مقالات و بررسیها
سال:1383 | دوره:37 | شماره:دفتر 75 (1) |تعداد مقالات:10

نظر عموم مسلمانان از دیرباز بر آن است که قرآن قریش نازل شده است. زبان همه اشعار و خطبه های جاهلی نیز زبان قریش بوده است. عموم خاورشناسان - با توجه به زبانشناسی تاریخی - این اصل را نپذیرفته اند. البته می دانیم که اینجا مراد از زبان قریش نسبت به زبان دیگر قبایل، زبانی مستقل و کاملا متفاوت نیست. بلکه مراد اختلاف در آواشناسی، در برخی کلمات و برخی ساختارها است نه همه آنها، اینک پژوهشها نشان داده است که بسیاری از دانشمندان و نیز برخی قراین، نظریه قریشی بودن زبان قرآن را تایید نکرده اند. فهرست نسبتا جامعی از روایات را نقل کرده، سپس به مقایسه و بررسی و نقد آنها می پردازیم.

یکی از مباحث بسیار مهم و با ارزش فلسفه زبان، تبیین ارتباط کلامی است. بر این اساس، پیرامون ارتباط وحیانی خدا و پیامبر دو سوال طرح می شود: اولا، واحد ارتباط وحیانی خدا و پیامبر چیست؟ ثانیا، چگونه ارتباط وحیانی بر پایه واحد مذکور، تبیین می شود؟ دیدگاههای پاسخگو دو گروه اند: یک گروه را می توان نظریه های زبانی نامگذاری کرد و گروه دیگر را نظریه های غیرزبانی. نظریه های غیرزبانی، واحد ارتباط وحیانی را نوعی زبان خاص که جنبه واژه ای ندارد، تلقی کرده اند و آن را با نظریه های متعدد که نقطه مشترک آنها در زبانی بودن است، تبیین می کنند. این مقاله درصدد بررسی پاسخ به دو پرسش یاد شده باراساس آیات قرآن و کشف نظریه قرآنی وحی پیرامون موضوع پژوهش است و این مهم ترین یافته این پژوهش خواهد بود.

کرامیه فرقه ای از اهل سنت بودند که محمدبن کرام سجستانی (د255 ق) پایه گذار آن بود. ده ها هزار نفر از مردم شمال خراسان و فلسطین به آنان گرویدند، دانشمندانی از میان آنان برخاستند، حاکمانی به طرفداری از آنان رو آوردند و سرانجام پس از چند قرن تلاش و فعالیت، مانند بسیاری از فرقه های دیگر از بین رفتند و تنها نامی از آنان در کتابها بر جای ماند. در الملل و النحل، مطالب گوناگون، شگفت آور و باور نکردنی به آنان نسبت داده شده است. این نسبتها، هم در زمینه مسایل اعتقادی مثل توحید، نبوت، معاد، ... است و هم در امور فقهی. این پژوهش در پی ارزیابی و سنجش درستی یا نادرستی یکی از نسبتهای داده شده به کرامیه درباره صفات خبری خداوند یعنی تشبیه و تجسیم خداوند براساس متون تفسیری بر جای مانده از آنان است.

محمد عزت دروزه یکی از مفسران معاصر است که قرآن کرمی را برحسب ترتیب نزول، تفسیرکرده است. التفسیر الحدیث از جمله تفاسیر اجتهادی - عقلانی به شماره می آید که مولف بر پایه منابع و مصادر و بیشتر با تکیه بر سیاق و توجه به نظم آیات و دقت درنکات و دقایق نحوی و بیانی و به خصوص توجه به مقتضیات نزول و ... به تفسیر آیات پرداخته است. مفسر دریک نگاه کلی، سوره ها را به دوبخش کلی - مکی و مدنی - تقسیم می کند و پس از آن، براساس روش اجتهادی خود از روایات در تفسیر بهره می گیرد. این تفسیر، نخستین تفسیری است که بر این سبک نگارش یافته است. این نوشتار به بررسی این تفسیر و تحلیل شیوه تفسیری آن پرداخته است.

محمد تقی بهار (1265-13330ش) مشهور به ملک الشعرا در آثار خود به ویژه اشعار دوران جوانی اش، متاثر از محتوا و شیوه بیانی قرآن کریم است. وی در اشعار خود هفت گونه از آیات و مفاهیم قرآن استفاده می کند. در مواردی از مفاهیم قرآن بدون استفاده از لفظ اقتباس می کند، در بخشی از ابیات از یک کلمه قرآنی یا بخشی از یک آیه برای افاده مفهوم آیه و در بسیاری از ابیات یک آیه کامل (یک مفهوم کامل) را برای افاده لفظ و معنی می آورد و در موارد دیگری تغییرات جزیی در آیات به وجود آورده، تا مناسب با قالب و وزن شعر گردد و از اشاره های تلمیحی استفاده بسیار می کند. آیات موجود در دیوان او اغلب دارای مفاهیم اعتقادی واخلاقی است، در بخش تلمیح به پیامبران کاربرد آیات بیشتر برای توصیف امور عادی زندگی و غالبا تشبیه و تمثیل است. تحولات فکری در طی دوران زندگی او را به تدریج از افکار دینی و قرآنی به سوی وطن پرستی، مبارزه با استبداد و تجدد سوق می دهد. به گونه ای که تاثیر قرآن در اشعار او کاهش یافته، در خدمت توصیف امور زندگی قرار می گیرد.

در برخی از روایات آمده که می توان کلماتی از قرآن را با مترادف آنها جایگزین نمود، مادامی که آیه عذاب به آیه رحمت و آیه رحمت به آیه عذاب تبدیل نگردد، زیرا قرآن دارای قرائت هایی چند گانه است. پنج روایت در این خصوص نقل شده است که از نظر سند و دلالت مورد بررسی و نقد قرار می گیرد. در این مقاله نشان می دهیم از طرفی این روایات به لحاظ سند ضعیف و غیرقابل اعتمادند زیرا در سند روایات مربوط به تبدیل کلمات، ابوهریره، عبداله بن میمون و زید بن حباب قرار دارند. از طرف دیگر به لحاظ دلالت و متن با روایات متعدد ناسازگار و با بسیاری از قطعیات قرآنی منافات دارند.

محمد سعید رمضان بوطی از شخصیتهای علمی معاصر در عایشه ام المومنین به نقد و رد تفسیر طباطبایی از آیه افک می پردازد. نقد وی سوی گیرانه و مبتنی بر نقد گوینده به جای نقد سخن است. بیان مواضع خطای روش شناختی و منطقی بوطی و داوری بین وی و طباطبایی مساله تحقیق حاضر است.

بحث از حجیت ظواهر آیات درحقیقت گفتگو از اصل حجیت آیات است زیرا اگر ظواهر آیات حجت نباشد، نظر به اینکه نصوص بسیارکم است، از آیات به عنوان دلیل اصلی احکام چیزی باقی نمی ماند تا دراستنباط احکام شرعی بدان استناد شود. حجیت ظواهر آیات قرآن مجید همچون ظواهر سنت وسایر امارات ظنی به دلیل معتبر قطعی نیازمند است تا با ترتیب صغری و کبرای منطقی بتوانیم به مطلوب قطعی دست یابیم. به عبارت دیگر ظواهر آیات دلیل ظنی است و دلیل ظنی مادامی که مستند به دلیل قطعی نباشد، حجت نیست. لذا باید دلیل قطعی بر حجیت ان وجود داشته باشد تا استناد به ظواهر آیات، صحیح باشد. مهمترین دلیل بر حجیت ظواهر، سیره عقلاست.

در هر دو زبان عربی و فارسی، شماری از ترکیب های وصفی و اضافی هست که از لحاظ دستوری و معنایی، یک واحد دستوری و یک گونه معنایی به شمار می روند. شیوه جمع بستن این ترکیبات موضوعی است که در کتابهای دستور فارسی و صرف و نحو عربی به ویژه در کتاب های صرف و نحو، کمتر به آن پرداخته شده. در گفتار حاضر برآییم تا با تقسیم آن ترکیب ها، با تکیه بر زبان عربی، راه های جمع بستن آنها را نیز از هم تفکیک کنیم.