سفینه
سال:1387 | دوره:5 | شماره:18 (ویژه کتاب کافی) |تعداد مقالات:9

خلقت روح قبل از بدن، یا همراه با حدوث بدن، از مباحثی است که با توجه به روایات خلقت، مورد توجه دانشمندان شیعه قرار گرفته است. در این بخش از سلسله مقالات، آرا و نظرات اندیشمندان قرن 14 و 15 به ترتیب تاریخ، از سید اسماعیل طبرسی نوری تا محمد آصف محسنی با استناد به روایات خلقت، نقل و به اجمال، بررسی شده است. بر این اساس، گروهی به خلقت روح با حدوث بدن، معتقد بوده و روایات تقدم خلقت را تاویل و توجیه کرده اند و گروهی به ظواهر این احادیث استناد کرده، تقدم خلقت روح بر بدن را امری عقلی و نقلی برشمرده اند. 

این مقاله شامل پرسشهایی است در زمینه های: 1. نقش حدیث در شناخت دین 2. جایگاه کتاب کافی در فرهنگ شیعی 3. اهداف شیخ کلینی از تنظیم و تدوین کتاب کافی 4. نیازسنجی ضرورت پرداختن به تحقیق و ترویج کتاب کافی و شیخ کلینی و 5. بایسته های پژوهشی مرتبط با کافی و کلینی که توسط اندیشمندان معاصر: آیت اله تسخیری، سیدمحمدباقر حجتی، استاد محمدرضا حکیمی و شیخ مرتضی فرجپور پاسخگویی شده است. بر اساس پاسخهای این اندیشمندان، 1. کتاب کافی خلاصه آثار ائمه معصومین :است. 2. احادیث صحیح ـ که از معصوم (ع) صادر شده ـ مفسر کلی قرآن کریم است. 3. کتاب کافی نخستین کتاب حدیثی است که شایسته عنوان «الجامع» است. عقل حجت باطنی خداوند است و از طریق عقل، به حجت ظاهری (وحی) میرسیم. 5. باید بررسی شود که عقل مصباح است یا مفتاح. 6. نیاز به حدیث در اسلام، یک ضرورت است.همه بزرگان و فقهای طراز اول شیعه بر عظمت و جایگاه ویژه کتاب کافی اعتراف و با نهایت تحلیل و تکریم، از مولف آن یاد کردهاند. پرداختن به کتاب کافی، یعنی احیای مکتب اسلام و قرار دادن اسلام ناب در اختیار جامعه بشری و خدمت سترگ به علم و فرهنگ و دین.

درباره اینکه اراده از صفات فعل یا صفات ذات خداست، میان دانشمندان اختلاف نظر وجود دارد. قول مشهور این است که اراده از صفات ذات است. کلینی، مفید، قاضی سعید، مجلسی و طباطبایی اراده را از صفات فعل خدا، شمرده اند. ضابطه کلینی درباره صفات فعل و ذات «اتصاف و عدم اتصاف به ضد وجودی» است. این ضابطه را قاضی سعید قمی مورد اشکال قرار داده است. حدوث و قدم نیز در ضابطه صفات ذات و فعل، مطرح شده است. نمونه صفاتی که در کتاب التوحید کافی به عنوان صفات فعل مطرح شده اند، عبارت اند از: مشیت، اراده، غضب، رضا و سخط که در این پژوهش، روایات مربوط به اراده و مشیت بررسی شده است. مشیت در معنای اراده یا نزدیک به آن تعبیر شده است. مشیت حادث است و نمی تواند از صفات ذات باشد. ضابطه کلینی در تشخیص صفات ذات و صفات فعل، بیان و جایگاه اراده از دیدگاه متکلمان و فلاسفه، با تاکید بر ضابطه کلینی و علامه مجلسی در شرح کافی، بررسی شده است.  

یکی از موضوعات مهم علم کلام، بحث صفات خدا و تمایز صفات ذات از صفات فعل است. مرحوم کلینی در کتاب التوحید کافی، هفت حدیث در باب صفات خدا روایت کرده و به دلیل اهمیت موضوع، دانشمندان بزرگی چون ملا صالح مازندرانی، علامه مجلسی، ملاصدرا و دیگران به شرح و تفسیر حدیثهای روایت شده و توضیح کلینی در ذیل احادیث، پرداخته اند. در این مقاله، پس از بیان کلام مرحوم کلینی، اقوال شارحان ذکر و مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در پایان، نویسنده تفسیر خود را از کلام کلینی بیان کرده است. بر اساس این تفسیر، درستی و استحکام قاعده کلینی در تمایز صفات ذات از صفات فعل، به خوبی، مشخص شده است.

با توجه به سلسله اسناد روایات، فهرست نسبتا مفصلی از مشایخ حدیث ثقه الاسلام کلینی در کتاب مشهور الکافی، به دست می آید که تعداد ایشان سی و هفت نفر شمرده شده است. در نوشته حاضر، به معرفی این مشایخ به ترتیب الفبای کنیه از ابن بابویه تا محمدبن یحیی عطار، ابوجعفر قمی، پرداخته شده است. در ذیل هر شخصیّت، تعداد روایات، مشایخ، راویان و در برخی موارد، توضیحات مختصری ارایه شده است. راویان روایات به دو دسته راویان کم حدیث و راویان مکثر تقسیم شده است. بر اساس تعاریف ارایه شده، راویان کم حدیث راویانی اند که روایت شیخ کلینی از آنان اندک است؛ از جمله: ابن بابویه، ابوبکر حبال، علی بن موسی و حسن بن خفیف. راویان مکثر نیز شامل راویان و مشایخی اند که شیخ کلینی احادیث زیادی از آنان نقل کرده است. از جمله آنها می توان به احمدبن ادریس، حمیدبن زیاد، محمدبن یحیی و علی بن محمد کلینی اشاره کرد.    

مرحوم کلینی علم الاهی امام معصوم (ع) را در کتاب الحجه، در ذیل 93 باب و 348 حدیث آورده است. این احادیث، مستقیم یا غیرمستقیم، به علم امام (ع)، حجیت، عصمت و واجب الطاعه بودن امام (ع) اشاره دارند. حجیت امام (ع) در قول و فعل، رافع مشکلات و اختلافات است که همان نور علم است. توفیق و تسدید الاهی در عصمت، نقش خاصی دارد که از طریق افاضه علم است و عصمت بدون علم ممکن نیست و چون امام واجب الطاعه است، پس لازم است ریشه و اساس علم نزد او باشد. احادیثی که به نحوی، بر علم الاهی امام دلالت دارند، در قالب جدول، شامل 364 ردیف، محتوای حدیث، نحوه دلالت و نشانی حدیث (شماره باب، صفحه، شماره حدیث) ارایه شده است. دلالت حدیث بر علم امام (ع) با علایم اختصاری: الف: احادیث مستقیم، ب: اشاره به علم امام (ع) ج: احادیث غیرمستقیم، ج/:1 حجیت امام (ع)، ج/:2 عصمت امام (ع)، ج/:3 وجوب اطاعت امام (ع) ابواب 93 گانه در موضوع علم امام (ع) به ترتیب شماره باب، عنوان و تعداد احادیث مربوط، ارایه شده است. مدخلهای اصلی این نمایه عبارت اند از: ویژگیهای امام (ع) به طور کلی، ویژگیهای امام (ع) از دیدگاه علم، ویژگیهای علم امام (ع) در پیوند با امامت او، ویژگیهای علم امام (ع) به طور کلی، منابع علم امام (ع) و حیطه علم الاهی امام (ع). 

نویسنده در این گفتار، مطالب مربوط به قرآن را بر اساس دو باب از کتاب اصول کافی، نوشته ثقه الاسلام کلینی، در سه محور بررسی می کند: اعتقادات و مفاهیم برگرفته از قرآن، پرورش احساسات در قرآن، الگوی رفتاری در قرآن. تاکید در بخش اول، بر توحید و نتایج آن در باب معرفت و درک درست است. در بخش دوم، پرورش احساسات انسانی در پرتو قرآن را می بینیم. و در بخش سوم، معیار برخوردهای انسانی بر اساس قرآن بحث می شود. پایان بخش مقاله، بررسی تهمت نسبت تحریف قرآن به نویسنده کتاب کافی است که نویسنده مقاله، نادرستی این نسبت را نشان می دهد.

وحید بهبهانی یکی از بزرگ ترین علمای شیعه در قرن دوازدهم و سیزدهم هجری است که حق عظیمی بر دانشمندان بعد از خود دارد. عظمت علمی او به اندازه ای است که به وی لقب تجدید کننده مذهب جعفری در قرن دوازدهم داده اند: والبهبهانی معلم البشر        مجدد المذهب فی الثانی عشر  ازاح کل شبهه و ریب           فبان للمیلا Aکنه الغیب@

کتاب «مکتب در فرآیند تکامل» بر مبنای دو هدف توسط دکتر حسین مدرسی طباطبایی تالیف شده است: 1. معرفی تاریخ مذهب تشیع به عنوان یک جریان عقیدتی در اسلام، به خوانندگان غربی و غیر مسلمان 2. شناخت فرآیند شکل گیری و تکامل مکتب تشیع در سه قرن نخست اسلامی. کتاب مکتب در فرآیند تکامل، روایات استناد شده در، در موضوعات امامت، غیبت امام مهدی (ع) و ... را از منابع حدیثی همچون المحاسن احمد بن محمد بن خالد برقی، الکافی شیخ کلینی، الغیبة محمد بن ابراهیم نعمانی، و اختیار معرفة الرجال شیخ طوسی استخراج شده که در جای خود به آنها پرداخته خواهد شد.