معرفت فلسفی
سال:1391 | دوره:9 | شماره:3 (پیاپی 35) |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:بر اساس بسیاری از آموزه های شریعت مقدس اسلام، حرکت جوهری انسان پس از مرگ نیز ادامه دارد. ملاصدرا نیز در پاره ای موارد چنان سخن گفته که گویی حرکت روح در عوالم غیرمادی را پذیرفته است. با این وجود، وی غالبا ترک بدن را رهایی از تحول دانسته و مرگ را پایان حرکت نفس اعلام کرده است. به هر حال، جدا از رای نهایی و عقیده شخصی ملاصدرا، از بسیاری عبارات و مبانی حکمت متعالیه می توان استفاده کرد و تصویری عقلی از تداوم حرکت نفس پس از بدن ارائه داد. مقاله حاضر، تلاشی است برای تبیین خردپسند حرکت مزبور در چارچوب مبانی حکمت صدرایی.   چکیده عربی:بالنظر إلی التعالیم الکثیرة للشریعة الاسلامیة المقدسة، فإن الحرکة الجوهریة للإنسان تتواصل بعد الموت و تستمر أیضا. و یظهر من کلام ملاصدرا فی بعض الموارد کأنه یقبل بحرکة الروح فی العوالم غیر المادیة. و رغم ذلک فهو یعتقد فی الغالب أن ترک البدن بمنزلة التخلی عن التحول و التغیر و بین أن الموت هو نهایة حرکة النفس. و علی کل حال یمکن الاستفادة من العبارات الکثیرة للحکمة المتعالیة و مبانیها فی تقدیم تصور عقلی عن استمرار حرکة النفس بعد البدن بعیدا عن الرأی النهائی لملاصدرا و اعتقاده الشخصی. هذه المقالة عبارة عن محاولة لتبیین معقول للحرکة السالفة الذکر فی إطار مبانی الحکمة المتعالیة.

چکیده فارسی:علم حضوری تنها مناط معلومیت خود برای عالم است. در مقابل، علم حصولی است که علاوه بر آن مناط معلومیت غیر نیز هست. این تعریف با حقیقت علم حضوری که امری وجودی است تناسب بیشتری دارد؛ زیرا کاشفیت اصلی ترین ویژگی هستی شناختی هر علمی است و علم حضوری چیزی جز وجود و حضور معلوم برای عالم نیست. علم چیزی جز کشف معلوم برای عالم نیست و کشف با حضور، و حضور با وحدت یا اتحاد حاصل می شود. از این رو هر جا وحدت یا اتحادی باشد، علم حضوری نیز محقق است. اقسام گوناگون وحدت موجب می شوند اقسام متعددی همچون علم به ذات، علم به صفات، علم به اعراض و حالات، علم به قوا و مراتب وجودی خود، علم به بدن و... برای علم حضوری رقم خورد.   چکیده عربی:إن العلم الحضوری هو المناط الوحید لمعلومیته للعالم. و فی المقابل فإن العلم الحصولی بالاضافة إلی ما سبق فهو مناط معلومیة الغیر أیضا. هذا التعریف یتناسب أکثر مع حقیقة العلم الحضوری الذی هو أمر وجودی. لأن الکاشفیة هی الأصل الأساسی الخاص بأنطولوجیة أی علم، و لیس العلم الحضوری إلا وجود و حضور المعلوم عند العالم. فالعلم لیس إلا إنکشاف المعلوم للعالم، و الکشف یحصل مع الحضور، و الحضور یحصل مع الوحدة أو الاتحاد. و علی هذا الأساس أینما کانت الوحدة أو الاتحاد یتحقق العلم الحضوری أیضا. فالأقسام المختلفة للوحدة تستدعی أقساما متعددة للعلم الحضوری من قبیل: العلم بالذات، العلم بالصفات، العلم بالأعراض و الحالات، العلم بالقوی و المراتب الوجودیة لها، العلم بالبدن و ... .

چکیده فارسی:یکی از مباحث مهم در معرفت شناسی معاصر، بحث درباره قلمرو و محدوده معرفت است که پرسش هایی را از این دست برمی انگیزد: حوزه شناخت انسان تا کجاست؟ آیا انسان به حقیقت دست می یابد یا نه؟ آیا اموری هستند که خارج از محدوده شناخت انسان باشند؟ آیا انسان قادر است به همه حقایق علم یابد؟نویسندگان این مقاله کوشیده اند بر پایه مبانی معرفت شناختی فیلسوفان صدرایی و فیلسوفان دکارتی، به منزله دو گروه مهم و تاثیرگذار در تاریخ فلسفه و با نگاهی مقایسه ای، به تحلیل این مبحث از معرفت شناسی معاصر بپردازند و وجوه افتراق و اشتراک این دو گروه را کانون بحث و بررسی قرار دهند. محدودیت هر یک از منابع معرفت را می توان از نکات اشتراک آنها برشمرد و تفاوت دیدگاه آنان درباره متعلق معرفت را می توان از برجسته ترین تفاوت های ایشان ارزیابی کرد. چکیده عربی:یعد البحث فی مجال المعرفة و نطاقها من البحوث المهمة فی نظریة المعرفة المعاصرة، حیث تثار أسئلة من هذا القبیل: إلی أی مدی یتسع المجال المعرفی للانسان؟ هل یظفر الانسان بالحقیقة أو لا؟ هل هناک أمور خارجة عن نطاق معرفة الانسان؟ هل الانسان قادر علی أن یعلم بجمیع الحقائق؟حاول کتاب هذه المقالة دراسة هذا البحث من نظریة المعرفة المعاصرة دراسة مقارنة علی أساس المبانی المعرفیة للفلاسفة الصدرائیین و الدیکارتیین باعتبار أنهما یمثلان مجموعتین مهمتین و مؤثرتین فی تاریخ الفلسفة، مع الترکیز علی وجوه الافتراق و الاشتراک بین هاتین المجموعتین. و یمکن اعتبار محدودیة کل واحد من منابع المعرفة من نقاط اشتراکهما، کما یمکن اعتبار إختلاف وجهات نظرهما حول متعلق المعرفة من أبرز نقاط إفتراقهما.

چکیده فارسی:حکمت خالده به تعبیری قلب سنت است؛ تا جایی که سنت گرایان آن را به مثابه محوری ترین مولفه سنت گرایی مطرح می کنند. با این اوصاف به سراغ واکاوی و ارزیابی این مولفه تعیین کننده در گفتمان سنت گرایی رفته ایم. در این مجال بررسی پیشینه و ابعاد مابعدالطبیعی، انسان شناسی و اخلاقی آن را در کلام بزرگان سنت گرایی مدنظر قرار داده ایم. بررسی شاخصه ها و راه وصول به حکمت خالده از دیدگاه سنت گرایی اموری بودند که نمی توانستیم از آنها چشم بپوشیم. آن گاه در مقام وارسی نخست به محک عقل، روش و مبانی آن را کاویده ایم و سپس حکمت خالده را به گونه ویژه مورد مداقه قرار داده، نیز در مقام مقایسه، آن را با حکمت حقه سهروردی سنجیده ایم و نقاط تمایز آنها را نشان داده ایم.   چکید عربی:تعد الحکمة الخالدة بتعبیر ما قلب السنة إلی الحد الذی جعلت التقلیدیون یطرحونها بمنزلة العنصر الأکثر مرکزیة من ضمن العناصر المؤلفة للتقلیدیة. و علی هذا الأساس سعینا فی هذه المقالة إلی تحلیل و تقییم هذا العنصر الشاخص فی النظریة التقلیدیة. و فی هذا الإطار إهتممنا بدراسة السابقة التاریخیة للحکمة الخالدة و أبعادها الماورائیة و کذلک معرفة الانسان و الأخلاق فی إطارها فی کلام علماء التقلیدیة. لقد کانت دراسة مؤشرات و طرق الوصول إلی الحکمة الخالدة من وجهة نظر التقلیدیة من الأمور التی لا یمکن إغفالها، و عندئذ قمنا أولا بتحلیلها من حیث العقل و المنهج و المبانی ثم عمدنا إلی التدقیق فی الحکمة الخالدة خاصة و قارنا بینها و بین الحکمة الحقة للسهروردی و أظهرنا نقاط الاختلاف بینهما.

چکیده فارسی: حکمای مسلمان در سلوک معرفتی خود، همواره به دنبال حقایقی بوده اند که هرگونه شک و شبهه ای از آن زدوده شده باشد. در این مسیر، سرچشمه وحیانی کلام الهی و کلام اولیای الهی راه گشا و مددرسان ایشان است. در این میان شیخ شهاب الدین سهروردی نخستین حکیم مسلمان است که با استشهاد و استناد به آیات و روایات، دیدگاه های خود را در مسیر نیل به حقیقت اعلا قرار داده است.در این مقاله دیدگاه ویژه هرمنوتیکی سهروردی، که در حکمت اسلامی با عنوان تاویل از آن یاد می شود، مورد تحلیل قرار گرفته است. سهروردی با اتکا به نظریه خیال در حوزه معرفت شناسی و جهان شناسی خود، فرایند تاویل را برای درک و شهود حقایق باطنی ضروری می داند و با ذومراتب دانستن این فرایند مشکل نظریه تاویل به رای را با واحد بودن حقیقت، دفع می کند.   چکیده عربی:کان الحکماء المسلمون یبحثون عن الحقائق فی سلوکهم المعرفی دائما، و یعمدون إلی دحر أی شبهة و أو شک فی هذا المضمار. و کان المنبع الوحیانی للکلام الالهی و کلام الأولیاء الالهیین هما من فسحا لهم الطریق نحو الحقیقة و مصدرا عونهم فی هذا المسیر. یعد الشیخ شهاب الدین السهروردی من بین هؤلاء الحکماء و هو أول حکیم مسلم وضع وجهات نظره التی تستند إلی الآیات و الروایات فی طریق الظفر بالحقیقة العلیا.تتطرق هذه المقالة إلی تحلیل النظریة التأویلیة الخاصة بالسهروردی و التی تذکر فی الحکمة الاسلامیة تحت عنوان التأویل. فالسهروردی یعتقد بأن عملیة التأویل ضروریة لإدراک و شهود الحقائق الباطنیة بالاستناد إلی نظریة الخیال فی إطار نظریته فی المعرفة و کذلک معرفة العالم عنده. وبالنظر إلی تعدد مراتب هذه العملیة، یسعی السهروردی إلی إزالة مشکلة نظریة التأویل بالرأی من خلال وحدة الحقیقة.

چکیده فارسی: کانت در نقد قوه حکم، ایده آل زیبایی را «نمایش یک ایده عقلی در یک موجود منفرد» تعریف کرده است. وی که ایده آل زیبایی را صرفا به انسان محدود کرده است، در نمایش چنین ایده آلی، هم به ایده ها و غایات عقل عملی (اخلاق) و هم به نحو بیشتر به محصول فرهنگ انضباط که نتیجه استفاده انسان از «غایتمندی عینی» در طبیعت است توجه دارد. اما آیا چنین ملاحظه ای نافی دعاوی کانت در معرفی حکم ذوقی و دقایق حصول آن است؟ این نوشتار درصدد است پس از تشریح مفهوم ایده آل زیبایی و فرهنگ انضباط، نشان دهد هرچند ایده آل زیبایی اساسا بر مبنای ضابطه غایتمندی ذهنی حاصل نیامده و بنابراین نباید زیبا خوانده شود، یا دست کم یک زیبایی محض نیست، به دلیل نسبتی که با ایده متعارف زیبایی دارد می تواند به منزله امر زیبا، در ملاحظات زیباشناختی کانون توجه قرار گیرد.   چکیده عربی:عرف کانت - فی معرض نقده لقوة الحکم - الجمال المثالی بـ (عرض الفکرة العقلانیة فی موجود وحید)، فهو اهتم فی معرض بیانه لهذه الفکرة من هذا القبیل بأفکار و غایات العقل العملی (الأخلاق) و کذلک اهتم بشکل أکبر بنتاج ثقافة الانظباط و التی استفادها الانسان من (الغائیة العینیة) فی الطبیعة مع العلم أنه یعتقد بأن الجمال المثالی یقتصر فقط علی الانسان، و لکن هل مثل هذه الملاحظة تنفی دعاوی کانت فی التعریف بالحکم الذوقی و دقائق حصوله؟ هذه المقالة تتطرق بعد وصف مفهوم الجمال المثالی و ثقافة الانظباط إلی إظهار أن الجمال المثالی و إن لم یحصل علی أساس ظابطة الغائیة الذهنیة و بالتالی لا ینبغی أن یتعاطی معه علی أنه جمال، أو علی الأقل أنه لیس جمالا محضا إلا أنه ینبغی أن یکون الترکیز علیه بمنزلة الأمر الجمیل فی ملاحظات معرفة الجمال بدلیل صلته بالفکرة المتداولة عن الجمال.

چکیده فارسی:مقاله حاضر نخستین نوشتاری است که به بررسی نظریه ریچارد والزر درباره فلسفه سیاسی اسلامی می پردازد. دغدغه اصلی والزر، فهم و تفسیر رابطه میان فلسفه سیاسی اسلامی با فلسفه سیاسی یونانی است. بنابر رهیافت والزر، همه مباحثی که فیلسوفان سیاسی اسلامی (یا به تعبیر وی فیلسوفان سیاسی عرب) تبیین کرده اند، برگرفته از مطالب فیلسوفان سیاسی یونانی است. حتی در صورت عدم یافتن منبع آن مباحث، می توان فرض کرد که منبع اصلی یونانی، مفقود شده است. این نوع نگاه به فلسفه سیاسی اسلامی، متاثر از همان دیدگاه نادقیق است که فلسفه اسلامی را تقلیدی می بیند و اساسا برای مسلمانان به لحاظ معرفتی، توانایی پرداختن به فلسفه و فلسفه سیاسی قایل نیست. بنابراین «منبع یابی یونانی»، «عدم تمایز فلسفه اسلامی و فلسفه عربی»، «ارسطوگرایی، افلاطون گرایی و نوافلاطون گرایی» و «تاثیرپذیری از آموزه های یهودی و مسیحی»، عناوین برخی از مباحث والزرند که در این مقاله به بررسی آنها می پردازیم.   چکیده عربی:تعتبر هذه المقالة أول مقالة تهتم بالدراسة لنظریة (والزر) حول الفلسفة السیاسیة الاسلامیة. إن الأمر الأساسی الذی شغل بال (والزر) هو فهم العلاقة بین الفلسفة السیاسیة الاسلامیة و الفلسفة السیاسیة الیونانیة و تفسیرها. فبالنطر إلی المنهج الذی اتبعه (والزر) فإن جمیع البحوث التی بینها الفلاسفة السیاسین الاسلامیین (أو علی حد تعبیره: الفلاسفة السیاسیون العرب) إنما أقتبست من الفلاسفة السیاسیین الیونانیین، و فی حالة عدم العثور علی منبع تلک البحوث، فیمکن افتراض فقدان المنبع الیونانی الأصلی لذلک. هذا النوع من النظرة إلی الفلسفة السیاسیة الإسلامیة متأثرة بنفس هذه النظریة غیر الدقیقة و التی تراها الفلسفة الاسلامیة علی أنها تقلیدیة، بل لا تعتقد بقدرتها علی دراسة الفلسفة و الفلسفة السیاسیة من الجانب المعرفی، و علی هذا الاساس سنقوم فی هذه المقالة بدراسة لبعض العناوین التی تناولها (والرز) فی بحوثه من قبیل: (البحث عن المصدر الیونانی، عدم التمایز بین الفلسفة الاسلامیة و الفلسفة العربیة، الأرسطیة، الأفلاطونیة، و الأفلاطونیة المحدثة) و (التأثر بالتعالیم الیهودیة و المسیحیة).