مجله جنگل ایران
سال:1391 | دوره:4 | شماره:2 |تعداد مقالات:13

اکالیپتوس (E. camaldulensis Dehnh.) از گونه های مهم کاشت شده در ایران بوده که سطح قابل توجهی از جنگل های دست کاشت را به خود اختصاص داده است. گونه ای تند رشد و دارای مقاومت بالا نسبت به شرایط نامناسب محیطی است. با این وجود کمبود آب در خاک می تواند بر کمیت و کیفیت رشد گیاه تاثیرگذار باشد. به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی بر روابط آبی آن، آزمایشی با استفاده از لایسیمترهای وزنی و زهکش دار در شرایط طبیعی و در ایستگاه تحقیقات بیابان زدایی شهید صدوقی یزد به مدت سه سال به اجرا درآمد. آزمایش با سه تیمار 100 درصد (شاهد)، 70 درصد (تنش متوسط) و 40 درصد (تنش شدید) ظرفیت زراعی در قالب طرح پایه کاملا تصادفی و در سه تکرار اجرا شد. نتایج بررسی های به عمل آمده نشان داد که رفتارهای فیزیولوژیکی گیاه شامل پتانسیل آب، گنجایش نسبی آب (RWC) و میزان قندهای محلول در برگ، تحت تاثیر میزان دسترسی گیاه به آب قرار گرفتند. همچنین افزایش مقدار رطوبت خاک تاثیری بر مقدار قندهای محلول در ریشه و مقدار پرولین برگ نداشت  .(P<0.05) باافزایش مقدار رطوبت خاک، گنجایش نسبی آب افزایش یافت (P<0.001). افزایش رطوبت خاک موجب کاهش پتانسیل آب (P<0.001) و مقدار قندهای محلول در برگ (P<0.001) شد. نتایج مذکور بیانگر واکنش گیاه به تنش خشکی از طریق تطابق اسمزی با افزایش مقدار قندهای محلول در برگ ها و در نتیجه افزایش پتانسیل آب و جذب آب بیشتر از خاک است، هر چند این توانایی کم است. با این شرایط این گیاه را نمی توان جزء گیاهان مقاوم به خشکی قلمداد کرد.

مقدار موفقیت جنگلکاری در جنگل های زاگرس به ویژه به دلیل مقدار کم نزولات آسمانی، کمبود منابع آب و دشوار بودن شرایط دسترسی به آن، رضایت بخش نیست. بنابراین یافتن روشی که بتواند علاوه بر افزایش رطوبت خاک و ماندگاری نهال، سبب کاهش مصرف آب در یک دوره رویشی گردد، بسیار ضروری به نظر می رسد. یکی از روش های نوین، استفاده از سوپرجاذب هاست. به منظور بررسی تاثیر سوپرجاذب بر رشد نهال های بنه، از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی استفاده شد که در آن تیمارهای مورد بررسی عبارتند از: سوپرجاذب در سه سطح 0، 50 و 100 گرم، مقدار آبیاری در دو سطح 5 و 10 لیتر و دوره آبیاری (فاصله بین دو نوبت آبیاری بر مبنای روز) در سه سطح 10، 20 و 30 روز. بنابراین 18 تیمار مورد آزمایش قرار گرفت. تمام تیمارها در 3 تکرار و در هر تکرار نیز 3 نهال کاشته شد. همچنین 9 نمونه شاهد (کنترل) در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که استفاده از 50 گرم سوپرجاذب، مقدار آبیاری را در فواصل 10 روزه، به نصف (5 لیتر) کاهش خواهد داد. همچنین استفاده از 100 گرم سوپرجاذب و 10 لیتر آب، فاصله زمانی بین دو نوبت آبیاری را دو برابر (20 روز) کرد. به کارگیری سوپرجاذب موجب افزایش رویش ارتفاعی و رویش قطری یقه نهال ها نسبت به نمونه شاهد شد. بنابر نتایج این تحقیق، استفاده از سوپرجاذب موجب کاهش 50 درصد مقدار آب مصرفی و همچنین دفعات آبیاری می شود و به دلیل منافع اقتصادی، می توان کاربرد آن را توصیه کرد.

این مطالعه به منظور بررسی شدت تخریب ناشی از فعالیت های گردشگری در داخل جنگل نمک آبرود و با استفاده از مدل تخریب انجام شد. در مرکز تجمع گردشگران واقع در ایستگاه خط یک تله کابین در بالای قله، منطقه ای به مساحت 10 هکتار به عنوان واحد محیط زیستی مورد بررسی قرار گرفت و سپس در چهار جهت اصلی و چهار جهت فرعی نوارهایی به عرض ده متر برداشت شد و آماربرداری صد در صد انجام پذیرفت. درون نوارها با استفاده از نقشه های فیزیوگرافی، خاک شناسی، هیدرولوژیکی و پوشش گیاهی، آسیب پذیری بوم شناختی محاسبه و طبقه بندی شد، سپس با استفاده از نقشه های توپوگرافی، مشاهده های میدانی و نظر کارشناسان، هشت نشانزد تخریب در منطقه شناسایی و تعیین شد. با استفاده از فرمول تخریب، ضریب تخریب محاسبه و منطقه مورد بررسی به دو قسمت نیازمند بازسازی و نیازمند اقدامات حفاظتی طبقه بندی شد.

هدف این بررسی ارزیابی کیفیت و قیمت تمام شده تولید نهال در دو نهالستان دولتی (نهالستان زاغه) و خصوصی (نهالستان کلانتری) استان لرستان در یک دوره یکساله (آبان 1386 تا آبان 1387) بود. به این منظور، نهال های بنه (با تکثیر نسبتا مشکل از طریق بذر) و صنوبر (با تکثیر نسبتا آسان از طریق قلمه) تولیدی هر دو نهالستان برای ارزیابی انتخاب شدند. برای ارزیابی کیفی، ابتدا ویژگی های نهال استاندارد (با کیفیت مناسب) برای هر دو گونه تعریف گردید و در مرحله بعد، استاندارد بودن یا نبودن نهال های تولیدی با استفاده از نمونه برداری تصادفی ارزیابی شد. سپس، تعداد و نوع نهال های تولیدی این دو نهالستان و نیز کلیه هزینه های صرف شده در این دوره مشترک از دفاتر حسابداری نهالستان ها استخراج شد. با توجه به اینکه کلیه هزینه های ثابت و متغیر در سطح نهالستان صورت می گیرد، مقدار هزینه اختصاص یافته به نهال های بنه و صنوبر در این دوره با استفاده از نسبت گیری سطح (برای هزینه اجاره زمین) و تعداد (برای دیگر هزینه ها) برآورد شد. در نهایت، قیمت تمام شده هر اصله نهال استاندارد بنه و صنوبر در دو نهالستان محاسبه شد. نتایج نشان داد که شاخص کیفیت نهال های بنه و صنوبر (درصد نهال های استاندارد) در نهالستان خصوصی کلانتری به ترتیب 3.5 و 1.2 برابر نهالستان دولتی زاغه است. نتایج همچنین روشن ساخت که قیمت تمام شده هر اصله نهال بنه (24058 ریال) و صنوبر (17365 ریال) در نهالستان دولتی زاغه به ترتیب 9.3 و 23.6 برابر قیمت تمام شده نهال های بنه (2207 ریال) و صنوبر (735 ریال) تولیدی در نهالستان خصوصی کلانتری بود. عواملی مانند نحوه مدیریت فضای نهالستان و وسایل و ماشین آلات، مقدار تولید و درصد نهال های استاندارد می توانند بخشی از تفاوت قیمت تمام شده نهال در دو نهالستان را توضیح دهند. انجام پژوهش هایی از این دست به ویژه در نهالستان های دولتی، می تواند به بهبود مدیریت و کارایی کیفی و مالی نهالستان ها کمک نماید.

مشکلات متعدد در زادآوری طبیعی ارس، اهمیت تکثیر غیرجنسی را برای احیای رویشگاه های این گونه ارزشمند نشان می دهد. هدف از این تحقیق، بررسی تاثیر تیمارهای هورمونی، بستر کاشت و نور در ریشه زایی قلمه های J. oblonga بود. قلمه ها از درختان جوان J. oblonga فاقد اندام های زایشی در آذرماه تهیه شدند. این قلمه ها پس از تیمار با 2500، 5000 و 7500 ppm هورمون ایندول بوتیریک اسید، در بستر ماسه ای نرم و زبر و زیر تابش نور قرمز و سفید در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و به صورت کرت های خردشده کاشته شدند. نمونه های شاهد بدون تیمار هورمون در شرایط مشابه با قلمه های تیمارشده کاشته شدند. آنالیز آماری قلمه های ریشه دارشده با نرم افزار SAS و تجزیه و تحلیل و آزمون آنها با روش دانکن انجام گرفت. نتایج آماری ریشه زایی قلمه ها نشان دهنده معنی دار بودن اثر تیمارهای نور و دانه بندی بستر در سطح 1 درصد و تیمار هورمون در سطح 5 درصد است. به علاوه اختلاف اثر متقابل تیمارها بر یکدیگر، فقط تاثیر نور در بستر در سطح 1 درصد معنی دار است. آزمون گروه بندی اثر متقابل تیمارها بر یکدیگر نیز نشان داد که تیمار اثر متقابل نور سفید در بستری با دانه بندی نرم در شرایط بدون هورمون و غلظت 5000 ppm از اسید ایندول بوتیریک با 28 درصد، ریشه زایی قابل قبولی دارد و در تولید نهال J. oblonga به منظور احیای رویشگاه های طبیعی می توان از آن استفاده کرد.

به منظور بررسی اثر مشخصه های محیطی شیب، جهت دامنه، ارتفاع از سطح دریا و شکل زمین بر وضعیت کمی و کیفی توده های جنگلی ارس در دامنه های هزار مسجد واقع در شمال خراسان رضوی، نقشه های این مشخصه ها تهیه و پس از تلفیق آنها، واحد های همگن مشخص شد. از روش استراتیفیکاسیون (مونه بندی) برای نمونه برداری استفاده شد. در هر واحد همگن، سه قطعه نمونه دایره ای به مساحت 1000 متر مربع برداشت شد. در هر قطعه نمونه، پس از برداشت نمونه ای از خاک سطحی و اندازه گیری خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، نتایج با استفاده از تحلیل چندمتغیره PCA تجزیه و تحلیل شد. در هر قطعه نمونه، مشخصه های تعداد، رویه زمینی، ضریب قدکشیدگی، متوسط قطر برابرسینه، متوسط قطر تاج، درصد تاج پوشش، مقدار زادآوری، درصد درختان سالم و شاداب و درصد درختان آفت زده تعیین شد. نتایج نشان داد که ارتفاع از سطح دریا بر مشخصه های تعداد در هکتار، رویه زمینی، ضریب قدکشیدگی، سطح تاج پوشش و زادآوری و درصد درختان با شادابی متوسط پایه های ارس تاثیر دارد. عامل شیب بر مشخصه های متوسط قطر برابرسینه، رویه زمینی در هکتار، میانگین قطر تاج، میانگین ارتفاع، درصد درختان با شادابی متوسط و نیز درصد درختان آفت زده ارس تاثیرگذار است. جهت جغرافیایی بر مشخصه های میانگین قطر برابرسینه، ارتفاع، ضریب قدکشیدگی، متوسط قطر تاج، درصد درختان شاداب و درصد درختان آفت زده موثر است. شکل زمین با مشخصه های ارتفاع کل، ضریب قدکشیدگی، متوسط قطر تاج و درصد درختان شاداب ارتباط معنی داری دارد. بر اساس نتایج تحلیل PCA می توان گفت فسفر، رس، pH و لای، بیشترین تاثیر؛ و درصد رطوبت اشباع کمترین تاثیر را بر ارس دارد.

گونه پده (Populus euphratica Oliv.) در مناطق وسیعی از ایران به طور طبیعی انتشار یافته و بومی مناطق خشک و نیمه خشک است. تنوع جغرافیایی و اقلیمی در گستره انتشار این گونه سبب شده که اختلافاتی به لحاظ مورفولوژیکی و ژنتیکی میان درختان در رویشگاه های مختلف پدید آید. صفات مورفولوژیکی بذر ممکن است در تمایز ژنتیکی پده نقش مهمی داشته باشد. در این بررسی با استفاده از صفات مورفولوژیکی، بذر درختان 7 رویشگاه پده مقایسه شد. به این منظور از بذر درختان پده با مبادی جغرافیایی مختلف که به مدت 8 سال در مزرعه تحقیقاتی البرز کرج وابسته به موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور در شرایط کاملا یکسان کاشته شده بودند، نمونه برداری شد. 5 مشخصه مورفولوژیکی و درصد قوه نامیه اندازه گیری شد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که درختان رویشگاه های مختلف به جز درصد قوه نامیه در کلیه صفات اختلاف معنی داری در سطح 5 درصد دارند و مشخصه های مورفولوژیکی بذرها در تمایز میان درختان رویشگاه های مختلف نقش مهمی دارد. همچنین آزمون مقایسه میانگین داده ها، گروه بندی رویشگاه های مختلف را برای هر صفت نشان داد. از میان مشخصه های بذر، طول و پهنای بذر بیشترین تاثیر را در تمایز درون گونه ای پده داشتند.

ساختار عمودی و افقی پوشش گیاهی از جمله مهم ترین عوامل تعیین کننده مولفه های زیستگاهی برای پرندگان هستند. در این پژوهش، به بررسی تاثیر ساختار پوشش گیاهی بر غنا و تنوع گونه ای پرندگان در سیستمی از لکه های باغ و درختزار در منطقه ای استپی و نیمه خشک در مرکز ایران پرداخته شده است. به منظور تعیین غنا و تنوع گونه ای پرندگان از روش ترانسکت خطی (مجموع طول نرانسکت ها=13.85 کیلومتر) در لکه های درختزار مورد مطالعه (n=12) بهره گرفته شد. ترکیب و ساختار پوشش گیاهی در کوادرات هایی با فواصل منظم در طول ترانسکت های مذکور تعیین شد. ارتباط میان غنا و تنوع گونه ای پرندگان با ساختار پوشش گیاهی و تنوع گونه های چوبی با استفاده از تحلیل رگرسیون آزمون شد. نتایج به دست آمده بیانگر تاثیرپذیری مثبت غنای گونه ای پرندگان از تنوع تنوع اشکوب های درختزارها و تنوع گونه های چوبی است. این نتایج می تواند در برنامه ریزی های حفاظت پرندگان و دیگر مهره داران در درختزارهای مناطق خشک مورد استفاده قرار گیرد. تبدیل درختزارهای دست کاشت که به صورت سنتی مدیریت می شوند از سیستم چندکشتی به مجموعه ای از باغات تک کشتی، می تواند تاثیرات منفی شدید بر فون پرندگان مناطق خشک وارد کند.

کاهش سطح جنگل های طبیعی سبب شده است که جنگلکاری با هدف توسعه سطح جنگل و تولید چوب از اهمیت ویژه ای برخوردار شود، بنابراین ارزیابی جنگلکاری های انجام شده، نقش مهمی در ایجاد جنگل هایی با کیفیت و کمیت بهتر در آینده خواهد داشت. وضعیت تغذیه ای رویشگاه از عوامل مهم کیفی در توده جنگلی است. محتوای عناصر غذایی موجود در برگ درختان، از طریق جذب ریشه ای از خاک یا بازجذب عناصر غذایی از برگ های در حال پیر شدن و انتقال به ذخیره بافت هر ساله و برگ های جوان تامین می شود. در این تحقیق، عناصر غذایی N)، P، K، Ca، (Mg برگ تابستانه و پاییزه و مقدار بازجذب این عناصر در 3 گونه (آزاد، افرا پلت و کاج بروسیا) جنگلکاری شده در جنگل آموزشی - پژوهشی دارابکلا اندازه گیری شد. نمونه گیری در دو مرحله اواسط تابستان در اوج پویایی تغذیه ای درختان و اواسط پاییز قبل از خزان برگ درختان انجام گرفت. نتایج نشان داد که عناصر غذایی برگ تابستانه و پاییزه گونه های مورد بررسی، تفاوت دارند (p<0.05). ترتیب مقدار بازجذب عناصر غذایی به این صورت بود: K<Mg<N<Ca<P. در بین گونه ها، افرا بیشترین بازجذب Ca وMg ، آزاد بیشترین بازجذب N و K و کاج بیشترین بازجذب P را به خود اختصاص دادند. نتایج همچنین نشان داد که گونه های بررسی شده، عناصر تغذیه ای متفاوتی دارند و مقدار بازجذب هر عنصر نیز متفاوت است. از آنجا که این گونه ها تحت شرایط مشابه رشد کرده اند، می توان گفت این تفاوت ها ناشی از ژنتیک گونه هاست.