مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد
سال:1382 | دوره:36 | شماره:1 (پی در پی 140) |تعداد مقالات:18

مقصود از فعلهای ترکیبی فعل «مرکب» نیست، بلکه فعلهایی است که در بعضی ساختهای آنها از فعلهای دیگر به عنوان فعل معین استفاده می شود. چنانکه ماضی بعید مجهول «گشت»، «گشته بود» می شود. از طرفی نیز گونه ای از فعل بی شخص در فارسی بکار میرود که کار فعل مجهول را می کند: «جیب فلانی را ردند» به جای «جیب فلانی زده شد».

زیگورات، پرستشگاهی باستانی بوده است و هفت اشکوبه و نمادی از آسمانهای هفتگانه، بازتابی از این پرستشگاه که نخست در میان رودان پدید آمده است، در فرهنگ ایران، هفت باروی هگمتانه می تواند بود و هفت گنبد رنگارنگ، در هفت پیکر نظامی، بدین گونه که در هفت باروی هگمتانه، اشکوریهای هفتگانه زیگورات به باروهایی دیگرگون شده اند که ستانی (= افقی) در پی یکدیگر جای گرفته اند و در هفت پیکر، به هفت گنبد و کاخ جداگانه. در این جستار، این انگاره که ساختار اخترانه هفت پیکر از زیگورات می تواند بود، ر پیش نهاده شده است.

آنچه در نقد موسیقایی مورد عنایت در این مقاله است، توجه به علوم مختلف در کنار وزن شعر است که می تواند در نقد علمی مورد نظر قرار بگیرد؛ به عبارتی مسائلی چون سبک شناسی وزن شعر، روان شناسی وزن، نقد نوعی وزن، زبان شناسی و وزن و .... از رویکردهای اصلی نقد شعر در این مقاله است. تاکید بر شعر خاقانی و اعمال نظریات انتقادی، چاشنی مطالب انتقادی است. زیبایی شناسی اوزان شعر خاقانی از حیث نرمی و لطافت اوزان و یا خشونت آن، کوتاهی و بلندی اوزان، محتوا و وزن قصاد، تناسب وزن با نوع ادبی از حیث محتوا و ساختار، میزان تحرک و پویایی در وزن قصاید و ... از مهمترین بحثهایی است که در دیوان خاقانی مورد مطالعه قرار گرفته و نتایج آن در این مقاله آمده است.

بررسی و توصیف گویشها نه تنها برای ثبت و ضبط گفتاری که بر اثر تاثیر رسانه های گروهی بخصوص تلویزیون، همگانی شدن تحصیلات ابتدایی و مهاجرت روستائیان به شهرهای بزرگ، به ویژه تهران، در آینده ای نه چندان دور از میان خواهد رفت سودمند است، بلکه از واژگان آن می توان برای برطرف کردن مشکلاتی که در برخی متون کهن فارسی دری از نظر فهم و درک دیده می شود سود جست. زیرا گویشها به ویژه گویشهای خراسان، غالباً ادامه فارسی قرنهای چهارم و پنجم و ششم هجری است . در این مقاله برخی از واژه های گویش قاینی با برابرهای آن در فرهنگهایی مانند: برهان قاطع، فرهنگ جهانگیری و نیز بعضی از متون کهن فارسی دری مقایسه شده و نشان داده شده که تفاوت چندانی میان واژه های گویش قاینی و واژه های این فرهنگها و متون کهن فارسی دیده نمی شود و اگر اختلافی وجود دارد، اختلاف آوایی است که در طی این مدت در گویشها صورت گرفته است.

از آن جا که خالق اسطوره ذهن آفریننده انسان و خالق ادبیات، عالم ذهنی شاعر و نویسنده است، می توان اسطوره و ادبیات را دارای خاستگاه مشترکی دانست . شعر معاصر فارسی به عنوان یکی از جلوه های ادبی علاوه بر این خاستگاه مشترک، نمود دیگری از پیوند با اسطوره را در خود جای داد که در این مقاله به بررسی آنها پرداخته شده است.

آنچه امروزه به نام «عرفان اسلامی» شناخته شده، با پا نهادن به حریم فکری و فرهنگی اقوام و ملل مختلف، تحت تاثیر جهان بینی خاص آن اقوام، به گنجینه اندیشگی خود، تنوع و غنا بخشید. عرفان اسلامی، اگرچه آموزه های عبادی و خداشناسی خود را از منابع اصیل اسلامی - قران و کلام نبوی - گرفته است، اما از لحاظ جهان بینی، سخت تحت تاثیر افکار و اندیشه های سامی و ایرانی و فیلسوفان یونانی به ویژه افلاطون و نوافلاطونیان بوده است. در این گفتار در پی آنیم تا ابتدا اصول جهان بینی سامی و ایرانی را شناسایی کرده، سپس به نحوه تاثیر آن جهان بینی در مجموعه افکار و اندیشه های عرفان اسلامی بپردازیم. با این بررسی خواننده محترم می تواند علت اساسی «ناسازگاری عرفان ایران و جلوه ها و مظاهر آن را با عقاید سایر جهان اسلام » آن گونه که بر تولد اشپولر در بررسی عرفان حلاج از آن خبر داده، دریابد.

استفاده از محسوسات برای بیان امور ذهنی و انتزاعی در ادبیات، سابقه ای دیرینه دارد و ادب عرفانی بیش از دیگر آثار ادبی از این امکان بیانی سود جسته است. بنیاد بسیاری از داستانهای رمزی در ابتدا بر رمز و تمثیل نبوده است، اما سخن سرایان از آن داستانها، همچون ابزاری برای مقاصد عالی خود بهره جسته اند. یکی از گونه های یاد شده، داستان عاشقانه «مهر و ماه» است. محمد حسین شیرازی - یکی از شاعران دوره قاجار - به شیوه ای ویژه این داستان را با نگاهی عرفانی گزارش کرده است: او داستان یاد شده را به شکل طبیعی به نظم کشیده، اما در مواضعی از داستان، مفاهیم و معانی مربوط به عشق عرفانی و سلوک روحانی را متناسب با فضای داستان به نثر نوشته است، تا بتوان مفهوم ثانویه داستان را نیز دریافت.

تدریس دستور زبان انگلیسی در خلا و بدون توجه به عوامل تاثیرگذار، رهیافتی ناموفق خواهد بود. در این ارتباط، نگارنده پس از ذکر سه عامل تاثیرگذار، به این نکته می پردازد که به دلیل تفاوت بافت مطالب کتاب های انگلیسی تخصصی دانشگاهها در رشته های مختلف که به صورت تفاوت پیکره ساختاری متون در این رشته ها نمود می یابد، نمی توان و نباید دستور زبان انگلیسی را در دانشگاههای ایران و برای تمام رشته های تحصیلی یکسان تدریس کرد. تدریس این نکات باید با پیکره ساختاری متون علمی و تخصصی متناسب باشد . حفظ این تناسب با تحلیل ویژگیهای دستوری متون علمی ممکن است نگارنده پس از تبیین کارکردهای زبان و تحلیل مبانی نظری تحقیق، به ذکر نتایج تحلیل بسامد ساختارهای دستوری در چندین نوع از متون تخصصی و عمومی می پردازد. سپس با بررسی پیامدهای حاصل از این تحلیل، چنین نتیجه گیری می کند که در تدریس ساختارهای دستوری باید بر تدریس ساختارهای پربسامد و ویژگیهای کارکردی خاص آنها در هر یک از انواع متون تاکید کر.

با به کارگیری رو به افزون روش درون نگری در تحلیل داده های بیانی در مهارت خواندن و درک نوشتاری، گامهای موثرتری در تحلیل راهبردهای خواندن و بررسی نظریه تعاملی برداشته شده است. اما موضوع اساسی در اغلب تحلیلها نبود مدلی کارا برای دسته بندی راهبردها و عتعیین دقیق نظریه حاکم در مراحل مختلف حل مسئله در فرایند درک نوشتاری است. در این مقاله، نگارنده مدلی برای تحلیل داده های بیانی در مهارت خواندن و درک نوشتاری مبتنی بر پردازش مرحله به مرحله داده ها در فرایند حل مسئله پیشنهاد نموده است.

ادب عربی و فارسی در بسیاری از مضامین، یکدیگر را چنان سخت در آغوش گرفته اند که جدا کردن آنها از هم، شخصیت بخشیدن به هر کدام، نشاندن هر یک در جایگاه خاص خود و تعیین اصل و فرع را دشوار می نماید. نوشته حاضر به تجزیه و تحلیل مضامینی متعدد در این راستا می پردازد. و با مقایسه ای که به عمل می آورد نکته هایی از زیباییها و تازگیهای هنری را در هر دو زبان بدون تعصب و موضع گیری می نمایاند.

«نطق» و «بیان» فصل ممیز و قدر مبرز آدمیان بر ماسوی البشر است و حفظ و صیانت وظیفه خطیر اهل بیان. برای تحقیق این امر، وضع قوانینی معین و خاص بسیار ضروری است. اعراب در میان اقوام بشر، بیش از دیگران شیفته «بیان» بوده اند و خود را در برابر سلاطین فصاحت، فروتن و در مقابل سلطه بلاغت مطیع نشان داده اند؛ به همین دلیل خلفا و امیران و اشراف و بزرگان، فرزندان خود را به بادیه می فرستادند تا در میان قبایل، زبانشان استوار و بیانشان بی عیب گردد. قران کریم ، سند جاوید بلاغت و فصاحت اعراب است و ایشان رمز و راز بقا و بالندگی زبان خویش را در این کتاب مقدس جستجو می کنند. بدیهی است که در پیراستگی آن از اشتباهات نحوی و دستوری، تعصب و اهتمام فراوان نشان دهند و به همین دلیل وضع علم «نحو» قابل بررسی است که در این مقاله، بدان پرداخته شده است.

رویکردهای بررسی زبان در زبان شناسی به چهار رویکرد عمده خلاصه می شود: رویکرد تطبیقی، رویکرد تاریخی، رویکرد مقابله ای و رویکرد توصیفی. در دستور سنتی، رویکرد غالب در بررسی زبان رویکرد تجویزی بده است، اما رویکرد غالب در زبان شناسی جدید، رویکرد توصیفی است. در رویکرد تجویزی باید، نباید، واجب، جواز و ... مطرح است، اما در رویکرد توصیفی این واژگان چندان از اعتبار برخوردار نیستند. در این مقال به دو مکتب مهم نحو عربی (کوفه و بصره) پرداخته می شود که یکی گرایش تجویز گرایانه دارد (مکتب نحو بصره) و دیگری گرایش توصیف گرایانه (مکتب نحو کوفه).

کتاب مشهور مفضلیات قدیمترین جنگ شعر عرب است که به دست ما رسیده و نزد ادبای عرب از مقبولیت تامی برخوردار است. این مجموعه قصاید گزیده - چنانکه از نامش پیداست - به «مفضل ضب» یکی از شخصیتهای ادبی قرن دوم هجری منسوب است. استاد عبدالعزیز میمنی، با استناد به برخی روایات موجود در کتب معتبر ادبی و تاریخی، صحت این انتساب و به تبع آن نامگذاری این منتخبات را مورد خدشه قرار می دهد و معتقد است باید آن را به گزیننده اصلی اش یعنی ابراهیم بن عبدالله از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) نسبت داد. مقاله عربی استاد میمنی در این باره، به شکلی کامل تر توسط یکی از بهترین تلامذه او یعنی دکتر سیدمحمد یوسف تحت عنوان « the Original Compiler of al-Mufaddaliyyat » به زبان انگلیسی ترجمه شده و نگارنده این سطور آن را به فارسی برگردانده و ضمن مراجعه مجدد به ماخذ متن، پی نگاشته های بسیاری بر آن افزوده است.

در این مقاله با اشاره به روند تحول تدریجی محتوا و فرم شعر فارسی در دهه های نخست قرن بیستم، پیدایش و تحول شعر رمانتیک فارسی به مثابه یک جریان نوآیین شعری بررسی شده است. نویسنده پس از پرداختن به زمینه های سیاسی - فرهنگی پیدایش این جریان شعری در ایران، تاثیر شعر رمانتیک فرانسه و شعر نوین ترکی عثمانی را در ظهور آن مورد تاکید قرار داده است و ضمن بیان برخی از خصایص شعر رمانتیک فارسی، سیر دگرگونی آن را از آغاز پیدایش تا پایان قرن بیستم مرور کرده است. براساس استنباط نویسنده برخلاف قول مشهور، پیشینه رویکرد به شعر رمانتیک به سالها پیش از سروده شدن افسانه نیما و «سه تابلو مریم» عشقی باز می گردد. شعر عشقی واپسین فروغهای رمانتیسم اجتماعی را باز می تاباند و افسانه نیما فصل تازه ای در تاریخ شعر رمانتیک می گشاید که با دگرگونیهای صوری و محتوایی تا پایان قرن دوم دوام می یابد و با مرگ فریدون مشیری در واپسین سال قرن بیستم پرونده این جریان شعری بسته می شود.

گرچه تورات کتابی است دینی، ولی می توان آن را کتاب تاریخی 2500 ساله دانست؛ زیرا سرگذشت برخی شخصیت های تاریخی و سلاطین ممالک در جای جای آن آمده است. از جمله به برهه هایی از عصر هخامنشیان برخورد می کنیم و سرگذشت پادشاهان هخامنشی نظیر کوروش و داریوش و خشایارشا و اردشیر را در آن می یابیم. در عین حال در مطاوی تورات به بسیاری از آداب و رسوم ایرانیان برمی خوریم. این کتاب همچنین قدیمترین جایی است که منشور آزادی کوروش برای یهودیان و نیز ماجرای استر و خشایارشا و نیز چگونگی قتل (هامان) وزیر در آن منعکس شده است. از میان اسفار متعدد تورات، «کتاب دانیال» و «کتاب استر» بیش از همه درباره آداب و رسوم و قوانین درباره هخامنشی سخن رانده است.

این مقاله بر آن است تا فاتحه الکتاب مثنوی معنوی مولوی را که فشرده شش دفتر مثنوی است و در عرف ادبی از آن به «نی نامه» تعبیر می شود با معیارهای فلسفه پدیداری مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.

تاثیر متقابل زبان فارسی بر زبان تازی نتیجه جبری ارتباط عربها و ایرانیان و معلول گفت و گوی تمدنها و فرهنگهاست. نگارنده تاثیر زبان فارسی را بر زبان تازی در دو مقطع تاریخی بررسی کرده: یکی قبل از ورود اسلام به ایران و دیگری بعد از پذیرش اسلام ایرانیان. قبل از ورود اسلام به ایران، سرزمین ایرانی دارای تمدن کهن و قدیمی بود، که آوازه بلند شاهان آن همه جا را پر کرده بود و مسائل مختلف زمینه های جذب عالمان و دانشمندان کشورهای مختلف، ازجمله ادبا و شاعران عرب زبان را به دربار ایران فراهم کرد و این خود زمینه تاثیر زبان فارسی و انتقال لغات و مثلهای آن به زبان عربی و نیز ورود کلمات اعجمی در قرآن کریم گردید. بعد از ظهور اسلام در میان عرب، ایرانیان روح بلند خویش را در آموزه های دینی مسلمین یافتند، تشویق خلفای عباسی به علم و ادب، زمینه های درونی ایرانیان را نسبت به علم آموزی شکوفا کرد، از این جهت با جدیت تمام به آموزش علوم ادب رو آوردند و آثار مکتوب ادبی ارزشمندی از خود به یادگار گذاشتند که سبب ترویج و گسترش زبان عربی گردید.

در این مقاله، سعی شده کتاب تفسیری به زبان فارسی به نام حدایق الحقایق از فقیهی بزرگ به نام تاج الدین ابوحنیفه محمدبن طیفور سجاوند، مربوط به قرن ششم (هجری قمری ) معرفی شود. استنادهای نویسنده براساس مواردی است که خواجه پارسا در کتاب فصل الخطاب خویش آورده است.