الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها
سال:1390 | دوره:7 | شماره:20 |تعداد مقالات:9

چکیده فارسی:سعدی شیرازی یکی از بارزترین شاعران فارسی زبان است، و در شعر فارسی شهرت ویژه ای دارد، اما توانایی او در سرودن شعر عربی و نوآوری در آن باعث شد تا مورد بررسی و نقد ناقدان فراوانی قرار گیرد. این بررسی ها گاهی همراه با اغراق و گاهی ناعادلانه جلوه می کند. مقاله حاضر برآن است که جنبه هایی از اشعار عربی سعدی به عنوان شاعری پارسی زبان مورد بحث و بررسی قرار دهد که یا از چشم منتقدان پنهان مانده، و یا به نحو شایسته ای بدان پرداخته نشده است. در این پژوهش علاوه بر این، تاثیر سعدی بر ادبیات عربی و نوآوری های وی در این زمینه نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است. چکیده عربی:لقد أبدع سعدی الشیرازی فی الشعر الفارسی و کان أحد أهم رموزه، لکن ما فاجأنا به فی أشعاره العربیة من إبداع و تجدید و إتقان، کان الدافع لکثیر من النقاد العرب و الإیرانیین لدراسة شعره دراسة فاحصة لا تخلو من الغلو حینا و من الإجحاف حینا آخر. حاولنا فی هذه العجالة الکشف عن جوانب جدیدة فی شعر السعدی العربی غابت عن أعین الناقدین أو أنهم لم یتناولوها حین نتحدث عن شاعر فارسی کتب شعرا بالعربیة بشکل یتلاءم و مقام المقال. و استعرضنا أثره فی الشعر العربی بما أدخله من عناصر فارسیة فیه ضمن محاولاته التجدیدیة الجادة و عمق تأثره الإیجابی بالثقافة العربیة المحیطة.

چکیده فارسی:این پ‍‍ژوهش در پی نشان دادن بازتاب جلوه های خرافات در رمان های «غاده السمان» است و ریشه های این پدیده را بررسی خواهد کند. رمان های بررسی شده پژوهش، عبارت اند از: «بیروت 75»، «کوابیس بیروت»، «لیله الملیا ر»، «الروایه المستحیله – فسیفساء دمشقیه – »، و «سهره تنکریه للموتی». پژوهش به دو بخش، تقسیم شده است: «خرافات در سایه سرکوب» و «خرافات بیرون از چنبره سرکوب». نتیجه این پژوهش این است که غاده السمان در نوشته هایش نقش باورهای خرافی در دو طبقه فرودست و فرادست جامعه عرب را نشان می دهد، تا این گونه با شیوه ای هنری به ما نشان دهد تا چه اندازه باورها و ارزش های خرافی در زندگی عرب نقش دارد، به گونه ای که قشرهای مختلف اجتماعی، چه بی سواد و چه تحصیل کرده به راه حل های خرافی رو می آورند. چکیده عربی:تهدف هذه الدراسة إلی رصد مظاهر الخرافة فی روایات غادة السمان، وتلمس بعض أسباب هذه الظاهرة التی تمثل العقلیة المتخلفة لأبناء الشعوب العربیة. وتخضع روایات غادة السمان للبحث بأکملها وهی: بیروت 75، وکوابیس بیروت، ولیلة الملیار، والروایة المستحیلة – فسیفساء دمشقیة-، وسهرة تنکریة للموتی. وتم تقسیم الدراسة إلی قسمین و هما: الخرافة والظروف القهریة والخرافة والظروف غیر القهریة. فقد وصلنا إلی أن غادة السمان تحاول فی نصوصها الروائیة أن ترسم مکانة الخرافة فی الطبقتین الدنیا و العلیا من المجتمع العربی، فتکشف الکاتبة لنا مرکزیة التفکیر الخرافی فی حیاة الإنسان العربی، حیث تسجل الخرافة حضورها الواسع فی العقل العربی المعاصر فی مختلف شرائحه الاجتماعیة بین العامة والخاصة کما بین النخبة والجماهیر.

چکیده فارسی:طنزپردازی و فکاهه، قلمرو فراخی است که گاهی پژواک دردها و دشواری ها و مصائب زندگی است و بی شک نفس در رنج و گریبان گیر حوادث، با ابزار طنز و لطیفه گویی، خود را از این گرداب، رهایی می بخشد. ابوحیان از جمله افرادی است که به واسطه طنز و لطیفه گویی، جان درعذاب و گرفتار خویش را با وجود بدبینی به زندگی، می رهاند و آسایش می بخشد.لطیفه گویی ابوحیان از زبان زنان، اغلب نابهنجار و ناپسند است، چرا که به علت سرکوب شدن غریزه جنسی و محروم بودن از مهر همسری و مادری، زن را تنها ابزار لذت و بهره مندی جنسی می بیند! همچنین، لطیفه گویی او از زبان کودکان با نوع گویش کودکانه او بسیار، قابل توجه است.از موارد دیگر طنزپردازی ابوحیان، شیفتگی او به نکات اخلاقی و لطیفه های لفظی و بازی با الفاظ است که گواهی بر هوشمندی و حاضر جوابی صاحب آن است. نوع دیگر لطیفه ای که ابوحیان مورد توجه قرار می دهد، ذکر لطایفی از زبان بخیلان و طفیلی ها و شکم بارگان است که در جنبه هایی، گوی سبقت را از پیشوای خویش، جاحظ، ربوده است.بخش واپسین لطایف ابوحیان، تهکم و تصویر کاریکاتورگونه از افرادی همچون صاحب بن عباد و غیره است که عیوب افراد، بزرگ نمایی و برجسته می شود. این لطایف نشان می دهد ابوحیان خنده را جایگزین گریه می کند و لطیفه گویی او آمیخته به نوعی تلخ کامی نهفته در زندگی اوست. چکیده عربی:إن الفکاهة قصة مترامیة الاطراف، ربما جاءت صدی لما حفت به حیاة الانسان من آلام و محن و مصائب و لیس من شک فی أن النفس المعذبة کثیرا ما تلتمس فی الهزل و الفکاهة ترویحا و تنفیسا عن نفسها، فلا تکون الفکاهة بالنسبة الیها سوی منفذ للتنفیس عن آلامها و محنها، و الفکاهة عند ابی حیان التوحیدی لیست الا أداة للتهرب من الواقع الذی کان ینوء بحمله و یثقل علی کاهله.إن جملة النوادر التی رواها التوحیدی عن لسان النساء لا تخرج عن کونها مجموعة من الفکاهات المجونیة التی یقبحها الذوق السلیم و لیس سبب الإتیان بها الا لأنه کان مکبوت الغریزة الجنسیة و ذلک بحکم فقره و تقشفه الجبری و لم یکن یری فیها سوی مجرد«موضوع جنسی» و أداة للمتعة! أما الفکاهات التی یرویها التوحیدی عن الأطفال و عن لسانهم فإنها أکثر طرافة و أبعث علی الضحک، لأنها تکشف لنا عن منطق الطفولة بمفارقاته العجیبة.إن التوحیدی کان مولعا بالنکات العقلیة و النوادر اللفظیة، خصوصا ما کان منها شاهدا علی ذکاء صاحبه و سرعة بدیهته و براعته فی الرد.و من النوادر التی کان یعنی به التوحیدی، ذکر فکاهات عن ألسنة البخلاء و الطفیلیین و أصحاب الشره و البطنة الذین حکی نوادرهم مرشده، الجاحظ فی بعض ملامحه.

چکیده فارسی:پس از تاثیرپذیری شعرای عرب از مکتب رومانتیسم، ایشان به توصیف طبیعت و مظاهر آن روی آوردند و بر پایه پیوندی پر احساس با طبیعت و الهام از آن، به ستایش زیبایی ها و مظاهر دلربایش پرداختند و چون مادری مهربان که در دامنش به جستجوی آرامش برخاسته باشند، با او به نجوا و گفتگو برآمدند. از همین رو، طبیعت و مظاهر آن را همچون دیگر رومانتیک ها، پناهگاهی برای سعادت بشری و مکانی برای آرامش برشمردند که انسان را بر تمامی مصائب و سختی هایش قادر می سازد.از جمله این عناصر و مظاهر طبیعت که بسیار بر زبان شعرای رومانتیک، تکرار شده است، عنصر «غاب» یا همان جنگل یا بیشه است، عنصری که ما آن را در اشعار ایشان، گاه وسیله ای در جهت درهم ریختن شالوده ثنویت و حرکت به سوی مطلق نامحدود می یابیم و گاه آن را نماد و سمبلی برای بازگشت به همان سادگی و بساطت زندگی اولیه، پیش از آن که دستخوش تغییر و تشویه و تعقید بشر قرار گیرد، می بینیم. وزمانی دیگر، غاب را رمز و نماد مکان مقدسی مشاهده می کنیم که در آن، انسان قادر می گردد بر عشق پاک دست یافته و خویشتن را از هرگونه حجاب کاذب و قید و بند انسانی رهایی بخشد.بر همین اساس، این شعرا، عنصر غاب را معیار کمال انسانی برشمرده و از انسان می خواهند که بر شاکله آن باشد، تا از قید و بند های ساختگی جامعه و از عادات و رسومی که مانع آزادی او گشته، رهایی یافته و در نهایت بر تکامل اخلاقی و احساسات ناب و پاک انسانی دست یابد. چکیده عربی:بعدما تأثر الشعراء العرب بالمدرسة الرومانسیة، راحوا ینتهجون هذا المنهج الرومانسی، فأقبلوا علی الطبیعة و تعلقوا بها و رکنوا إلی أحضانها و استشعروا حنانها و سبحوا بجمالها و روعتها و ناجوها کأم حانیة یلتمسون العزاء لدیها، کما اتخذوها و مظاهرها – شأن الرومانسیین- ملاذا للسعادة الانسانیة و مغنی للطمأنینة و راحة من متاعب الحیاة.و من مظاهر هذه الطبیعة و الذی یتکرر کثیرا علی لسانهم و تردده أشعارهم، الغاب و هو ما نراه فی أشعار بعضهم یصبح أحیانا ذریعة لتحطیم الثنائیة و الانطلاق إلی المطلق اللامحدود و احیانا أخری رمزا للرجوع إلی بساطة الحیاة البدائیة قبل أن تعبث بها ید الترکیب و التشویه و التعقید. و قد یکون رمزا إلی مکان مقدس للتعری من الحجب الکاذبة و التحرر من کل القیود الإنسانیة أو موطن للحب الطاهر.و من ثم أنهم توصلوا إلی جعل الغاب مقیاسا للکمال الانسانی و طلبوا إلی الإنسان أن یکون مثله إذا أراد الفکاک من القیود المصطنعة للمجتمع الذی تمنع الانطلاق فیه العادات و التقالید و إذا أراد أن یکون انسانا صحیحا بمشاعره، کاملا فی اخلاقه.و هکذا نجد عندهم من وراء الحدیث عن الغاب، نوعا من السعی إلی الخلود عن طریق الفلسفة الروحانیة المعتمدة علی البساطة و العیش فی الغاب و الاتخاذ بنغمات الکون الأزلیة.

چکیده فارسی:تالیف و تحقیق در حوزه رمان تاریخی در دوران معاصر از لحاظ غنی سازی اوقات و دانش مردم، جایگاه ویژه ای یافته است. این حوزه در ادبیات عرب با جرجی زیدان، قدم به مرحله ای جدید گذاشت و در ادبیات فارسی نیز افرادی همچون، عبدالحسین صنعتی زاده کرمانی، متاثر از فضای ملی گرایی و آزادی خواهی دوران مشروطه، تلاش کردند حس وطن پرستی و فداکاری در راه ملت را در خوانندگان خود برانگیزند. لذا با تاثیر از «رمان ابو مسلم خراسانی» جرجی زیدان، «رمان سیاه پوشان» را تالیف کرد، ولی به نظر می رسد نتوانسته به توفیق جرجی زیدان در رمان نویسی و جلب خواننده دست یابد.در این مقاله، سعی شده است، میزان توانایی دو نویسنده در به کارگیری عناصر داستان نویسی و تاثیر و تاثر آن دو مورد بررسی قرار گیرد. عنوان عربی:إن الدراسة حول الروایة التاریخیة فی عصرنا الحاضر له مکان خاص من حیث إغناء أوقات الناس و معرفتهم. فی الأدب العربی دخل هذاالعمل مرحلة جدیدة بجرجی زیدان. و أما فی الأدب الفارسی کان عبدالحسین صنعتی زاده الکرمانی متأثراب من جوالنزعات الفومیة و التحرر فی العصر الموسوم ب «المشروطة» و إجتهد أن یبث بین قارئیه روح التفانی فی سبیل الوطن و الشعب. و لهذا ألف روایة «سیاه پوشان» متأثرا بروایة «أبی مسلم الخراسانی» لجرجی زیدان. و لکن یبدو أنه لم ینجح نجاح جرجی زیدان فی تألیف روایته.یهدف القال إلی دراسة قدرة الکاتبین فی استعمال العناصر الفنیة القصصیة و اولا: والکشف عن وجوه التأثیر و التأثر بینهما ثانیا.

چکیده فارسی:تنوع رنگ ها در عصر حاضر و آگاهی شاعران معاصر از این تنوع، ناشی از نگرش و بینش عمیق و هوشمندانه آنها به عناصر هستی است. اگرچه به کارگیری رنگ ها در ادبیات عربی قدیم، وجود داشته است، بیشتر انعکاسی مستقیم از رنگ ها در زندگی واقعی بود. در ادبیات عربی معاصر، رنگ ها نه تنها برای زیباسازی شعر، بلکه به عنوان ابزاری در راستای نمادپردازی استفاده می شوند.عواملی مثل سیاست محوری، اجتماع گرایی و مساله شهر، اصلی ترین عوامل بروز زمینه های نمادین رنگ، نزد شاعران معاصر به شمار می رود، همچنین ایدئولوژی خاص و گاه دیدگاه مکتبی شاعران مذکور در کنار حوادث نامیمون شخصی، زمینه بروز برخی نمادهای اختصاصی در اشعارشان را فراهم می سازد.صلاح عبد الصبور از جمله شاعران معاصر عربی است که در سطح گسترده از رنگ های نمادین استفاده کرده است. این مقاله، به بررسی رنگ ها در دیوان صلاح عبد الصبور و دلالت های نمادین آنها می پردازد. روش کار، توصیفی- تحلیلی است. نتایج این پژوهش، نشان می دهد که شاعر از رنگ های سیاه، سرخ، سبز، فیروزه، سفید، گندمگون و خاکستری استفاده کرده است. رنگ سیاه، رنگ غالب در رنگ های نمادین شاعر است که به مدلول هایی مثل عدم سادگی و بی آلایشی مردم شهر، وجود دشمنان داخلی و خارجی و حمله رژیم صهیونیستی اشاره دارد. عنوان عربی:إن تنوع الالوان فی العصرالحدیث و وعی الشعراء المعاصرین بهذاالتنوع ینشأ عن و بصیرتهم العمیقه إزاء عناصر الوجود.و فی الادب العربی القدیم کانت الالوان تستخدم کما هی فی الحیاة الواقعیة. أما فی الادب العربی المعاصر لاتستخدم الألوان لتمنح الشعر أو النثر صورة جمالیة فحسب، بل تستخدم کأداة رمزیة.إن هناک أسبابا رئیسیة تؤدی الی استخدام الألوان الرمزیة عند الشعراء المعاصرین، منها: هیمنة السیاسة و المدینة. کما أن أفکار الشعراء و عقائدهم و ظروفهم المشؤومة تسبب توظیف رموز خاصة. صلاح عبدالصبور هو من الشعراء المعاصرین الذین قاموا بتوظیف الألوان الرمزیة علی مستوی وسیع. هذه المقالة تحاول أن تقوم بدراسة الألوان و دلالاتها الرمزیة فی دیوان صلاح عبدالصبور بمهنج وصیفی تحلیلی. تشیر نتائج هذا البحث الی أن الشاعر استخدم اللون الاسود و الأحمر و الاخضر و الفیروزجی و الابیض و الاسمر، و الرمادی، إلا أن اللون الأسود هو اللون السائد علی سائر الألوان الرمزیة لدی الشاعر و هو یدل علی عدم بساطة أهل المدینة و عدم صفاء هم، کما یشیر الی وجود الأعداء داخل و خارج البلد، و ایضا الی هحوم الکیان الصهیونی.

چکیده فارسی:«ال» یا «الف و لام» و یا «لام» به تنهایی، «اسم» و یا «حرفی» است که در جمله های عربی، کاربردی فراوان دارد. و شاید از حقیقت فاصله نگرفته باشیم اگر بگوییم این واژه، پرکاربردترین «کلمه» در زبان عربی است و انواع آن بالغ بر چهارده نوع می شود. شناخت انواع این کلمه پرکاربرد و مواضع به کار بردن یا نبردن آن، یکی از مشکل های همیشگی کسانی است که به آموزش این زبان، روی آورده اند، و حتی در برخی موارد، کار را نه بر دانشجویان مبتدی بلکه بر متخصصان و آگاهان این زبان نیز، مشکل می کند.مقاله حاضر پس از مراجعه به منابع متعدد و دست اول صرف و نحو و بلاغت، تدوین یافته است. نگارنده پس از بررسی اقوال، استوارترین سخن را در این مورد استخراج کرده است، و دشواری های کاربرد این کلمه پرکاربرد، و سر وجود کلمه های دو وجهی یعنی کلمه هایی که گاه با ال و گاه بدون آن به کار می روند وهم چنین، تفاوت معنائی مترتب بروجود یا نبود این کلمه به همراه اسم های دیگر را، به قدر بضاعت علمی خود، بیان کرده است. چکیده عربی:«أل» أو «الالف واللام» أو «اللام» وحدها، من أکثر الکلمات استعمالا فی اللغة العربیة، ولعلنا لم نجانب الحق إن قلنا ان هذه الکلمة تستعمل أکثر من أی کلمة أخری. إن معرفة أنواع هذه الکلمة التی تبلغ أقسامها الی 14 قسما، والإلمام بمواضع استعمالها هی من المسائل العویصة أمام کل طالب أو باحث له صلة بهذه اللغة. إن صعوبة الإلمام قد تتجاوز المبتدئین والناشئین، بحیث نری ان بین کبار العلماء أیضاخلافا فی أنواع هذه الأقسام و ما یترتب علیها من مباحث. هذا ما دعانا للنظر فی مسائل هذه الکلمة من جدید، للتعرف علی أهم الآرا والأقوال و ما یترتب علی کل قول من مسائل.

چکیده فارسی:استعمارستیزی و مبارزه با آن یکی از خصایص دین مبین اسلام است و در قرآن کریم بارها بدان سفارش شده است. «نجیب کیلانی» با نوشتن بیش از سی رمان که رنگ و بوی اسلامی دارد، به عنوان پیشگام ادبیات اسلامی به شهرت رسید. او اولین نویسنده ای است که در داستان های خود به مشکلات و دردها و رنج های مسلمانان، فراتر از مرزهای جهان عرب پرداخته و رمان های آوانگاردانه خود را به این موضوعات، اختصاص داده است که رمان «عمالقه الشمال» یکی از این رمان هاست.حوادث این رمان که از زبان یک مبلغ مسلمان به نام «عثمان امینو» روایت می شود، الهام گرفته از چند واقعه شوم تاریخی و مربوط به حوادث مابین سال های «1965» تا «1967» میلادی است که در نیجریه رخ داده واز فجایع پشت پرده استعمار انگلیس وصهیونیست پرده برمی دارد، موضوع آن بیان درد ورنج مردم مسلمانی است که در راه مبارزه با استعمارگران، از فدا کردن جان و مال خویش، ابایی ندارند. در پایان داستان، اشاره ای به تاکتیک جنگ روانی صهیونیست ها وسیاست های تبلیغاتی آن ها در جنگ می شود که صهیونیست ها برای تضعیف روحیه مسلمانان در جنگ معروف «بیافرا»، از آن استفاده کردند. چکیده عربی:تعد مناضلة الاستعمار و مطاحنتها احدی میزات الاسلام المبین فامر بها القرآن الکریم کثیرا. «نجیب الکیلانی» یعتبر رائد الادب الاسلامی بکتابة اکثر من ثلاثین روایة مصطبغة بصبغة اسلامیة و اول کاتب ناقش معاناة المسلمین فیما وراء العالم العربی فجعل روایاته الاستشرافیة بهذا الصدد و روایة «عمالقه الشمال» فی عداد هذه الروایات.یروی احداث هذه الروایة، شخص مسلم باسم «عثمان امینو» و هو مبلغ مسلم، مستمدة من عدة احداث مشئومة تاریخیة ترتبط بسنوات 1965 الی 1967م التی تقع فی نیجریا و یعبر عن نوایا الخبیثة للاستعمار الصهیونیة و یفضحها. لقصة تدل علی معاناة المسلمین فی سبیل مناضلة الاستعمار و تبرهن علی أنهم لایبخلون عن تضحیة أنفسهم وما کان بیدهم.فی نهایة القصة یشیر الکیلانی الی شتی الحروب الصهیونیة و اصناف تکتیاتها و سیاساتها الاعلانیة مستخدما القضایا الاجتماعیة منها الحرب الناعمة والغزو الاعلانی الذی استخدمها الصهاینة لتضعیف معنویات المسلمین فی حرب «بیافرا».