مجله جنگل ایران
سال:1388 | دوره:1 | شماره:3 |تعداد مقالات:11

بهره برداری از جنگل به هر روشی که باشد آسیب به توده باقی مانده را به همراه خواهد داشت، ولی تلاش های منطقی برای کاهش شدت آسیب به درختان سرپا به پایداری جنگل منجر خواهد شد. این بررسی در پارسل شماره 3 از سری 2 جنگل های منطقه گلندرود در جنوب بخش رویان (علمده) که به شیوه تدریجی - پناهی مدیریت می شد، انجام گرفت. روش بهره برداری در منطقه مورد بررسی، روش سنتی یعنی تبدیل چوب به الوار و خروج توسط قاطر بوده است. نتایج این تحقیق نشان داد که در بین درختان مورد بررسی از نظر عمق زخم 10.5 درصد دارای خراش و تغییر رنگ پوست (زخم درجه 1)، 29.8 درصد دارای آسیب دیدگی پوست درخت بدون کنده شدن پوست (زخم درجه 2) و 59.7 درصد دارای کنده شدن پوست درخت به همراه کامبیوم (زخم درجه 3) هستند. از نظر مساحت زخم 6.2 درصد از زخم ها، مساحتی بیشتر از 500 سانتی متر مربع، 17.5 درصد از زخم ها سطحی بین 500-100 سانتی متر مربع، 28.9 درصد سطحی بین 100-25 سانتی متر مربع و 47.4 درصد مساحتی کمتر از 25 سانتی متر مربع داشتند. از زخم های ایجاد شده در جنگل، 60.5 درصد مربوط به کشیدن، 32.6 درصد مربوط به قطع درخت و 6.9 درصد مربوط به عوامل انسانی است. همچنین نتایج نشان داد که حدود 82 درصد از زخم ها، مربوط به ارتفاع کمتر از 2 متر از بن درخت است.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی عوامل موثر بر تمایل به مشارکت شهروندان در عرصه های اجرایی پارک های جنگلی تهران است. این پژوهش از نوع همبستگی است که جامعه آماری آن، استفاده کنندگان از پارک های جنگلی شهر تهران (چیتگر، لویزان، طالقانی و سرخه حصار) هستند. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده، 202 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بود. نتایج پژوهش نشان می دهد که تاثیر ادراک کارکرد پارک های جنگلی و نگرش شهروندان به مشارکت، بر تمایل آنان به مشارکت در حفاظت و توسعه اجرایی معنی دار است. همچنین بین تمایل به مشارکت در زمینه اجرایی و تمایل به مشارکت در زمینه مدیریتی رابطه معنی دار با 99 درصد اطمینان وجود دارد.

در این تحقیق، تنوع گونه ای زادآوری توده های جنگلی دو منطقه حفاظت شده و غیرحفاظتی جنگل های ارسباران از نظر شاخص غنای گونه ای، یکنواختی و تنوع گونه ای مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. ابتدا توده های جنگلی با شرایط فلورستیکی و فیزیوگرافی مشابه از دو منطقه حفاظتی و غیرحفاظتی، با استفاده از عکس های هـوایی سال 1346 در مقیـاس 1:20000 انتخاب شد، سپس نهال های گونه های چوبی قرار گرفته در 77 قطعه نمونه دایره ای به مساحت یک آر در یک شبکه آماربرداری با ابعاد 250×250 متر از توده های جنگلی منطقه حفاظتی و به طور مشابه از توده های جنگلی منطقه غیرحفاظتی برداشت شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها، میانگین شاخص های تنوع گونه ای مختلف در هر قطعه نمونه محاسبه و برای آزمون معنی دار بودن اختلاف بین میانگین شاخص ها در دو منطقه، از آزمون آماری  t-student استفاده شد. نتایج نشان داد که در مناطق حفاظت شده و غیرحفاظتی میانگین شاخص غنای گونه ای، به ترتیب، 6.69 و 5.39، میانگین شاخص یکنواختی شانون، به ترتیب، 0.87 و 0.76، میانگین شاخص تنوع گونه ای شانون، به ترتیب، 1.64 و 1.23 و میانگین شاخص تنوع گونه ای سیمپسون، به ترتیب، 0.76 و 0.61 است. بنابراین مدیریت مبتنی بر حفاظت، موجب افزایش معنی دار تنوع گونه ای زادآوری توده های جنگلی منطقه حفاظت شده ارسباران شده است. بر این اساس می توان جلوگیری از حضور دام در عرصه های جنگلی و قطع بی رویه درختان را به ویژه در توده های جنگلی مخروبه، به عنوان شیوه ای مناسب برای احیای طبیعی و افزایش شاخص های تنوع گونه ای معرفی کرد.

سوسک های برگخوار جنس Chrysomela از آفات مهم نهالستان ها و صنوبرکاری ها به شمار می روند. گونه Chrysomela populi  در بیشتر مناطق صنوبرکاری ایران فعالیت دارد و پژوهش هایی هم در مورد آن صورت گرفته است، اما اطلاعات ما در مورد گونه های دیگر این جنس بسیار اندک است. زیست شناسی گونه Chrysomela saliceti  با استفاده از حشرات زمستان گذرانی کرده در آزمایشگاه (حرارت 25±1 درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی 70-60 درصد، دوره نوری 16:8 ساعت تاریکی: روشنایی) که با برگ های صنوبر Populus nigra تغذیه شدند، صورت گرفت. میانگین تعداد تخم در هر دسته 45.8±1.53 (n=20) بود. طول مراحل نابالغ (دوره جنینی، سنین سه گانه لاروی و شفیرگی) به ترتیب عبارت بود از: 5.49±0.03، 3.86±0.04، 4.64±0.10، 13.28±0.47 و 5.71±0.0 روز. زنده مانی مراحل یاد شده به ترتیب 43، 38، 60، 31 و 36 درصد به دست آمد. مشاهدات صحرایی در دره کاکارضا (استان لرستان) نشان داد که این سوسک به فراوانی از برگ های صنوبر و گاهی بید تغذیه می کند و دست کم بخشی از جمعیت آن در منطقه یادشده بیش از یک نسل در سال دارد. اندازه بدن حشرات کامل (n=30) در گونه C. saliceti  با طول بدن 8.4±0.09 میلی متر نسبت به گونه C. populi با طول بدن 10.3±0.1 میلی متر، کوچک تر است. پژوهش های بیشتر برای شناخت بهتر ویژگی های زیست شناسی و اکولوژی سوسک برگخوار C. saliceti در منطقه یادشده توصیه می شود.

به منظور مدیریت صحیح و برنامه ریزی اصولی در هر زمینه، به ویژه جنگل، به جمع آوری اطلاعات کمی و کیفی مناسب نیاز است. روش های مختلف نمونه برداری از راه های دسترسی به این اطلاعات است. برای اجرای این تحقیق، منطقه ای به وسعت 457 هکتار در شمال غربی شهرستان خرم آباد انتخاب شد. ارتفاع متوسط منطقه از سطح دریا 1840 متر، شیب متوسط آن بین 12 تا 30 درصد و جهت عمومی این منطقه جنوبی است. با در نظر گرفتن مساحت و توپوگرافی منطقه مورد بررسی، از یک شبکه آماربرداری با ابعاد 200×400 متر برای نمونه برداری استفاده شد، سپس چهل قطعه شاهد یک هکتاری به شکل مربع در منطقه پیاده شد. درون هر یک از این قطعات یک هکتاری، نمونه برداری به وسیله خط نمونه هایی به طول 50، 75، 100، 125 و 140 متر (بر روی قطر قطعات مربعی) صورت گرفت. نتایج حاصل از نمونه برداری به وسیله طول های مختلف خط نمونه با نتایج قطعات شاهد به وسیله آزمون تجزیه واریانس و همچنین نتایج به دست آمده از طول های مختلف خط نمونه با استفاده از فاکتور (E%)2×T با یکدیگر مقایسه شد. نتایج آزمون تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف معنی داری در سطح 0.05 بین نتایج به دست آمده از طول های مختلف خط نمونه در برآورد سطح تاج پوشش و تعداد در هکتار با نتایج قطعات شاهد وجود ندارد. بررسی دقت طول های مختلف خط نمونه نشان داد که خط نمونه هایی به طول 140 متر هم در برآورد تعداد در هکتار و هم در برآورد سطح تاج پوشش، بیشترین دقت را دارند. همچنین مقایسه نتایج طول های مختلف خط نمونه با فاکتور (E%)2×T نشان داد که در برآورد سطح تاج پوشش و تعداد در هکتار، به ترتیب، خط نمونه های 75 و 140 متری مناسب ترند.

به منظور بررسی تاثیر عوامل اقلیمی بر گسترش تیپ های جنگلی استان چهارمحال و بختیاری، 71 متغیر اقلیمی که از نظر شرایط اکولوژیک گونه های جنگلی، اهمیت بیشتری داشتند، انتخاب و با روش تحلیل عاملی، عوامل موثر بر پراکنش این گونه ها شناسایی شد. این عوامل که 91.82 درصد از واریانس متغیرها را بازگو می کنند، عبارتند از: دمای گرمایشی، بارش و تابش. تاثیر هر یک از این عوامل و نیز متغیرهای اولیه اقلیمی بر پراکنش تیپ های شاخص جنگلی استان، بررسی شد. همچنین متوسط ارتفاع پراکنش هر یک از تیپ ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که عامل دمای گرمایشی و بارش، از مهم ترین عوامل اقلیمی موثر بر پراکنش تیپ های جنگلی در استان چهارمحال و بختیاری هستند. نتایج حاصل از تحلیل عاملی و بررسی امتیازهای عاملی نشان داد که مکان مناسب برای پراکنش تیپ Quercus brantii (برودار) و گونه های همراه آن که تیپ غالب در استان چهارمحال و بختیاری است، رویشگاه های معتدل و نیمه مرطوب است. همچنین نتایج این بررسی نشان داد عاملی که سبب محدودیت پراکنش این تیپ و حضور تیپ هایی مانندLonicera nummularrifolia  (شن) و Amygdalus sp. (بادام) شده، افزایش ارتفاع و در پی آن کاهش دما است به نحوی که این دو تیپ را می توان در نواحی خشک سرد و کوهستانی مشاهده کرد. نتایج همچنین نشان می دهد استفاده از روش های آماری چندمتغیره و انتخاب متغیرهای اقلیمی متناسب با شرایط و ویژگی های اکولوژیک گونه های گیاهی استان، نقش بسیار مهمی در شناسایی اثر عوامل اقلیمی مهم بر پراکنش تیپ ها و گونه های جنگلی استان داشته است.

احیای جنگل های مخروبه، ازمهم ترین اولویت های مدیریت جنگل در شمال کشور به شمار می رود. بازسازی این جنگل ها، به ویژه در نقاطی که در گذشته به روش دانگ بندی و با شیوه پناهی مدیریت می شد و امروزه به شکــل پهنه های بدون درخت یا کم درخت و با پوشش انبوهی از تمشک و سرخس دیده می شود، اهمیت زیادی دارد. تحقیق پیش رو، با هدف یافتن روش های مناسب استقرار نهال در چنین نقاطی، به مدت پنج سال (1382 تا 1386) در جنگلی مخروبه و محصور با سیم توری به مساحت تقریبی 5000 متر مربع در محدوده طرح جنگلداری شوراب (گلبند) - قدیمی ترین طرح جنگلداری در مازندران - در چهار تکرار و هفت تیمار بذرکاری و نهالکاری توسکا (2)، بذرکاری و نهالکاری پلت (2)، بذرکاری و بذرپاشی راش (2) و کنترل (1) به اجرا درآمد. پیش از کاشت بذر و نهال همه بوته های تمشک و سرخس ریشه کن شدند و ضمن مراقبت، به مدت سه سال و هر سال یک بار در اواخر شهریور، پیرامون نهال ها وجین شد. پس از گذشت چهار سال، همه نهال های درختی مستقر در 25 متر مربع مرکز هر پلات (کرت) و در کل 28 پلات از نظر نوع گونه، تعداد و بلندی، اندازه گیری شدند. یافته ها نشان داد که ده گونه چوبی مختلف به ارتفاع 10 تا470 سانتی متر در عرصه وجود دارند، به طوری که بیش از 98 درصد آنها را چهار گونه پلت (75.5 درصد)، ممرز (13.9 درصد)، توسکا (6.1 درصد) و راش (3.1 درصد) شامل می شود. میانگین تعداد نهال در سطح شمارش از 19 تا 132 نوسان دارد و تفاوت ها معنی دار است. در تیمارهای بذرکاری بیش از تیمارهای نهالکاری پیشاهنگ، نهال مشاهده شد و از میان آنها، تیمار بذرکاری پلت با 132 اصله نهال در 25 متر مربع به عنوان بهترین تیمار معرفی شد که تفاوت آن با تیمارهای نهالکاری پیشاهنگ در سطـح 5 درصد معنی دار است.

بهره برداری بهینه از جنگل، تابعی از موجودی سرپا، قیمت چوب سرپا، هزینه های بهره برداری و نرخ سود بازار است. برای تعیین مقدار برداشت بهینه، ابتدا معادله رویش برای جنگل خیرود نوشهر برآورد شد، سپس با استفاده از مدل خودکاهشی، قیمت چوب سرپا پیش بینی و مقدار برداشت بهینه با استفاده از معادلات رویش سالیانه جنگل و قیمت چوب سرپا محاسبه شد. مقدار برداشت بهینه بر اساس آخرین اطلاعات رویش جنگل و قیمت چوب سرپا است که ارزش فعلی سود حاصل از بهره برداری جنگل را به حداکثر می رساند. برای تعیین مقدار برداشت بهینه جنگل، ابتدا از روش برنامه ریزی تصادفی پویا استفاده شد، سپس نتایج این روش با روش برنامه ریزی ایستا مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که اگر از روش برنامه ریزی تصادفی پویا به جای برنامه ریزی ایستا استفاده شود، ارزش خالص فعلی مورد انتظار، حدود 26 درصد افزایش می یابد.