایج و مباحث ارائه شده، به عنوان اطلاعات پایه برای مدیریت دام و مرتع منطقه و رویشگاههای مشابه آن در سطح کشور و تامین بخشی از اطلاعات مربوط به طبقه بندی کیفیت علوفه و روشهای تعیین وضعیت، ظرفیت و گرایش مراتع می باشد.

بیابان زایی پدیده ایست که در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب رخ می دهد و سبب کاهش پتانسیل اراضی می گردد. دشت سیستان به طور عمده تحت تاثیر پدیده بیابان زایی می باشد. به گونه ای که هیچ بخشی از اراضی، منابع اقتصادی و تاسیسات اجتماعی از نظر توسعه بیابان زایی در امان نیستند. در مطالعه حاضر وضعیت بیابان زایی جنوب غربی شهرستان هیرمند بر اساس روش ICD مورد بررسی قرار گرفت. به منظور دسترسی به این هدف با تلفیق اطلاعات نقشه های ژئومرفولوژی، جوامع گیاهی و تصاویر ماهواره ای نقشه واحدهای کاری تهیه گردید و به عنوان نقشه پایه برای ارزش دهی به عوامل و شاخصها مورد استفاده قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که در این منطقه وضعیت فعلی بیابان زایی در اغلب واحدهای کاری در کلاسهای متوسط، زیاد و خیلی زیاد قرار دارند که به ترتیب 58.3، 15 و 26.7 درصد از مساحت 6418 هکتاری منطقه مطالعاتی را دربر می گیرند.

منابع طبیعی هر جامعه ای سرمایه ملی آن محسوب می شود که نقش اساسی در استقلال و پایداری حیات آن جامعه دارد. یکی از عوامل تهدید کننده این منابع با ارزش خدادادی نقش انسان و نحوه برخورد او با منابع طبیعی می باشد. بنابراین کسب شناخت و آگاهی از نیازها، مشکلات و مسائل اقتصادی و اجتماعی انسان می تواند کمک شایانی به شناخت علل برخورد نامسالمت آمیز او با طبیعت پیرامون خویش و راههای جلوگیری از تخریب آن بنماید. در این بررسی سعی شده است با مطالعه مسائل اقتصادی، اجتماعی، مشکلات و نیازهای ساکنان منطقه هامون سیستان عوامل انسانی تاثیرگذار بر تخریب منابع طبیعی منطقه شناسایی و معرفی شوند. بدین منظور پس از انجام مطالعات لازم و مصاحبه و تکمیل پرسشنامه دو عامل برداشت بی رویه هیزم و علوفه به عنوان عوامل مخرب و بیابان زا در منطقه شناسایی و معرفی شدند. به منظور شناخت عوامل انسانی تاثیرگذار بر دو عامل مخرب فوق اقدام به تکمیل پرسشنامه توسط کارشناسان و بهره برداران نموده که پس از تکمیل آنها داده های بدست آمده با استفاده از آزمون رگرسیون خطی توسط نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که متغیرهای سن بهره برداران، سابقه بهره برداری از منطقه و بعد خانوار دارای اثر مستقیم و متغیرهای میزان زمین زراعی و سطح زیر کشت اراضی زراعی دارای تاثیر معکوس بر میزان هیزم و علوفه برداشتی از منطقه دارا می باشند. همچنین متغیر تعداد واحد دامی اثر معکوس بر میزان هیزم برداشتی و اثر مستقیم بر میزان علوفه برداشتی داشت. بنابراین نتیجه گیری شد که برخی از عوامل اقتصادی و اجتماعی رابطه تنگاتنگی با تخریب و بیابان زایی در منطقه دارند؛ البته این ارتباط از همبستگی بالای متغیرهای فوق با میزان هیزم و علوفه برداشتی قابل استنباط می باشد.

ارزش رجحانی 4 گونه مرتعی مناطق نیمه استپی ایران شامل Poa bulbosa، Bromus tomentellus،Stachys inflata  و Noaea mucronata به روش تجزیه واریانس یک طرفه با پنج تکرار طی سه مرحله رویشی، گلدهی و بذردهی در سه منطقه چشمه انجیر، کرسنک و جاشلوبار از مراتع نیمه استپی کشور مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که ارزش رجحانی گونه های یاد شده بین مناطق مورد بررسی و همچنین بین گونه ها اختلاف معنی داری (p<0.01) داشت، اما بین مراحل مختلف رشد اختلاف معنی داری مشاهده نگردید. وجود اثرهای متقابل معنی دار در اثرهای متقابل منطقه × گونه، گونه × مرحله رویشی و گونه × مرحله رویشی × منطقه بیانگر وجود تنوع قابل ملاحظه ای در ساختار داده ها بود. مقایسه میانگین گونه ها به روش دانکن (p<0.05) نشان داد که گونه های Poa bulbosa و Bromus tomentellus بیشترین ارزش رجحانی و گونه های Stachys inflata وNoaea mucronata  کمترین ارزش رجحانی را داشتند. با مقایسه ارزش رجحانی گونه ها در این سه سایت مشخص شد که گونه Poa bulbosa در سایت چشمه انجیر دارای بیشترین ارزش رجحانی می باشد و کمترین ارزش رجحانی مربوط به گونهStachys inflata  در سایت کرسنک می باشد. دلیل این امر ترکیب گونه ای متفاوت در سایتها و شرایط اقلیمی متفاوت می باشد. به طورکلی نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد که تغییرات ارزش رجحانی گونه Poa bulbosa در ماههای مختلف اختلاف محسوسی نداشت.

تخریب و دستکاری در سنگفرش بیابان به عنوان یکی از معضلات مناطق خشک و فراخشک محسوب می شود که ناشی از تغییر کاربری اراضی و دخل و تصرف در آن است. پوشش سنگفرش در سطوح بیابانی ایمنی طبیعی را به همراه دارد و یکی از ویژگیهای مهم ژئومورفولوژی در دشتهای مرکزی ایران قلمداد می شود. به عبارت دیگر، سنگفرش بیابانی در مناطق خشک نقش پوشش گیاهی را در مناطق مرطوب ایفا می کند. در مقاله حاضر، پوشش سنگفرش بیابان با استفاده از پلات اندازی تصادفی در رخساره های دشت سر لخت، اپانداژ و پوشیده دشت یزد- اردکان اندازه گیری شد. شاخص فرسایش پذیری و سرعت آستانه فرسایش بادی با استفاده از توابع تجربی حاصل از آزمایش تونل سنجش فرسایش بادی در شرایط طبیعی و دست خورده تعیین گردید. نتایج نشان داد ساختار سطحی خاک در دشت سرهای لخت عمدتا سنگفرش درشت است که در محدوده 5.1±83.3 درصد متغیر است. شاخص فرسایش پذیری بادی در این تیپ در محدوده 3.1±19 کیلوگرم  بر هکتار- ساعت و سرعت آستانه فرسایش بادی در حدود 0.4±9.4 متر بر ثانیه در ارتفاع 2 متری متغیر است. در دشت سرهای اپانداژ مقدار سنگفرش در محدوده 14.1±70 درصد تغییر می کند. شاخص فرسایش پذیری بادی در این تیپ در محدوده 19.9±34 کیلوگرم بر هکتار- ساعت و سرعت آستانه فرسایش بادی در محدوده 0.8±8.5 متر بر ثانیه در ارتفاع 2 متری متغیر است. دشت سرهای پوشیده فاقد سنگفرش است. شاخص فرسایش پذیری بادی در این تیپ دشت سر در محدوده 1087±1300.9 کیلوگرم بر هکتار- ساعت و سرعت آستانه فرسایش بادی در محدوده 0.5±5.2 متر بر ثانیه در ارتفاع 2 متری متغیر است. نتایج نشان داد اختلاط و دست خوردگی خاک سبب افزایش پتانسیل فرسایش پذیری بادی خاک تا حد 25 برابر شرایط طبیعی خواهد شد. همچنین عدم وجود سنگفرش سبب خواهد شد تا سرعت آستانه نیز تا حد نیم برابر کاهش یابد. نتایج بیانگر لزوم دقت و توجه به سنگفرش بیابان به عنوان عامل ایمنی طبیعی است، تا دستکاری و دخالت انسان در شرایط شکننده و حساس مناطق خشک و مستعد فرسایش با تخریب شدید و جبران ناپذیر مواجه نگردد.

گونه های جنس poa از جایگاه ویژه ای در احیاء و اصلاح مراتع برخوردارند. به دلیل تولید نسبتا بالا و قابلیت پذیرش عالی توسط دام، ارزش خاصی برای چرای دام دارند. به منظور بررسی اثر تنش خشکی و تیمار سرما روی خصوصیات جوانه زنی و رشد گیاهچه در 6 ژنوتیپ از دو گونه Poa pratensis و Poa trivialis، آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در شرایط ژرمیناتور و گلخانه انجام شد. تیمارهای پتانسیل اسمزی ناشی از غلظتهای پلی اتیلن گلایکول 6000 در 5 سطح (0، 0.3-، 0.6-، 0.9- و -1.2 مگاپاسکال) در ژرمیناتور و تیمارهای تنش خشکی در 5 سطح (100، 80، 60، 40 و 20 درصد ظرفیت زراعی) در گلخانه بر روی 6 ژنوتیپ از دو گونه به اجرا درآمد. ویژگیهای مورد اندازه گیری درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، نسبت ریشه چه به ساقه چه، طول گیاهچه، شاخص بنیه بذر و نسبت وزن خشک به تر گیاهچه بودند. نتایج تجزیه فاکتوریل نشان داد که تفاوت بین گونه ها، بین تیمارهای خشکی و اثر متقابل گونه در خشکی نیز در هر دو شرایط ژرمیناتور و گلخانه برای بیشتر صفات معنی دار بود. در ژرمیناتور نیز در تیمارهای 0.9- و 1.2– مگاپاسکال هیچ گونه بذری جوانه نزد که نشان دهنده مقاومت کم تا متوسط این گونه ها به تنش خشکی باشد. البته در هر دو محیط با افزایش تنش خشکی میانگین کلیه صفات روند کاهشی نشان داد؛ در حالی که نسبت طول ریشه چه به ساقه چه روند افزایشی داشت. میانگین درصد جوانه زنی، در ژرمیناتور در تنش 0.3- مگاپاسکال نسبت به شاهد، 11 درصد و طول ریشه چه و ساقه چه به ترتیب 10 و 16 میلی متر کاهش یافت. در گلخانه، در تیمار 20% ظرفیت زراعی %20FC طول ریشه چه و ساقه چه به ترتیب 34 و 23 درصد کمتر از شاهد بود. با توجه به نتایج تفاوت بین گونه ها از لحاظ نسبت R/S در اثر تنشهای خشکی شدیدتر بیشتر بود که نشان دهنده حساسیت بیشتر این صفت در قبال تنش خشکی می باشد و می توان از آن به عنوان معیاری برای مقاومت به خشکی استفاده کرد. در ژرمیناتور، اثر پیش تیمار سرما (خیساندن بذرها در شرایط دمای 4oC به مدت دو هفته) موجب افزایش میانگین بیشتر صفات جوانه زنی بذر گردید. در مجموع ژنوتیپ 24066 از گونه Poa pratensis با منشأ آستانه اشرفیه در هر دو شرایط ژرمیناتور و گلخانه در بیشتر تیمارهای خشکی از لحاظ شاخص بنیه بذر نسبت به سه ژنوتیپ دیگر برتری داشت و به عنوان ژنوتیپ مناسب برای تحقیقات بعدی و تولید بذر معرفی گردید.

خاک، گیاه و دام اجزای اصلی و فعال اکوسیستمهای مرتعی بوده و ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند، به طوری که تغییر در خصوصیات و ترکیب هر کدام به صورت مستقیم و غیرمستقیم اجزای دیگر را تحت تاثیر قرار می دهد. این پژوهش با هدف بررسی اثر شدتهای مختلف چرای دام بر ماده آلی و عناصر غذایی خاک در مراتع کوهستانی چهارباغ استان گلستان انجام شد. برای این منظور، پنج مکان مرتعی شامل قرق (منطقه مرجع)، منطقه کلید و مناطق بحرانی (اطراف آبشخور دام ها، حریم روستا و اطراف آغل دام ها) در منطقه مورد بررسی انتخاب گردید و در داخل هر یک از مکان های انتخابی، نمونه های خاک به روش سیستماتیک- تصادفی و با توجه به عمق ریشه دوانی گیاهان مرتعی، از عمق های 0 تا 20 و 20 تا 40 سانتی متر در اواخر فصل چرا برداشت گردید. سپس خصوصیات شیمیایی خاک شامل ماده آلی (OM)، درصد ازت (N)، مقدار فسفر قابل جذب (P)، پتاسیم قابل جذب (K)، سدیم (Na)، کلسیم (Ca) و منیزیم (Mg) برای هر یک از نمونه های خاک در آزمایشگاه تعیین شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها و مقایسه میانگینها، از آنالیز واریانس دو طرفه و آزمون دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد که اثر مکان، عمق و اثر متقابل تمام ویژگیهای مورد مطالعه خاک در مناطق با شدتهای چرای متفاوت به غیر از اثر متقابل سدیم و منیزیم معنی دار می باشد و مناطق با شدت چرای متفاوت در ویژگیهای مورد مطالعه خاک با هم اختلاف معنی داری دارند. در همه مکان ها به استثنای منطقه بحرانی اطراف آغل، با افزایش شدت چرا از میزان ماده آلی، نیتروژن، فسفر و پتاسیم خاک کاسته می شود. ضمن اینکه میانگین مقادیر بیشتر عناصر غذایی و ماده آلی خاک در منطقه مرجع (قرق) و منطقه کلید با هم برابر بوده و بیشترین مقدار را دارند که نشان دهنده لزوم توجه به تعادل دام و مرتع، پراکنش مناسب دام در مرتع و به تبع آن جلوگیری از چرای مفرط در مراتع برای حفظ پایداری اکوسیستم مرتع می باشد.

خشکسالی خسارتهای زیادی را ایجاد می کند؛ ولی در مناطق خشک و نیمه خشک نمود بیشتری دارد و خسارتهای ایجاد شده در این مناطق به علت شکننده بودن محیط چشم گیرتر است. بخشهای مرکزی، شرقی و جنوبی ایران با آب و هوای خشک و نیمه خشک ازجمله این مناطق بشمار می روند. هدف از تحقیق حاضر بررسی ارتباط بین خشکسالی هیدروژئولوژیکی و اقلیمی است. در این تحقیق از شاخصهای SPI و SWI برای پهنه بندی خشکسالی هیدروژئولوژیکی و اقلیمی دشت سبزوار استفاده شد. داده های مربوط به بارش از سال 79-1378 تا سال 86-1385 و داده های مربوط به آبهای زیرزمینی از سال 80 تا سال 86 با استفاده از شاخصهای مذکور مورد تحلیل قرار گرفت. بعد از محاسبه SPI و SWI برای هر سال پهنه بندی خشکسالی با استفاده از روش کریجینگ در نرم افزار ArcGIS انجام شد. نتایج حکایت از آن داشت که خشکسالی اقلیمی و هیدروژئولوژیکی از نظم خاصی تبعیت نمی کند و بیشترین شدت و فراوانی خشکسالی در غرب دشت سبزوار بوده است. شرق دشت از شرایط نرمال و ترسالی برخوردار بوده و خشکسالی هیدروژئولوژیکی با یکسال تاخیر نسبت به خشکسالی اقلیمی اتفاق می افتد.

ارزیابی تنوع زیستی به دلیل درک ساختار اکوسیستم، کارکرد و سیر تحول آن، حفظ ذخایر توارثی، بررسی و مهار تغییرات محیطی از اهمیت زیادی برخوردار است. آگاهی از اثرهای چرای دام بر ساختار و تغییراتی که در اثر چرای دام در پوشش گیاهی سرپا و بانک بذر خاک اکوسیستمهای مربوطه به وجود می آید، ضروریست. این تحقیق با چنین نگرشی و به منظور مقایسه شاخصهای تنوع و غنای پوشش گیاهی سرپا و بانک بذر خاک در دو منطقه قرق و چراشده در منطقه ماهور ممسنی انجام شد. برای این منظور در دو منطقه قرق و چراشده، اندازه گیری درصد پوشش گیاهی در پلاتهای یک مترمربعی و نمونه گیری بانک بذر خاک در دو ژرفای صفر تا 5 و 10-5 سانتی متری از سطح خاک انجام شد. داده های پوشش گیاهی سرپا و بانک بذر خاک برای ارزیابی پاسخ شاخصهای تنوع و غنای گونه های گیاهی پوشش گیاهی سرپا و بانک بذر خاک به چرای دام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. همچنین برای ارزیابی اثرهای چرای دام بر کل پوشش گیاهی سرپا و بانک بذر خاک از آنالیزهای چندمتغیره استفاده گردید. نتایج نشان داد که قرق و چرای دام اثر معنی داری بر شاخصهای تنوع و غنای گونه ای دارد. منطقه قرق از نظر کلیه شاخصهای تنوع و غنای گونه ای در پوشش گیاهی سرپا و بانک بذر خاک بیشترین مقدار را به خود اختصاص داده و منطقه چراشده کمترین مقدار را دارا می باشد. همچنین تنوع و غنای پوشش گیاهی سرپا به طور معنی داری بیشتر از بانک بذر خاک است. با توجه به آسیب دیدن برخی شاخصهای تنوع گونه ای پوشش گیاهی و بانک بذر خاک در اثر چرای دام، اصـلاح روشهای بهره برداری و مدیریت مراتع منطقه به منظور احیاء پوشش گیاهی توصیه می گردد.

در این تحقیق کیفیت علوفه و خوشخوراکی گونه های گیاهی مورد چرای شتر در دو مرحله فنولوژیکی (شروع رشد رویشی و گلدهی) در مراتع جنوب استان فارس مورد بررسی قرار گرفت. خوشخوراکی گونه های مرتعی در این دو مرحله با استفاده از سیستم چرای آزاد و روش زمان سنجی محاسبه گردید. به منظور مقایسه خوشخوراکی گونه های گیاهی و هریک از عامل های موثر بر کیفیت علوفه DMD،CP  و (ADF در هر مرحله فنولوژیکی از آزمون تجزیه واریانس یکطرفه استفاده شد. مقایسه عامل های کیفیت علوفه و خوشخوراکی هر یک از گونه های گیاهی بین دو مرحله فنولوژیکی با استفاده از آزمون t جفتی انجام شد. به منظور بررسی ارتباط بین عامل های کیفیت علوفه و خوشخوراکی از رگرسیون خطی استفاده گردید. نتایج نشان داد که تغییرات عامل های کیفی علوفه تحت تاثیر معنی دار نوع گونه و مرحله فنولوژیکی بود؛ و رابطه معنی داری بین کیفیت و خوشخوراکی گونه های گیاهی وجود نداشت. بطورکلی نتایج این مطالعه بیانگر این است که دام چراکننده (شتر نژاد بلوچی) گونه های گیاهی را بر اساس کیفیت آنها برای چرا انتخاب نمی کند، بلکه عوامل دیگری از قبیل گیاهان همراه و ارتفاع گونه های گیاهی خوشخوراکی آنها را تعیین می کند.

در این پژوهش، سطح پوشش Calligonum comosum و Amygdalus eburnea با سه روش کوادرات، تخمین چشمی در کوادرات و برخورد خطی با هدف تعیین دقت و کارایی (سرعت عمل) این روشها در مراتع شهرستان شهربابک واقع در استان کرمان در طول فصل تابستان 1388 در رویشگاههایی با تراکم زیاد، متوسط و کم مورد بررسی قرار گرفت. به منظور مقایسه روشها با شاهد از آزمون  -tاستیودنت استفاده شد. برآورد سطح پوشش A. eburnea با روشهای کوادرات (مربع شکل) و برخورد خطی (بجز رویشگاه با تراکم متوسط)، اختلاف معنی داری را با شاهد نشان نداد، اما روش تخمین چشمی در کوادرات در هر سه رویشگاه اختلاف معنی داری را با شاهد دارد. در مورد گونه C. comosum نیز برآورد سطح پوشش به روش کوادرات، روش تخمین چشمی در کوادرات (بجز رویشگاه با تراکم متوسط) و روش برخورد خطی (بجز رویشگاه با تراکم زیاد)، اختلاف معنی داری را با شاهد نشان نداد. ضمن اینکه اگر شاخص صحت مورد توجه باشد در مورد گونه A. eburnea در هر سه رویشگاه، روش کوادرات دارای بیشترین صحت و روش تخمین چشمی در کوادرات دارای کمترین میزان صحت بوده است. در مورد گونه C. comosum در هر سه رویشگاه روش برخورد خطی دارای بیشترین صحت و روش تخمین چشمی در کودرات دارای کمترین میزان صحت بوده است. بنابراین برای گونه A. eburnea در این رویشگاهها، روش کوادرات و برای گونه C. comosum، روش برخورد خطی برای برآورد سطح پوشش پیشنهاد می گردد.

تعیین ارزش غذایی گیاهان مرتعی، به منظور ارزیابی مقدار انرژی در دسترس دام در مراحل مختلف رشد، تشخیص زمان مناسب چرا و افزایش عملکرد دام بدون آسیب رساندن به گیاهان مرتعی موضوعی مهم است. در این مطالعه از 4 گونه مرتعی شاملAlopecurus textilis ، Festuca sulcata، Poa trivialis، Bromus tomentellus در مراحل مختلف رشد (رشد رویشی، گلدهی و بذردهی) در سال 1387 نمونه برداری شد. شاخصهای کیفیت علوفه شامل درصد پروتئین خام(CP) ، درصد الیاف نامحلول در شوینده اسیدی(ADF) ، درصد هضم پذیری ماده خشک  (DMD)و مقدار انرژی متابولیسمی (ME) بر مبنای دستورالعمل AOAC (2000) به منظور اطلاع از حد بحرانی شان برای تامین نیاز روزانه واحد دامی اندازه گیری شدند. به منظور مقایسه گونه ها و مراحل رشد از نظر شاخصهای کیفیت علوفه، از تجزیه و تحلیل واریانس یک طرفه (GLM) و به منظور مشاهده منابع تغییرات درون گروهی، از آزمون مقایسه دانکن استفاده شد. نتایج نشان می دهد که میانگین مقادیر پروتئین خام مراحل مختلف رشد به ترتیب عبارتند از 9.96، 8.18 و 6.09 درصد که در مراحل اولیه رشد و مرحله گلدهی، بالاتر و در مراحل پایانی رشد کمتر از مقدار تقریبی سطح بحرانی آن (7 درصد) برای تامین نیاز روزانه واحد دامی (گوسفند 50 کیلوگرمی) است. میانگین مقادیر هضم پذیری در مراحل رشد به ترتیب 51.34، 46.86 و 41.69 درصد می باشد که در مرحله رشد رویشی، بالاتر و در مرحله گلدهی و بذردهی، کمتر از سطح بحرانی آن (50 درصد) برای نیاز نگهداری یک واحد دامی است. مقادیر انرژی متابولیسمی نیز در مراحل مختلف رشد به ترتیب عبارتند از: 6.736، 5.97 و 5.09 مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک که مقدار آنها در تمامی مراحل رشد کمتر از مقدار تقریبی سطح بحرانی آن (8 مگاژول) برای تامین نیاز نگهداری روزانه یک واحد دامی می باشد. این امر بیانگر این است که مطلوبیت کیفیت علوفه مرتع در مراحل مختلف رشد یکسان نمی باشد و لازم است نیاز روزانه واحد دامی بر مبنای کیفیت علوفه مشخص شود. بطور کلی گونه های مورد بررسی از نظر تامین پروتئین خام، به ویژه در مراحل اولیه رشد مطلوب ارزیابی می شوند، ولی از نظر تامین نیاز انرژی متابولیسمی روزانه دام چراکننده در منطقه، مطلوبیت کمی دارند.

یکی از مشکلات خاکشناسی کشاورزی و منابع طبیعی ایران کمبود اطلاعات اکوسیستمها است که با سیر قهقرایی قابلیتهای آب و خاک و پوشش گیاهی منجر به بیابان زایی می گردد. هدف این مطالعه بررسی امکان تعیین بافت خاک از طریق داده های ماهواره ای به روش مدلسازی رگرسیونی است. تصاویر سنجنده Aster پس از زمین مرجع شدن و تعیین بهترین ترکیب باندی برای تصاویر ترکیب رنگی کاذب (False Color Composite) FCC جهت طبقه بندی نظارت نشده استفاده شد. داده های میدانی با روش نمونه برداری تصادفی طبقه بندی شده انجام شد و پس از مکانیابی با GPS در مجموع تعداد 80 نمونه خاک سطحی تهیه شد و درصد شن، سیلت، رس و رطوبت اشباع هر نمونه تعیین گردید. روی تصاویر پردازشهایی از قبیل آنالیز PCA و تهیه شاخصهای مختلف خاک از ترکیب باندها انجام شد. از روش آماری رگرسیون خطی چندمتغیره اقدام به تولید مدلهایی برای بسط نتایج آزمایش های خاک در نقاط نمونه برداری به کل سطح منطقه مطالعاتی گردید. نقشه های تولیدی در طبقات مورد توجه برای عامل های خاک، مجددا گروه بندی (Reclassified) شدند. از ترکیب سه نقشه درصد شن، سیلت و رس با منطق جبری بولین نقشه بافت خاک در 4 کلاس عمده تهیه شد. با مطابقت نقشه های تولیدی با واقعیات زمینی، جدول دقت تدوین گردید. بالا بودن ضریب کاپا بیانگر توان داده های ماهواره ای در تولید این گونه نقشه های خاکشناسی با دقت زیاد است. این شیوه می تواند در مطالعات بیابان زایی و بیابان زدایی روش کنترلی سریع و مفید باشد.

رویشگاههای مرتعی ایران متنوع و هر کدام از آنها دارای ترکیب خاصی از گونه های گیاهی می باشند. هر یک از گونه ها خصوصیات رویشی و فنولوژی متفاوت در طول دوره رشد از خود بروز می دهند و درجه خوشخوراکی آنها پیوسته تغییر می یابد. بدون شناخت این پدیده مهم، برنامه‏ریزی و مدیریت مرتع و دام مقدور نمی‏باشد. به همین منظور رفتار چرایی بز بومی ندوشن در سایت مرتعی ندوشن استان یزد طی دوره چهار ساله (1389-1386) مورد بررسی قرار گرفت. برای انجام این پژوهش، در آغاز هر سال یک رأس ماده بز سه ساله به عنوان نماینده گله نشاندار و در کل آماربرداریهای سالانه از آن استفاده گردید. تعیین خوشخوراکی گیاهان در طول فصل چرا به روش زمان سنجی و در هر نوبت طی سه تکرار 20 دقیقه ای انجام شد. نتایج مطالعه خوشخوراکی گیاهان حکایت از تمرکز چرای دام بر روی 5 گونه Artemisia sieberi، Stip caucasica،Stipa barbata ، Iris songarica، ceratoides Eurotia و مجموع گیاهان یکساله بوده است. بز بومی ندوشن در عرصه تحت مطالعه در هر شرایطی بیش از 85 درصد زمان چرای خود را بر روی گیاهان یادشده تمرکز نموده است. در آغاز فصل چرای سالهای معمول تا مساعد، خوشخوراکی گیاهان یکساله بیش از گیاهان چندساله بوده است. با استناد به نتایج حاصل از این پژوهش، حفاظت و احیاء این گونه های با ارزش بومی باید در مدیرت بهره برداری از مراتع مناطق استپی مورد توجه قرار گیرد.