تحقیقات اقتصادی
سال:1386 | دوره:- | شماره:80 |تعداد مقالات:12

اگر چه اقتصاددانان و کارآفرینان با مقوله صرفه های مقیاس و تاثیر آن بر هزینه متوسط و قیمت آشنا بودند اما تا دهه 30، نظریه منسجم و مستدلی برای آن تدوین نشده بود. بسیاری از اقتصاددانان از صرفه های مقیاس به عنوان ملاک عملی برای تشخیص درجه رقابت یا انحصاری بودن بازارها استفاده می کنند. در این مقاله، ضمن معرفی جنبه های نظری صرفه های مقیاس، میزان برخورداری بازارهای صنعتی ایران از صرفه های مقیاس ارزیابی می شود. یافته های ما بر آن دلالت دارند که اقتصاد ایران به دلیل کوچک بودن از صرفه های مقیاس برخوردار نبوده است. علاوه بر این شواهد تجربی، ناسازگاری بین صرفه های مقیاس و رقابت در بازارهای صنعتی ایران را تایید می کنند. هم چنین، با افزایش اندازه بنگاه و نزدیک شدن به سطح تولید بهینه (MES)، نرخ بازده افزایش می یابد.

این مطالعه تلاشی برای تشخیص دورهای تجاری در اقتصاد ایران از طریق به مدل درآوردن ساختار همزمان عرضه و تقاضای کل پویا است. روش مدل سازی استفاده از فرایند پویا و همزمان عرضه و تقاضای کل بوده و در فضای تحلیل دورهای تجاری پولی، مدلی از نوع معادلات تفاضلی مرتبه اول طراحی، پیشنهاد و حل شده است. این مدل دو جواب خصوصی همگن و عمومی غیرهمگن دارد که به ترتیب در برآوردها وضعیت پایدار و نیز وضعیت اخلال های دوری را به عنوان دور تجاری در اطراف وضعیت پایدار به نمایش می گذارند. برای برآورد ضریب مدل و آزمون هم خوانی نتایج با انتظارات نظری مدل، از روش پیشرفته GMM در اقتصادسنجی بهره برداری شده است. نتایج اخذ شده از برآورد مدل، کلیه انتظارات نظری را با دقت مناسب پاسخ داده و بر این اساس، در قسمت تحلیلی مقاله به بحث و بررسی داده های اقتصاد ایران پرداخته شده است. نتایج نهایی توانسته از سال 1359 به بعد چهار دور تجاری مختلف رونق و رکود را تشخیص و گزارش کند.

در این پژوهش، تاثیر شش عامل نوع صنعت، اندازه، عمر، نسبت سرمایه به دارایی، نسبت بدهی به دارایی و هزینه تبلیغات بر سودآوری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شده است. سودآوری نیز به صورت سه معیار بازده دارایی، بازده تعدیل شده دارایی و بازده سرمایه تعریف شده است. جامعه آماری مورد مطالعه این پژوهش، شرکت هایی بوده اند که تا تاریخ 29/12/1380 در سازمان بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده و طی دوره انجام تحقیق نیز عضویت خود را در بورس اوراق بهادار مزبور حفظ کردند. برای آزمون فرضیه ها از رگرسیون چند متغیره با متغیر مجازی استفاده شده است.یافته ها بیان گر آن هستند که اگر سه معیار سودآوری، بازده دارایی و بازده تعدیل شده دارایی تعریف شوند، متغیرهایی مانند اندازه، نسبت سرمایه به دارایی و نسبت بدهی به دارایی بر سودآوری تاثیرگذار خواهند بود، اما نوع صنعت، عمر و هزینه تبلیغات بر سودآوری بی تاثیر است. هم چنین، اگر معیار سودآوری بازده سرمایه در نظر گرفته شود، نوع صنعت و اندازه شرکت بر سودآوری، موثرند. اما عمر، نسبت سرمایه به دارایی، نسبت بدهی به دارایی و هزینه تبلیغات بر سودآوری تاثیر ندارد.

وجود اطلاعات نامتقارن موجب بروز پدیده انتخاب نامساعد در بازارها می شود. به همین دلیل، تدوین و به کارگیری نظریه «جایگزین انتخاب نامساعد» برای اجتناب از بروز این پدیده در بازارها به ویژه در بازار بیمه در طول دهه پیش گسترش چشمگیری داشته است. بر اساس این نظریه، با توجه به مکانیزم علامت دهی بازار بیمه، می توان به طبقه بندی متقاضیان بیمه (مشتریان) پرداخت و از بروز آثار جانبی انتخاب نامساعد، به ویژه یارانه دهی متقابل بین افراد با درجه ریسک گریزی مختلف جلوگیری کرد.در مقاله حاضر، با استفاده از داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه و بهره گیری از یک الگوی کاربردی، به بررسی وضعیت بازار بیمه تصادفات اتومبیل پرداخته شده است. نتایج حاصله نشان می دهند که با توزیع اطلاعات به صورت نامتقارن بین خریدار و فروشنده در بازار بیمه تصادفات اتومبیل، با طبقه بندی متقاضیان بیمه بر حسب نوع ریسک (درجه ریسک گریزی) و بر اساس ویژی های قابل مشاهده آنان، قراردادهای سازگار اطلاعاتی (کارا) در بازار بیمه برقرار کرد و سطح پوشش خدمات بیمه ای و سود شرکت های بیمه را افزایش داد.

تئوری های سنتی، تجارت بین الملل، تجارت خارجی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی را جانشین یکدیگر در نظر می گرفتند. تئوری های جدید، FDI را به عنوان راهی برای توسعه مزیت های ویژه یک شرکت در نظر می گیرند. بنابراین، با گسترش ارتباطات تجاری مابین کشورها، سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز به عنوان مکملی برای تجارت افزایش می یابد. این مقاله به بررسی اثر جریان های تجاری بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) در گروه های منتخبی از کشورها در طول دوره 2005-1996 میلادی می پردازد.نتایج حاصل از برآورد الگوها مبین این نکته است که در اغلب گروه های منتخب، جریان تجاری دارای ارتباط مستقیم و معنی داری بر روی FDI است، یعنی افزایش جریان تجاری در این گروه ها، منجر به افزایش سرمایه گذاری مستقیم خارجی شده، که بیان گر وجود ارتباط مکملی بین این دو متغیر است. علاوه بر تجارت، تولید ناخالص داخلی، نرخ ارز و برخی متغیرهای هم گرایی نیز از جمله عواملی اند که دارای اثر معنی داری بر جذب سرمایه گذاری خارجی در این گروه ها و در طول دوره مورد مطالعه بوده اند.

تبادل میان بیکاری و تورم که از دیرباز تحت عنوان منحنی فیلیپس معروف است، از موارد مناقشه میان مکاتب اقتصادی است. در این مقاله، سعی شده است که این نظریه با الهام از مقاله گومز و خولیو (2000) و با توجه به فرضیات انتظارات عقلایی و تطبیقی در مورد ایران طی سال های 1381-1338، مورد آزمون قرار گیرد. از ویژگی های مقاله حاضر، استفاده از میانگین متحرک در قالب دو دیدگاه انتظارات تطبیقی و انتظارات عقلایی و یک شاخص ترکیبی به عنوان شوک سمت عرضه است. نتایج مدل حاکی از تایید نظریه انتظارات تطبیقی بوده و مبنی بر این است که اگرچه در کوتاه مدت می توان رابطه ای معکوس میان تورم و بیکاری دید، اما در بلندمدت چنین رابطه ای مشاهده نمی شود. نرخ برآوردی بی کاری طبیعی در ایران 8.51 درصد بوده، که تا حدودی نزدیک به مطالعات مشابه در سال های گذشته است. روش مورد استفاده، روش خودبازگشتی با وقفه های توزیعی است.

در رویکرد سیاست گذاری های معطوف به ایجاد اشتغال از طریق تخصیص اعتبارات سرمایه گذاری، در نظر گرفتن عواملی که بر توان اشتغال زایی اعتبارات سرمایه گذاری موثرند، می تواند نقش بسیار موثری را در تقویت نتایج این سیاست ها ایفا کند. در این مقاله سعی می شود تا با در نظر گرفتن «بازدهی نسبت به مقیاس» و «جانشینی عوامل تولید» به عنوان دو عامل موثر بر توان اشتغال زایی مخارج سرمایه گذاری، ابتدا یک چارچوب تئوریک در این خصوص فراهم آید و سپس به طور تجربی نقش بازدهی نسبت به مقیاس و جانشینی عوامل تولید در تقویت پتانسیل اشتغال زایی مخارج سرمایه گذاری در زیر بخش های صنعت، مورد بررسی و آزمون قرار گیرد.در این مطالعه، با فرض این که فزاینده تر بودن بازدهی نسبت به مقیاس از یک سو و کم تر بودن کشش جانشینی نهاده ها از سوی دیگر منجر به تقویت تاثیر مثبت سرمایه گذاری بر ایجاد اشتغال می شود، اقدام به اولویت بندی زیر بخش های صنعت با توجه به مقادیر به دست آمده برای نرخ بازدهی نسبت به مقیاس و کشش جانشینی نهاده ها شده است. هم چنین با استفاده از تخمین تابع تقاضای نیروی کار برای تمامی زیر بخش ها در دوره زمانی 82-1350، ضریب اثرگذاری سرمایه گذاری بر اشتغال به طور مستقیم مورد محاسبه قرار گرفته است. نتایج نشان می دهند که زیر بخش های صنایع نساجی، پوشاک و چرم (کد 32) صنایع مواد غذایی، آشامیدنی و دخانیات (کد 31)، صنایع ماشین آلات، تجهیزات، ابزار و محصولات فلزی (کد 38)، صنایع تولید فلزات اساسی (کد 37)، صنایع کاغذ، مقوا، چاپ و صحافی (کد 34)، صنایع چوبی و محصولات چوبی (کد 33) و صنایع شیمیایی (کد 35) و صنایع محصولات کانی غیرفلزی به جز فرآورده های نفت و زغال سنگ (کد 36)، که به ترتیب بالاترین اولویت را داشته اند، به همان نسبت بیشترین تاثیر سرمایه گذاری بر اشتغال را در درون خود تجربه کرده اند.

در این مطالعه، آثار کاهش تعرفه از طریق الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی بر ارزش افزوده و اشتغال بخش های مختلف اقتصادی کشور بر اساس طراحی یک الگوی تعادل عمومی قابل محاسبه برای ایران و به کارگیری ماتریس حسابداری اجتماعی (SAM) سال 1380 در قالب دو سناریو، مورد بررسی قرار گرفته است. در سناریوی اول، کاهش ده درصد و در سناریوی دوم، کاهش پنجاه درصد در نرخ های تعرفه، در نظر گرفته شده است. در هر دو سناریو، فرض شده ایم که پس انداز دولتی متغیر و عامل نیروی کار تحرک کامل داشته باشد. نتایج حاصله حاکی از آن است که رشته فعالیت نفت و به طور کلی صنایع «منابع طبیعی محور» بیشترین افزایش اشتغال و ارزش افزوده و رشته فعالیت غذایی و پوشاک، بیشترین کاهش را در هر دو سناریو دارا هستند. به علاوه در هر دو سناریو، اشتغال و ارزش افزوده رشته فعالیت های بخش صنعت (در مجموع)، افزایش و اشتغال و ارزش افزوده رشته فعالیت های بخش های خدمات و کشاورزی (در مجموع) کاهش خواهد یافت. باتوجه به وزن رشته فعالیت های مختلف در ماتریس SAM سال 1380، اشتغال کل در سناریوی اول، 8.6 درصد کاهش و در سناریوی دوم 14.2 درصد کاهش خواهد یافت.

رشد روزافزون فرایند جهانی شدن اقتصاد و چگونگی رویارویی با آن، یکی از دغدغه های اساسی کشورهای دنیا، به ویژه کشورهای در حال توسعه، به شمار می آید. آگاهی از مزیت ها و عدم مزیت های صنایع داخلی، می تواند در پیوستن به فرایند جهانی شدن و شناخت توانایی های کشورها، کمک شایانی کند. در این مقاله، سعی شده تا توان رقابتی و مزیت نسبی صنعت پتروشیمی، با تاکید بر مجتمع پتروشیمی تبریز مورد بررسی قرار گیرد. این بررسی بر اساس شاخص هزینه واحد انجام می گیرد، که از طریق نسبت هزینه به درآمد و بر اساس قیمت های مختلف به دست می آید. محاسبات انجام شده نشان می دهد که مجتمع مورد نظر بدون احتساب هزینه فرصت سرمایه، دارای توان رقابتی در بازارهای داخلی و خارجی است، اما با الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی، توان رقابت با رقبا را نخواهد داشت. با احتساب هزینه فرصت سرمایه، این مجتمع در بازارهای داخلی و خارجی توان رقابتی و مزیت نسبی ندارد.  بررسی انحرافات قیمتی به عنوان یکی از عوامل موثر در توان رقابتی بنگاه ها در داخل کشور نشان می هد که سیاست های دولت در جهت حمایت از این بنگاه بوده و سبب افزایش توان رقابتی به میزان 33 درصد شده است.

هدف از این مقاله، بررسی نقاط ضعف اقتصاد هزینه مبادله در چهار سطح مساله شناختی، تحلیلی، کاربردی و روش شناختی است. از آن جا که ویلیامسن در فرموله کردن ایده کوز، می پذیرد که تعادلی کارا، یک بار برای همیشه رخ می دهد، از نظر مساله شناختی دچار این مشکل می شود که نمی تواند تغییرات اقتصادی و سازمان ها را تبیین کند. اما مشکل تحلیلی او در برخورد با فرض عقلانیت ایجاد می شود. او با این که می پذیرد عقلانیت به قدری محدود است که نمی توان قرارداد کاملی را منعقد کرد، ولی می گوید آن قدر محدود نیست که نتوان با دورنگری کافی از میان قراردادهای ناقص، قراردادی را انتخاب کرد که از بقیه کم هزینه تر باشد. علی رغم این که ادعا شده است این رویکرد از پشتوانه تجربی خوبی برخوردار است، اما ادعای اصلی این مقاله آن است که حتی اگر چنین باشد و پیش بینی هایش تایید شود، اولا به معنای حداقل شدن هزینه های مبادله نیست و ثانیا نمی توان از آن دلالتی برای بهبود استخراج کرد. از نظر روش شناختی نیز مشکل این رویکرد این است که با بسته انگاشتن موضوعات مورد مطالعه، روابطی ثابت میان متغیرهای مختلف برقرار می کند و این مشی ابزارگرایانه، با منحصر کردن واقعیت در ساحت های مشاهده پذیر، راه درک بسیاری از واقعیت های مشاهده نشده و غیرقابل مشاهده اثرگذار را مسدود می کند و درک ضعیفی از مسایل به دست دهد.