الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها
سال:1389 | دوره:6 | شماره:14 |تعداد مقالات:8

چکیده عربی:ظهر فی النقد القدیم الفارسی و العربی اتجاهان متعارضان، أحدهما یدعو للعودة و التمسک بأصول الأدب و الشعر کما کانت علیه عند القدامی، و الآخر یروج للتغییر و التجدید فی هذا المجال، فظهرت علی الساحة الأدبیة صورة غیر مکتملة الملامح لنزاعات بین أتباع هذین الاتجاهین، أما فی العصر الحدیث فقد احتدمت هذه النزاعات بین أتباع التجدید و مناصری التقلید، و ذلک إثر انفتاح المجتمعات العربیة و المجتمع الإیرانی علی الثقافات الغربیة، فمن داع یدعو إلی نسیان الماضی و التجدید علی أسس غربیة إلی آخر یرفض و بشدة کل ما له صلة بالثقافات الغربیة، یتخلل ذلک بعض الآراء التی تدعو إلی الوسطیة فی هذا کله، لکن کان النصر فی نهایة المطاف لأتباع التجدید الذین انقسموا بدورهم إلی مجددین محافظین و مجددین إفراطیین و ما تناولته فی هذه الدراسة صورة عامة توضح حقیقة العلاقة بین أصحاب کلا الاتجاهین قدیما و حدیثا و حقیقة الخط الذی انتهجه أعلام هذین التیارین النقدیین.   چکیده فارسی:در نقد ادبی کهن فارسی و عربی دو جریان نقدی متفاوت پدید آمد که یکی از آن دو به بازگشت به اصول کهن ادب و شعر فرا می خواند و بر پایبندی به این اصول پا می فشارد، و دیگری به تجدید و نوآوری در این زمینه اهمیت می داد، از این رو تصویری نه چندان روشن از اختلافات میان دو گروه در صحنه ادبیات آشکار گردید. در دوره کنونی این درگیری ها میان طرفداران نوآوری و پیروان سنتگرایی شدت گرفت، شاید علت اصلی این امر رویکرد ایرانیان و عرب ها به غرب و دانش های غربی بوده باشد. یکی خواستار فراموشی گذشته و نوآوری بر اساس نظریه های نوین غربی است و دیگری با تعصب هر چه تمام تر تمامی علوم غربی را رد می کند و نمی پذیرد، در این میان کسانی هستند که به میانه روی و اعتدال گرایش دارند، ولی این درگیری به سود هواداران نوآوری تمام شد که به نوبه خود به دو گروه نوآوران سنتگرا و نوآوران چپگرا تقسیم می شوند. آنچه اینجا بحث می شود بررسی حقیقت این تقابل میان نوآوری و سنتگرایی در نقد ادبی کهن و معاصر فارسی و عربی و همچنین توضیح رویکردهای مهمترین طرفداران دو گروه است.

چکیده عربی:القصة القصیرة هی دیوان البشر الجدید لأنها تمکنت من ترسیخ جذورها العمیقة بالقاصین الموهوبین فب أنحاء العالم. «مقعد رونالدو» واحد من قصص محمود شقیر، القاص الفلسطینی المعاصر الذی سلط الأضواء علی المستجدات السیاسیة و الاجتماعیة فی الأقطار العربیة - الإسلامیة عامة و الوسط الفلسطینی خاصة. الحبکة المفتوحة، استخدام الشخصیات المشهورة فی الإدارة الأمریکیة، المضمون الإجتماعی - الثقافی، الأزمة الطریفة و الصراع البدیع، الأسلوب الشعری السهل الممتنع، الحوار غیر المباشر و السرد التصویری قد جعلت من القصة مثالا کبیرا فی مجال الإبداع الفنی فی القصة القصیرة. و یبدو انها فتحت نافذة جدیدة علی وجه القصة العربیة عامة و القصة الفلسطینیة خاصة و نجح الکاتب بالأسلوب الساخر فی ترسیخ مضامین القصة فی أذهان القراء بصورة مباشرة.یهدف هذا البحث تحلیل العناصر القصصیة فی قصة «مقعد رونالدو» بالمنهج الوصفی - التحلیلی لکشف القناع عن تجربة محمود شقیر القصصیة و الفنیة.   چکیده فارسی:داستان کوتاه، دیوان انسان امروز است و می رود تا به وسیله آثار جاویدان نویسندگان توانا و مستعد، جایگاه خود را در سراسر جهان مستحکم نماید. صندلی رونالدو - «مقعد رونالدو» - از داستانهای کوتاه محمود شقیر، نویسنده معاصر فلسطین، است که در حوزه داستان کوتاه معاصر عربی، طرحی نو به شمار می آید، زیرا وی در این داستان توانسته است با استفاده از پیرنگ باز، احضار شخصیتهای معروف معاصر سیاسی - ورزشی - فرهنگی جهان، درونمایه اجتماعی - فرهنگی، بحران آفرینی و کشمکش ظریف و بدیع، سبک و بیان ساده و سلیس، زاویه دید دانای کل، گفتگوی غیرمستقیم و توصیف تصویرگونه، در مکان ساده و بی آلایش روستا، افق نوینی به روی داستان کوتاه معاصر عربی به طور اعم و داستان کوتاه فلسطین به طور اخص بگشاید، افقی که پیام داستان را با زبان طنز و بیان ساده و روان در آسمان جان و دل خواننده، حک می نماید. هدف این پژوهش آن است که با استفاده از روش توصیفی - استدلالی، پیوند ادبیات و سیاست را در عناصر داستان فوق تحلیل کند.

چکیده عربی:ان البیاتی الشاعر الجواب الذی قضی عمره فی الترحال و الطواف فی مدن العالم، عبر عن الاحساس بالغربة بصور عدیدة و وفق مراحل مختلفة، تعکس اشکالا متنوعة لهذه الرویة. فهذه المقالة تکشف عن أبعاد هذه الظاهرة و مراحلها من خلال أشعاره و تصل الی نتائج تدلنا علی معرفة جذور شخصیة البیاتی الذی عاش فی شعره فانعکست مراحل حیاته عبر دواوینه الشعریة.   چکیده فارسی:بیاتی شاعری بود همیشه در سفرکه چون پرندگان مهاجر کوچی همیشگی را برگزید و آوارگی در جهان را پیشه کرد و با دغدغه هجرت و تبعید اشعار خود را آکند، چندان که به عنوان شاعر تبعیدگاه های دنیا شناخته شد، همآره با احساس غربت دست به گریبان بود، احساسی که در گذار از مراحل مختلف جلوه های مختلفی به خود گرفت. به گونه ای که از واقعیتی ملموس آغاز شد و به احساسی عرفانی و عمیق انجامید. در این مقاله تلاش شده تا با کشف ابعاد و ریشه های احساس غربت در شعر بیاتی زوایای پنهان و دغدغه های درونی شاعر نشان داده شود.

چکیده عربی:من المعروف أن «آبیل ڤیلمان» الفرنسی هو اول من استخدم مصطلح «الأدب المقارن»، فلم یکن المصطلح لیدل، فی البدایة، علی علم ذی أصول ثم بعد مضی عقود من الزمن تحول الی علم ممنهج. منذ ذلک الزمن تطور هذا العلم تطورات کثیرة فظهرت اتجاهات مختلفة و واجهت تحدیات متعددة إلا أنه استطاع رغم ذلک کله أن یواصل طریقه.ان عرف الأدب المقارن بأنه علم یدرس العلاقات بین آداب قومیة مختلفة علی أساس «التأثیر و التأثر» أو «التشابه» أو أنه، علاوة علی ذلک، یدرس العلاقة بین الأدب و الفنون الجمیلة الأخری ﻛ «الموسیقا»، و «التصویر»، و «النحت»، أو أنه یدرس الأدب بمیادین المعرفة الإنسانیة کلها ﻛ «الفلسفة»، و «علم النفس»، و «علم الإجتماع» اذن یمکننا القول بأن نظریة الأدب الإسلامی المقارن المنبعثة من فکرة العلامة إقبال التقریبیة بین الشعوب الإسلامیة تعبر عن اتجاه نظری جدید فی حقل الأدب المقارن و النقد الأدبی، بحیث تستطیع هذه النظریة أن تقرب الشعوب الإسلامیة بعضها ببعض عن طریق دراسة العلاقات الأدبیة بینها. فکرة إقبال هذه التی تدعو الی ضرورة استفادة الشعوب الإسلامیة من آداب بعضها ببعض، واصلها کل من الدکتور طه ندا و الدکتور حسین مجیب المصری بالبحوث العملیة و التطبیقیة بین آداب الشعوب الإسلامیة و حولاها إلی نظریة جدیدة وهی «نظریة الأدب الإسلامی المقارن». هذه النظریة لم تحظ بعنایة مرموقة علی ایدی الأجیال التالیة بعد هما، لا فی القسم النظری و لا فی القسم العملی و التطبیقی. هذه الورقة ترید أن تطرح هذه النظریة من جدید و تلقی الضوء علی زوایاها المختلفة المدروسة و غیر المدروسة عسی أن تستطیع إزالة بعض الأخطار و التحدیات التی تهدد الأدب المقارن فی البلدان الإسلامیة.   چکیده فارسی:اصطلاح ادبیات تطبیقی را، به عنوان دانشی روشمند، نخستین بار آبل ویلمن در فرانسه مطرح کرد و از آن زمان تاکنون با فراز و نشیب ها و رویکردهای گوناگون و با قلمرو پژوهشی گسترده و با ماهیت میان رشته ای، به راه خود ادامه داده است. اگر ادبیات تطبیقی را بررسی علمی روابط و مناسبات میان ادبیات ملل مختلف بر اساس تاثیرگذاری و تاثیرپذیری یا بر اساس تشابه میان آنها تعریف کنیم و یا آن را بررسی رابطه ادبیات با سایر هنرهای زیبا، حتی با سایر عرصه های علوم انسانی مانند فلسفه، تاریخ، جامعه شناسی و ادیان بشناسیم، نظریه ادبیات تطبیقی اسلامی - که ملهم از اندیشه وحدت گرایانه علامه اقبال لاهوری است که ادبیات را عامل وحدت بخش میان ملت های اسلامی می داند - می تواند به عنوان رهیافتی نوین در عرصه ادبیات و نقد مطرح شود و ملل اسلامی را از طریق بررسی مناسبات آثار ادبی آنها، به یکدیگر نزدیکتر کند. این نظریه را دکتر طه ندا و دکتر حسین مجیب المصری با انجام پژوهش های تطبیقی میان آثار ادبی ملل اسلامی، مطرح کرده اند، اما متاسفانه هم در بخش نظری و هم در بخش عملی راهشان ادامه پیدا نکرد. این پژوهش در پی طرح مجدد این اندیشه مهم و شناساندن زوایای گفته و ناگفته و نوشته و نانوشته آن است.

چکیده عربی:هذه المقالة تهدف الی دراسة موجزة فی تعاریف الأدب المقارن، ولمحة موجزة حول ماضی الأبحاث المقارنة فی ایران و البلدان العربیة، و مکانة الأدب المقارن فی ایران المعاصرة و الأقطار العربیة، ثم إشارة موجزة إلی الباحثین المقارنین فی العالم المعاصر، و أهمیة فرع الأدب المقارن و مکانته فی الجامعات الایرانیة و مراکزها البحثیة، لتصل من خلال هذه البحوث الی ضرورة إنشاء فرع الأدب المقارن فی ایران، و الأنتباه الی اهمیة الأدب المقارن فی ایران و البلاد العربیة، و اخیرا تدرس المقالة کیفیة انشاء فرع الادب المقارن بین الأدب الفارسی و الأدب العربی علی مستوی الماجیستر فی جامعة الشهید باهنر بکرمان وما صاحب انشاء هذا الفرع من بحوث علمیة و مناقشات قیمة لتکون تجربة مفیدة تمکن لاصحاب اللغة العربیة و الفارسیة فی الجامعات الأخری الاستفادة منها فی هذا المضار.   چکیده فارسی:بررسی مختصر تعاریف ارائه شده از ادبیات تطبیقی، تامل در پیشینه ادبیات تطبیقی در ایران و کشورهای عربی، وضعیت و جایگاه ادبیات تطبیقی در ایران معاصر و کشورهای عربی، بحثی پیرامون پیشگامان ادبیات تطبیقی در جهان معاصر، اهمیت رشته ادبیات تطبیقی و جایگاه آن در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی ایران، ضرورت ایجاد کرسیهای ادبیات تطبیقی در ایران، توجه به ادبیات تطبیقی ایران و عرب، نحوه ایجاد رشته کارشناسی ارشد ادبیات تطبیقی با گرایش فارسی و عربی در دانشگاه شهید باهنر کرمان، جمع بندی و نتیجه گیری از یافته های این تحقیق، از جمله مواردی است که در این مقاله درباره آنها بحث و بررسی صورت می گیرد.

چکیده عربی:هذه المقالة التی هی ثمرة دراسة أسالیب الکتابة فی تاریخ الأدب تجیب عن هذا السوال هل یمکن أن نجد صلة بین النص الأدبی و التاریخ؟ هذا السوال یستدعی أن نعرف ما النص الأدبی و ما التاریخ؟ لذلک و إجابة عن هذا السوال ینکر بعض النقاد و مورخی الأدب وجود مثل هذه الصلة. هم یعتقدون أن الأدب یتجه نحو الخیال و أما التاریخ فإنه دراسة علمیة لوقائع الماضی. لذا فإن الصله بین هاتین المقولتین المتفاوتتین صارت مصدرا للنقد الحدیث.   چکیده فارسی:این مقاله که ماحصل پژوهشی در حوزه تحلیل تاریخ ادبیات نگاری و نقد شیوه های تاریخ ادبیات نگاری در ادب عربی است و در پی پاسخ به این پرسش است که آیا میان متن ادبی و تاریخ رابطه ای وجود دارد؟ لازمه پاسخ به این پرسش آن است که بدانیم متن ادبی چگونه متنی است و تاریخ چگونه دانشی است؟ از این رو مقوله ای به نام تاریخ ادبیات مخالفانی دارد که اساسا منکر دانشی به نام تاریخ ادبیات هستند؛ چون ادبیات، ناظر به تخیل، داستان، قدرت تشخیص یا احساس است ولی تاریخ بررسی عینی و علمی وقایع گذشته است، لذا پیوند این دو مقوله متفاوت خاستگاه انتقاداتی گشته است که اجمالا به پاره ای از آنها پرداخته می شود.

چکیده عربی:إن المستقبل لآت أسرع مما نتصوره، و الفوضی التی نعیش فیها هی نتیجة لعدم اهتمامنا بالدراسات المستقبلیة. یبدو أن عدم الاهتمام بهذا الامر أدی إلی الفوضی التی أصابت أقسام اللغة العربیة و آدابها کسائر الأقسام الموجودة فی الجامعات. الامعان فی الحضارة الاسلامیة، ماضیا، و الحضارة الغربیة، حالیا، یقنعنا أن المعرفة اللغویة و تنمیتها هی الاساس فی التنمیة العلمیة، لأن اللغة کموسسة اجتماعیة هامة تعد الوعاء الذی تصب فیه العلوم بمختلف مجالاتها.اللغة العربیة - إضافة إلی کونها لغة دینیة للایرانیین و موثرة جدا فی لغتنا الأم و ثقافتنا للجذور المشترکة بین الفارسیة و العربیة - تعد لغة رسمیة ل 21 دولة عربیة تقع فی منطقتی الشرق الاوسط و شمالی افریقیا الاستراتیجیتین، و لنا مع هذه الدول علاقات ثقافیة و اقتصادیة بحکم الجوار و المصیرالمشترک فی عالمنا الیوم، فکلنا نعانی هما مشترکا. اذن، اللغة العربیة و آدابها هی الباب الرئیس للوصل بین هاتین المنطقتین الهامتین. فبإمکاننا أن نجعلها آلة موثرة تساعد الدولة و جامعاتنا فی تقدم علمی باهر و تحولها إلی فرع علمی محبب لدی الطلاب والأستاتذة حیث تصل إلی مکانة لائقة بین الأقسام الجامعیة الأخری و ذلک بمساهمتها فی إنشاء فروع بینیة جدیدة و مراکز بحثیة اجتماعیة و اقتصادیة و لغویة و انشاء جمعیات علمیة و مجلات محکمة و الاهتمام بالمجالات العلمیة الحدیثة.   چکیده فارسی:به نظر می آید که نابسامانی کنونی زبان و ادبیات عربی، مانند دیگر رشته های موجود، در دانشگاه های کشور ناشی از بی تدبیری برای آینده باشد. تجربه تمدن اسلامی در گذشته و تمدن اکنون غرب روشن می سازد که توسعه زبانی عامل پیشرفت است، زیرا زبان مهم ترین نهاد اجتماعی می باشد که ظرف دانش های گوناگون است. زبان عربی، علاوه بر این که زبان دینی و موثر بر زبان ملی و فرهنگی ماست، زبان رسمی 21 کشور دنیاست که در دو حوزه راهبردی خاورمیانه و شمال آفریقا هستند و با کشور ما نزدیکی جغرافیایی و فرهنگی دارند، و به خاطر موقعیت ممتاز جغرافیایی و سیاسی، به نقش رسانه ای قابل توجهی دست یافته اند. از این رو با آینده نگری و برنامه ریزی می توان رشته زبان و ادبیات عربی را تبدیل به دانشی کارساز در توسعه علمی دانشگاه ها و کشور نمود و آن را به جایگاه مناسبی در میان رشته های دانشگاهی رساند. زبان عربی می تواند در ایجاد گرایش های نو و بین رشته ای، قطب های علمی، مراکز تحقیقاتی اقتصادی و اجتماعی و زبان پژوهی، انجمن های علمی و مجلات علمی پژوهشی، در توسعه علمی کشور نقش آفرینی کند.

چکیده عربی:أثرت عوامل مختلفة فی ظهور التصوف الإسلامی، و الذی کان یسمی «زهدا» فی طوره الأول و الابتدائی، إلی أن أصبح فی أواخر القرن الثانی الهجری مذهبا ذا مبان فکریة و عقائدیة خاصة. فمن البدیهی أن یظهر مع کل مذهب فکری أدباوه و کتابه الذین یدافعون عنه بالوسائل المختلفة و یشرحون مبانیه الفکریة و العقیدیة، هذا الأمر کان صادقا بین الصوفیة أیضا فهم یستفیدون من النثر أو الشعر.هذا و إن المتصوفة لم یظهروا منذ البدایة أیة رغبة فی الشعر استنادا إلی الآیة الشریفة «والشعراء یتبعهم الغاوون» فکانوا یمتنعون حتی عن استماع الآیات القرآنیة بصوت یشبه اللحن، و بسبب هذه النزعة سعی أغلبیة المتصوفة إلی کتابة آثارهم بشکل نثری. فحیتئذ أصبح لأصحاب التصوف لسانهم الخاص، الذی کان یعبرعن معانیهم و صورهم التی تنطلق من تراثهم الروحی و ریاضاتهم الخاصة، لأن التصوف علم القلوب والبواطن، فالمتصوفة کانوا یضیفون إلی موضوعات نثرهم و أسالیبه لیمکن لهم أن ینتقلوا معانیهم اللطیفة و العمیقة. یتناول النثر الصوفی هذه الانواع طیلة العصر العباسی: النثر التعلیمی، و الرسائل، و المواعظ والحکم، و سیرة المشایخ، و الحکایات، و الأقوال (النثر الروائی)، و الأدعیة والمناجاة، و الشطحات، و تفاسیر الصوفیة للقرآن الکریم، و قاموس المصطلحات الصوفیة.   چکیده فارسی: نثر فنی که در ادب عربی سابقه ای دیرینه دارد، با ظهور اسلام به جایگاه درخور و حتی برتر از جایگاه شعر دست یافت، چرا که با نزول قرآن کریم و رواج تفسیر آن و نیز استماع حدیث نبوی، نثر و به تبع آن خطابه اهمیت یافت و به مرور شاخه های آن متنوع شد. با ظهور جریان تصوف و رواج آن در جامعه اسلامی، بسیاری برای دفاع از مبانی فکری و عقیدتی و تشریح دیدگاه های آن، زبان نثر را برگزیدند، زیرا به خاطر ظاهر آیه شریفه «والشعرا یتبعهم الغاوون.» [شعرا/224] چندان به شعر و شاعری رغبت نداشتند. از این رو بیشتر آثار متصوفه به زبان نثر نگاشته شد. از آنجا که نثر صوفیانه ظرف معانی عمیق عرفانی و احساسات لطیف آسمانی شد به مرور شاخه های آن، متعدد و متنوع گشت. به این ترتیب نثر صوفیانه‏ شامل شاخه هایی چون: نثر تعلیمی، رسائل، مواعظ و حکم، سیره مشایخ، حکایات و قصص، اقوال، ادعیه و مناجات، شطحیات و تفسیرهای صوفیانه و فرهنگ های مصطلحات صوفیانه گردید.