زمین شناسی ژئوتکنیک (زمین شناسی کاربردی-Journal of Geotechnical Geology)
سال:1390 | دوره:7 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

در منطقه خونی، تزریق توده های نفوذی و در پی آن صعود سیالات تاخیری سیلیسی باعث دگرسانی در بعضی از سنگ ها شده است. مشاهدات صحرایی، مطالعات سنگ شناسی و نتایج ایکس آر دی (XRD) نمونه ها، نشان دهنده وجود دگرسانی آرژیلی، لیسونیتی، تشکیل تالک و سرپانتین و همچنین آلونیتی شدن در منطقه است. نکته مهم و قابل توجه در مورد دگرسانی های منطقه، آن است که علی رغم تفاوت جنس دایک های موجود در نزدیکی کانه زایی های رگه ای اکسیدی، دگرسانی های مشابهی بر روی آن ها رخ داده است و این می تواند به واحد بودن سیال عامل کانه زایی ارتباط داشته باشد. بر اساس بررسی های کانه شناسی، زمین شناسی و ژئوشیمیایی، کانی سازی های منطقه خونی به دو گروه عمده تقسیم شدند. نخست کانی سازی کاظمی که سولفیدی بوده و به واسطه داشتن عناصر پایه دارای اهمیت است و شواهد از دمای کم جایگزینی حکایت دارد. دوم کانی سازی های شمالی و زون های کانی سازی چشمه خونی، که اکسیدی بوده و عیار عناصر پایه در آن ها به شدت اندک می باشد. آنالیز لیتوژئوشیمیایی نمونه های برداشتی از رگه ها و زون های دگرسانی، نشان دهنده آن است که کانی زایی های طلا در منطقه خونی دارای میزبان آتش فشانی می باشند. روابط همبستگی داده های لیتوژئوشیمیایی در سنگ های آتشفشانی (Volcanics) شرق منطقه نشان دهنده آن است که به جز طلا عیار هیچ یک از عناصر دیگر در رگه های کانی سازی چشمه خونی در حد اقتصادی نمی رسد، اما وجود تغییرات معنی دار و افزایش و کاهش هماهنگ عیار برخی عناصر در مقایسه با تغییرات عیاری طلا می تواند بر ارتباط ژنتیکی آن ها دلالت داشته باشد.

توزیع تخلخل و تراوایی در مخازن نفتی برای انجام مطالعات شبیه سازی دینامیکی مخزن و پیش بینی سناریوهای مهم تولید، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این پژوهش، با استفاده از روش کریجینگ (Kriging)، توزیع تخلخل و تراوایی با استفاده از اطلاعات 3 چاه در یکی از میدان های نفتی ایران تخمین زده شد. مسیر تحقیق شامل دو بخش مطالعات زمین آماری و بخش شبیه سازی است. با استفاده از خصوصیات پتروفیزیکی به دست آمده از مغزه چاه های مورد مطالعه، محاسبات اولیه زمین آماری توسط نرم افزار متلب (Matlab) انجام و تخلخل و تراویی در میدان مورد مطالعه تخمین زده شد. در ادامه، برای افزودن عدم قطعیت به داده های به دست آمده از روش کریجینگ(Kriging) ، از روش اضافه باقیمانده تصادفی(Random Residual Addition, RRA)  استفاده و نتایج تخمین به صورت تصویرهای گرافیکی نمایش داده شد. تخلخل و تراوایی در منطقه مورد مطالعه به طور میانگین 10.51 درصد و 165 میلی دارسی (mD) محاسبه شد. بررسی و مقایسه نتایج به دست آمده با آزمایشات سر چاهی و نمودارهای هرزروی گل حفاری، نشان داد که روش به کار رفته دقت بالایی داشته و می توان با تکیه بر روش های محاسباتی، برای پیش بینی رفتار مخزن در تولید، از آن استفاده کرد.

در این مطالعه که برای نخستین بار در حوضه البرز (البرز مرکزی-شمالی) انجام شده است، نهشته های تریاس فوقانی گروه شمشک، به عنوان سنگ منشا احتمالی حوضه های البرز و خزر جنوبی مورد مطالعه قرار گرفتند. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی روش حرارت سنجی سیالات درگیر (Fluid Inclusion)، در جهت تعیین تاریخچه و بلوغ حرارتی رسوبات حاوی مواد آلی گروه شمشک است. پس از حرارت سنجی سیالات درگیر و محاسبه درصد انعکاس ویترینیت به طور مستقیم انجام شده، نتایج با داده های حرارتی پیشین حاصل از مطالعه اثر شکافت آپاتیت مقایسه شد. نمونه های مطالعه شده در این پژوهش از رخساره های آهکی و ماسه سنگی و رخساره های شیلی و زغالی رخنمون سازندهای اکراسر، لله بند و کلاریز بخش قاعده گروه شمشک در برش گلندرود برداشت شدند. مطالعه حرارت سنجی به منظور تعیین بیشینه دمای تدفین بر روی 73 سیال درگیر اولیه و ثانویه انجام شد، نتایج نشان داد که این سیالات بسته به عمق چینه شناسی، در محدوده دمایی75-115 oC  همگن می شوند. همچنین تطابق خوب بین عمق چینه شناسی و دمای همگن شدن سیالات درگیر، شیب زمین گرمایی دیرینه ای را در حدود 35 oC/km برای زمان بیشینه تدفین نشان داد. بر اساس شیب زمین گرمایی دیرینه، بیشینه عمق تدفین این رسوبات حدود 2900 متر برآورد شد. انعکاس ویترینیت نیز بسته به عمق چینه شناسی مقادیر متفاوتی بین 0.67 تا1.05  درصد را نشان داد. نتایج حاصل از بررسی سیالات درگیر رسوبات آلی منطقه مورد مطالعه با داده های انعکاس ویترینیت و داده های موجود اثر شکافت آپاتیت، انطباق و هماهنگی بسیار مناسبی را نشان داد. نتایج حاصل از حرارت سنجی سیالات درگیر و مقادیر اندازه گیری شده انعکاس ویترینیت نشان داد که نهشته های تریاس فوقانی گروه شمشک در مقطع گلندرود، بلوغ حرارتی کم تا متوسطی را تحمل نموده و وارد پنجره نفت زایی شده اند.

هدف این مطالعه بررسی کمیت و کیفیت آب های زیرزمینی دشت های استان کرمان، ارزیابی پیامدهای ناشی از اضافه برداشت و ارائه راهکارهای مفید جهت رفع مشکلات منطقه است. در راستای این پژوهش، کلیه اطلاعات هواشناسی، هیدرولوژیک، هیدروژئولوژیک، زمین شناسی و جغرافیایی جمع آوری و تجزیه و تحلیل شدند. سپس نقشه های کیفیت شمیایی و هم عمق سطح آب زیرزمینی دشت های استان رسم و میزان اضافه برداشت، افت سطح ایستابی، کسری مخزن و تغییرات شوری آب زیرزمینی محاسبه گردید. بر اساس محاسبات انجام شده، تمامی دشت های استان کرمان طی سالیان گذشته دارای افت مداوم سطح آب زیرزمینی بوده اند. سطح آب زیرزمینی استان از سال آبی 81-80 تا 86-85، به طور متوسط سالیانه 90 سانتی متر افت داشته است. پمپاژ بیش از حد از سفره های آب زیرزمینی استان، پیامدهای نامطلوبی همچون تغییر کیفیت آب زیرزمینی و پیشروی جبهه آب شور، کاهش حجم ذخائر آبی، تغییر ضرایب هیدرودینامیکی سفره ها، افزایش اجباری عمق چاه ها، خشک شدن منابع برداشت آب (چاه، چشمه و قنات)، افزایش مصرف انرژی استحصال آب زیرزمینی، افزایش آسیب پذیری دشت ها نسبت به خشکسالی، نشست زمین، ایجاد درز و شکاف در سطح زمین و بناها، خسارت به تاسیسات، به خطر افتادن اکوسیستم طبیعی و خشک شدن برخی از مزارع و باغات را در پی داشته است. در نهایت، با استفاده از اطلاعات چند سال اخیر مربوط به تغییرات کمی و کیفی آب های زیرزمینی هر دشت و با فرض ادامه روند کنونی تغذیه و تخلیه سفره ها، وضعیت 10 سال آینده هر یک از دشت ها پیش بینی شد. نتایج نشان دهنده آن است که در صورت ادامه روند کنونی و عدم انجام اقدامات جدی و عملی جهت کاهش برداشت های بی رویه، این استان در آینده ای نه چندان دور، با تشدید پیامدهای زیست محیطی و حتی مشکلات اقتصادی و اجتماعی مواجه خواهد شد.

مطالعه تغییرات کیفی در چاه های کارستی و آبرفتی و مقایسه آنها برای استخراج اطلاعات زمین آبشناختی مورد نیاز اهمیت دارد. در این تحقیق، تغییرات کیفی در ستون آب داخل چاه ها شامل چهار عامل اکسیژن محلول، دما، هدایت الکتریکی و اسیدیته (pH) مورد بررسی گرفت. لذا اقدام به انتخاب دو چاه آبرفتی و چهار چاه اکتشافی کارستی در حوضه مهارلو شد. چاه های آبرفتی شاغول بیگی و اقبال آباد و چاه های آهکی باباحاجی و گلچهره در آبخوان قره در جنوب شیراز، پیربنو در آبخوان سبزپوشان و قصرقمشه در غرب شیراز قرار دارند. مشخص شد که الگوی تغییرات دما و اکسیژن محلول در چاه های آهکی و کارستیک مشهودتر از چاه های آبرفتی است. در آبخوان های کارستی اندازه دما کمتر ولی غلظت اکسیژن محلول بیشتر از آبخوان های دیگر است. میزان تغییرات هدایت الکتریکی و اسیدیته در چاه های آبرفتی بیشتر است و این نشان از تاثیر لایه های متفاوت در بدنه آبخوان، تاثیر جزیی آنها بر این دو عامل و وجود جریان های آرام در آنهاست. در چاه های کارستی تلاطم جریان، باعث یک دست شدن بیشتر آنها از لحاظ کیفی شده است.

آگاهی از نحوه انتقال امواج صوتی در رسوبات دریا می تواند در مطالعات مربوط به آکوستیک زیر آبی و مطالعات ژئوفیزیکی خصوصا در مدل سازی انتشار امواج زمین لرزه ای به محققین شاخه مربوطه و به ویژه اقیانوس شناسان کمک بسیاری نماید. در این پژوهش، سرعت امواج صوتی برشی و تراکمی در رسوبات سطحی نواحی شمالی، محاسبه شد. در این مطالعه با استفاده از داده های به دست آمده در گشت تحقیقاتی (Regional Organization for the Protection of Marine Environment, ROPME) در زمینه پارامترهای فیزیکی آب دریا و پردازش با استفاده از مدل (Geoacoustic) هامیلتون، سرعت امواج برشی و تراکمی در رسوبات سطحی نواحی شمالی خلیج فارس محاسبه شد. رسوبات این نواحی غالبا گلی و ماسه های ریزدانه هستند. نتایج نشان داد که با کاهش دما، سرعت امواج صوتی تراکمی و برشی افزایش یافته و بالعکس. که این مساله، برخلاف ایجاد تغییرات در آب دریا است. همچنین چگالی آب منفذی رسوبات، با سرعت امواج تراکمی و برشی رابطه مستقیم داشته و در نواحی با چگالی کمینه، سرعت نیز کمیته خواهد بود و بالعکس.

کلیه لایه های زغال سنگ حاوی گاز هستند. گاز زغال سنگ حاوی مقدار قابل توجهی متان (CH4) و مقدار کمی هیدروکربن های سنگین تر از متان مانند دی اکسیدکربن (CO2)، مونواکسیدکربن (CO)، سولفید هیدروژن (H2S) و غیره است. زهکشی گاز متان از لایه زغال سنگ (Coal Bed Methane, CBM) که گاززدایی زغال سنگ نیز نامیده می شود به عمل انتقال و بیرون کشیدن گاز موجود در لایه های زغال سنگی و لایه های متصل به آن از طریق چاه، گمانه و خطوط لوله گفته می شود. از آنجا که پارامترهای زیادی از جمله پارامترهای زمین شناسی، بر انتخاب محل و اجرای یک پروژه موثر هستند، بنابراین هدف اصلی این تحقیق اولویت بندی بهره برداری مناطق مستعد زهکشی گاز متان در حوضه زغالی البرز شرقی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (Analytic Hierarchy Process, AHP) بر اساس این پارامترها است. از این رو با توجه به بررسی های صورت گرفته در حوضه زغالی البرز شرقی، 5 منطقه زغالی انتخاب شد. سپس به منظور اولویت بندی بهره برداری با روش تحلیل سلسله مراتبی(AHP) ، معیارهای توان گازدهی لایه، میزان ذخیره، فاصله تا خط لوله سراسری گاز، متوسط درصد مواد مضر، متوسط درصد مواد فرار و متان محتوی انتخاب گردید. به این ترتیب، منطقه پشکلات، به عنوان گزینه ای مناسب از نظر قابلیت بهره برداری انتخاب شد.

رودخانه ماسرم در مجاورت گسل کره بس واقع شده است. گسل راستالغز چپ گرد کوه پهن، شاخه ای از گسل راستالغز سبزپوشان است. علت انتخاب کوه پهن در منطقه مورد بررسی، مورفولوژی نامتقارن، غیرعادی و حالت گنبد شکل آن است. گسل کره بس گسلی پی سنگی با مکانیسم راست لغز راستگرد و با روند شمالی - جنوبی در زاگرس چین خورده قرار دارد. ناحیه مورد مطالعه به علت قرارگیری بر روی گسل پی سنگی کره بس، پرتگاه ساز با دیواره های بلند و صعب العبور است. در این مقاله نمودار ستونی طول درزه ها، نیمرخ طولی رودخانه ماسرم، شاخص های ریخت زمین ساختی محاسبه شد. همچنین نقشه های نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن(Vf) ، نسبت ارتفاع، نسبت طول به عرض و اختلاف ارتفاع بیشینه و کمینه زیر حوضه های مربوط به رودخانه ماسرم و تاقدیس کوه پهن تهیه شدند. نیمرخ طولی رودخانه ماسرم، تغییراتی را در نسبت عمق به پهنای رودخانه نشان داد. وجود گسل راستالغز کوه پهن در طول مسیر رودخانه دلیل این تغییرات است. در قسمت جنوب غربی کوه پهن بالاآمدگی وجود دارد که یکی از دلایل آن می تواند چرخش ساعتی بلوکها در اثر فعالیت گسل سبزپوشان باشد ولی این امکان هم وجود دارد که گسل کوه پهن قبل از چرخش بلوکهای ناحیه سبزپوشان وجود داشته باشد گرچه باز هم این گسل (کوه پهن) می تواند در اثر چرخش بلوکهای ناحیه سبزپوشان، بوجود آمده باشد نقشه نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf) نشان داد که کمترین مقدار (Vf) و بیشترین فعالیت، در نزدیکی رودخانه ماسرم وجود دارد، این مساله به دلیل نزدیکی به گسل کره بس است. نتایج حاصل از نسبت ارتفاع (Rh) زیر حوضه ها نشان داد که بیشترین میزان بالاآمدگی(Uplift) ، در حاشیه کناره شرقی رودخانه ماسرم به علت فعالیت گسل کره بس می باشد.