پیک نور- علوم انسانی
سال:1386 | دوره:5 | شماره:4 (ضمیمه) |تعداد مقالات:11

یکی از مهمترین مباحث معرفت شناسی در میان فیلسوفان مغرب زمین، در دو سه دهه اخیر، گفتگو در باب چیستی «علم قضیه ای» بوده است. درباره چیستی این علم در مغرب زمین دیدگاه ها و نظریات متعدد و متنوعی وجود دارد. نظریه رایج در میان معرفت شناسان این علم را اعتقاد صادق موجه می داند. حکیمان و منطق دانان مسلمان این قسم از علم را اصطلاحا «تصدیق» نامیده اند. دیدگاه حکیمان و منطق دانان مسلمان هم در باب چیستی تصدیق یکسان نیست. گروهی تصدیق را از سنخ اعتقاد می دانند، گروهی از مقوله تصور، و گروهی هم آن را ترکیبی از هر دو می دانند، برخی تصدیق را بسیط می دانند، و برخی دیگر هم مرکب. نویسنده بر آن است که یکی از عوامل اصلی اختلاف نظر منطق دانان مسلمان پیرامون چیستی تصدیق در آمیختن احکام تصدیق و قضیه با یکدیگر است. در این مقاله بر آن نیستیم تا راه حلی قطعی برای چیستی تصدیق ارایه نماییم، بلکه می کوشیم با بهره گیری از مبانی معنی شناختی و معرفت شناختی مورد قبول این منطق دانان، با رفع ابهامات، فهم بهتری از این مساله به دست دهیم.

رابطه سنت و تجدد از مباحثی است که پرداختن به آن تقریبا در همه حوزه های معرفتی انسان عصر جدید و نیز در شیوه مواجهه فرهنگ و تمدن غرب با فرهنگها و تمدنهای دیگر، گریزناپذیر است. در این مقاله، پس از تعریف اصطلاحات سنت، تجدد، پساتجدد و ویژگیهای انسان سنت گرا، تجددگرا و پساتجددگرا به این مهم پرداخته می شود که از نظر متفکر بزرگ، شهید مطهری، عدم تفکیک اجزای سنت و سرایت تقدسِ بخشی از آن به بخشهای دیگر، علت العلل چالش بین سنت و تجدد در فرهنگ و تمدن مغرب زمین بوده است. این چالش، حوالت تاریخی هر فرهنگ و تمدنی نیست. در عالم غرب حوادثی رخ داد که این نگرش به عالم و آدم، حاصل آن بود. راه برون رفت از این چالش نیز تفکیک اجزای مقدس و غیرمقدس سنت و توجه به ساحتهای مختلف وجودی انسان است. سنت، به مفهوم خاص آن (سنت حکمی)، بنیانی مرصوص برای هر فرهنگ و تمدنی است. همچنین، به این مهم پرداخته می شود که انسان پساتجددگرا، اگرچه بسیاری از مبانی فکری انسان متجدد را به نقد کشیده است، اما به دلیل غفلت از علل ایجاد بحرانهای فراروی انسان متجدد، به بیراهه رفته و با افتادن در دام شکاکیت و نسبی گرایی، از آرامش ناشی از علم حقیقی و بنیان های استوار سنت محروم مانده است.

عارف نمایان، همواره، به ظواهر اجتماعی و شمایل فرهنگی مکتب عرفان آسیب رسانیده اند، و بسیاری را در دام خود گرفتار کرده اند. از این رو، شناخت عارف نمایان و آسیبی که از ایشان بر مکتب عرفان وارد آمده بسیار مهم و ضروری می نماید.در این مقاله چارچوب مکتب اصیل عرفان تعریف شده تا با مشخص شدن مرز عرفان و عرفان نمایی، شناخت عارف نمایان، با توجه به ویژگیهای ایشان، میسر شود. در تحقق بخشیدن به این امر، آثار بزرگان قرنهای هفتم و هشتم هجری بررسی و نکات مربوط به موضوع دسته بندی شده است. نکته مهم دیگر انگیزه های عرفان نمایی و شکلهای مختلف آن در دو قرن یاد شده است که در این مقاله به آن نیز پرداخته شده است.

اسلام، به عنوان یک مکتب، نظام تربیتی خاص خود را دارد. این نظام با نظامهای دیگر در باب امور تربیتی تفاوت های اساسی دارد. پژوهش در باب ریشه های این تمایزات، در زمان کنونی، با توجه به قلمرو های حیات آدمی، ضرورتی آشکار است. تبیین عناصر تعلیم و تربیت شاملِ هدف، برنامه، روش، ارزشیابی و… مستلزم نظریه پردازی در قلمرو های حیات آدمی، از یک سو، و استخراج پیامدها و دلالت های تربیتی آنها، از سوی دیگر است. هدف، به عنوان اساسی ترین عنصر در تربیت اسلامی، به تبیینی نو نیازمند است.هدف این مقاله تبیین اهداف تربیت اسلامی بر مبنای قلمرو های حیات آدمی است.

تحولات مهم در تاریخ فلسفه علم در قرن بیستم عبارت اند از: گفتمان اول، پوزیتیویسم و استقرا گرایی، گفتمان دوم، ابطال گرایی کارل پوپر و برنامه پژوهشی لاکاتوش، گفتمان سوم، ساختارگرایی و نسبیت گرایی تامس کوهن و گفتمان چهارم، هرمنوتیک.با چیره شدن هرمنوتیک بر عرصه فلسفه علم، تحول اساسی در زمینه متدلوژی صورت گرفت.انواع هرمنوتیک را می توان از دو دیدگاه طبقه بندی کرد: الف) از دیدگاه کاربرد آن شاملِ: 1. هرمنوتیک متن شلایرماخر که به تفسیر متن می پردازد، .2 هرمنوتیک فلسفی هایدگر که هستی شناسانه است، .3 هرمنوتیک روش شناسانه دیلتای،.4 هرمنوتیک گادامر، که آمیزه ای از روش شناسی و هستی شناسی است. ب) از دیدگاه دوره تاریخی، شامل:.1 هرمنوتیک کلاسیک، که شلایرماخر و دیلتای از چهره های شاخص آن هستند و ویژگی مهم آن مطلق گرایی است، .2 هرمنوتیک مدرن با ویژگی نسبی گرایی، که هایدگر و گادامر از نمایندگان برجسته آن هستند، .3 هرمنوتیک پسامدرن، که از نقد هرمنوتیک مدرن نشات می گیرد. گاه، مانند هرش، به هرمنوتیک کلاسیک، و گاه، مانند هابرماس، به سوی نوعی نسبی گرایی تمایل دارد.این نوشتار ضمن پرداختن به پیش زمینه های اثرگذار بر هرمنوتیک، گزارشی کوتاه از انواع هرمنوتیک ارایه می کند.

در باب نسبت موجودات با خداوند دو نظریه در مباحث کلامی و فلسفی وجود دارد که از آنها به «صدور» و «خلقت» یاد می شود. نظریه صدور که در نظامهای بزرگ عرفانی و فلسفی مطرح است، نسبتی ضروری میان اصل و تجلی برقرار می سازد، اما در نظریه خلقت از هیچ، که نظامهای کلامی ادیان توحیدی بر آن تاکید می کنند، رابطه خالق و مخلوق در نظر گرفته شده و بر تمایز و جدایی آنها پافشاری می شود.در این مقاله، با اشاره به مبانی این دو نظریه و تحلیل نتایج آنها، نظریه صدور، به عنوان تبیین درست نسبت موجودات با خدا اثبات می شود. همچنین، ضمن اشاره به بحث حدوث و قدم، دیدگاه قابل دفاعی در این باب عرضه می شود.یکی از نکات مهم در تحلیل این موضوع توجه به دیدگاه مکتب ودانتا و مقایسه آن با دیدگاههای دیگر است.

تنقیح مناط یکی از قوانین و قواعد اصول فقه است که برای استنباط احکام و قواعدشرعی به کار گرفته می شود. به طور کلی، یکی از شیوه های تعمیم احکامی است که برای وقایع و موارد خاص صادر شده و با این روش خصوصیات آن واقعه یا فرد خاص که در حکم دخیل نیست شناسایی شده کنار زده می شود و حکم در همه موارد مشابه به جاری می گردد. این اصطلاح را، ابتدا، علمای اصولی عامه به کار گرفتند و سپس، در قرنهای بعد از پنجم هجری، با زایش مکتب حله و گرایش علمای اصولی امامیه به عقل گرایی و رد اخباری گرایی وارد حوزه اصولیین امامیه گردید. گرایش به توسعه ادله لبی، تفریق بین قیاسِ ظنی و قیاسِ قطعی، نفی حجیت خبر واحد و رای و قیاس، تنقیح و تهذیب اخبار، ظهور عقل گرایانی همچون ابن ادریس حلی، شیخ طوسی، شیخ انصاری، علامه حلی، و ظهور و گسترش مکتب حله از علل اصلی ورود تنقیح مناط به مذهب امامیه است.

عصر نوزایی در باختر، منجر به پیدایش الگو های جدید نظری و عملی گردید. با گسترش دامنه و عمق این تحولات، کشورهای اسلامی نیز در معرض آن قرار گرفته و مواجه با سوالات جدیدی شدند. یکی از مهمترین این سوالات، جایگاه دین و رابطه آن با زندگی دنیوی بشر یا سکولاریسم است.سکولاریسم از واژه هایی است که معادل مناسبی در زبان فارسی نیافته و در معرض کژتابی های فراوان قرار گرفته است. چنانچه می دانیم، درک ما از متعلقات تجربه از طریق مقولات و مفاهیم صورت می گیرد. بنابراین، تجزیه و تحلیل مفهوم سکولاریسم اهمیت مضاعفی می یابد. در این مقاله مفهوم یاد شده، در سه بخش، مورد تدقیق قرار می گیرد: بخش نخست، بررسی معنا و مفهوم و زمینه های شکل گیری آن، بخش دوم، بررسی مبانی فلسفی سکولاریسم و بخش سوم نقد و نتیجه گیری.

در دنیای تجارت، دو طرف معامله و قرارداد خرید و فروش کالا در پی آن هستند که در مقابل تعهد طرف مقابل برای تحویل کالا یا ارایه سرویس و خدمات و یا دریافت وجه آن تضمین مالی و اعتباری کافی در دست داشته باشند. جمع این تقابل منافع در قالب اعتبارات اسنادی و تحت مکانیسمهای ویژه بانکی صورت می گیرد.در این مقاله، ضمن تبیین تاریخچه و قدمت صدور اعتبارات اسنادی، به مفهوم و جایگاه آن و، نیز، شیوه های پرداخت در معاملات بین المللی و انواع اعتبارات اسنادی و ماهیت حقوقی آنها و ... پرداخته شده است.

بنابر تعالیم اسلامی، جنین انسان شخصیتی بالقوه و قابل احترام دارد و مانند انسانهای دیگر دارای حقوقی، از جمله حق حیات و حق سلامت است. بر این اساس، در متون فقهی، علاوه بر پیش بینی مصادیقی از این حقوق، ضمانت اجرای آن، در مقابل ناقضین، تعیین شده است.قانون گذار جمهوری اسلامی نیز، با الهام از رهنمودهای فقه اسلام، عمدتا با جرم دانستن سقط جنین و، متعاقب آن، تعیین مجازات برای عاملین آن از جنین حمایت کرده است. علاوه بر این، با تدوین مقرراتی، از جمله مواد 91، 92، 262 قانون مجازات اسلامی، مبنی بر تاخیر اجرای برخی از مجازات ها از مادر باردار، گامی دیگر در این راستا برداشته است. اما، به رغم اینکه در نظام حقوقی اسلام ضمانت اجرای کیفری مبتنی بر پرداخت دیه نسبت به ناقضین احکام فوق، به تفکیک، در نظر گرفته شده است و بسیاری از متون فقهی مباحث مشروحی را به آن اختصاص داده اند. به این امر چنانکه باید، عنایت شده است. از این رو، ابهاماتی در این باب وجود دارد، تا آنجا که در بررسی مواد یاد شده این شبهه ایجاد شده است که ظاهرا مقنن بیشتر به حمایت قانونی از جنین پرداخته است تا حمایت کیفری از آن.با ملاحظه مطالب فوق، این مقاله تلاشی است برای جلب عنایت قانون گذار تا بر اساس نگرش فقهی با تدوین مقررات کیفری مناسب، صریح و روشن شبهه و خلا یاد شده را رفع کند.