پیک نور- علوم انسانی
سال:1388 | دوره:7 | شماره:1 |تعداد مقالات:22

اسطوره ها، رویاهای جمعی بشر و نمادهای اساطیری، زبان هنری و رازناک اسطوره ها هستند که با پای نهادن به ساحت شعر، ایجازگونگی، فشردگی و ژرفایی معنایی آن را دو چندان می کنند. نمادها با ماهیت سیال، شکل پذیر و منعطفِ خود، به مقتضای شرایط زمان و مکان قادرند مفاهیم و موضوعات عمیق و ریشه داری را به شیوه ای جامع و گسترده آینگی کنند و از صورتی واحد، معانی و کاربردهای گوناگونی ارایه دهند و با رویندگی و پویایی مداوم، تازگی و ماندگاری خود را استمرار ببخشند.البته شاعران و هنروران نمادگرا به فراخور پشتوانه های فرهنگی، دغدغه های ذهنی و نیازهای اصیلِ فردی و اجتماعی خود، ممکن است توجه و اقبال ویژه ای به بهره گیری از نمادهایی خاص در آثار هنری خود از خویش نشان دهند؛ اما نگارنده سعی کرده است در این مقاله ضمن پرداختن به مبانی تئوریک کاربرد نمادها و موضوعات مرتبط با آن، به گونه ای محوری، مهم ترین عوامل روی آوری شاعران به کار بست اسطوره های گیاهی و نمادهای نباتی را مورد پژوهش و مداقه علمی و مستند قرار دهد و در این رهگذر نیم نگاهی هم به بازتاب مضامین و کاربردهایی از این دست در اساطیرِ اقوام و ملل گوناگون نیز داشته باشد، تا امکان مقایسه و تطبیق و تطابقی روشنگر و حقیقت نما فراهم گردد.

در این پژوهش هدف ماکیاولیسم و روش سیاسی آن مطرح می شود. هدف نهایی ماکیاولیسم، رسیدن به قدرت و حفظ و تداوم آن و روش سیاسی ماکیاولیسم، دست یافتن به اهداف سیاسی به هر طریق ممکن است. بنابراین قول معروف که هدف، وسیله را توجیه می کند، در راه دست یابی به قدرت حاکمه به راحتی می توان ارزش های اخلاقی را نادیده انگاشت. اندیشه های سیاسی ماکیاولیسم پسندیده نیست، لیکن همین اندیشه ها موجب پیدایش ناسیونالیسم و سکولاریسم، یعنی «جدایی دین از سیاست»، شده است و از این نظر حق بزرگی به گردن فلسفه سیاسی غرب دارد.

حسین واعظ کاشفی شاعر و مولف بلندآوازه ایرانی در قرن دهم هجری است. آثار او در زمینه های متنوع علوم، به بیش از 40 مجلد بالغ می شود. شهرت او در خارج از مرزهای جغرافیایی ایران نیز درخور توجه است. او در کمال بخشیدن به زبان و ادب و فرهنگ گسترده شبه قاره هند و پاکستان بسیار موثر بوده است و در این مقاله حضور معنوی کاشفی در هندوستان در دو بخش زیر بررسی شده است: ترجمه های آثار کاشفی که با عنوان های مختلف چاپ شده است؛ کثرت نسخه های خطی و نیز موارد استنساخ از آثار کاشفی.

ادبیات تطبیقی به عنوان علمی پویا و متحول، حیاتش را از اروپا و سپس آمریکا آغاز کرد و بعد از آن به ایران راه پیدا کرد. در ابتدای شکل گیری این علم در ایران به مسایل کلی آن پرداخته می شد. اما بعدها مسیر اصلی خود را پیدا کرد و در زمینه تطبیق ادبیات فارسی و ادبیات ملل دیگر مطالعاتی انجام پذیرفت.دو داستان یوسف و سیاوش از مهم ترین داستان های ادب فارسی است که علاوه بر شباهت های موضوعی و شخصیتی از نظر داستان نویسی و عناصر ادبی نیز به یکدیگر شباهت هایی دارند.

امیرخسرو دهلوی ، یکی از بنیانگذاران سبک هندی است که نقش بسیار مهمی در فرآیند تحول این سبک داشته است . همه ویژگی هایی را که ادیبان و منتقدان زبان و ادب فارسی در طی دو قرن پس از تثبیت سبک هندی احصا کرده اند، می توان ، به عینه، در اشعار این شاعر مشاهده کرد. در این مقاله سعی شده است تا با اتکا به دیوان امیرخسرو دهلوی برجسته ترین ویژگی های بلاغی وی ، که عمدتا در ارتباط تنگاتنگ با سبک هندی است ، مورد بررسی و مداقه قرار گیرد.

در این مقاله سعی بر آن است تا به مساله بررسی روش های تعیین معنی و تفکیک مفاهیم مدخل های هم آوا-هم نگاشت و چندمعنا در فرهنگ های فارسی به فارسی (لغت نامه دهخدا، فرهنگ عمید، فرهنگ معین، فرهنگ فارسی ‏امروز و فرهنگ بزرگ سخن) و فارسی به انگلیسی (فرهنگ‏ پیشرو آریانپور) و انگلیسی به انگلیسی (فرهنگ انگلیسی معاصر لانگمن، فرهنگ آکسفورد پیشرفته، فرهنگ دانشگاهی جدید وبستر و فرهنگ آمریکایی هریتیج) پرداخته شود.به این منظور، مقاله حاضر در چندین بخش تدوین شده است. در بخش نخست، برخی از مفاهیمی که هر یک به گونه ای با مساله تفکیک معنایی ارتباط دارند، توصیف می شوند، تا در بخش های بعدی روش تفکیک معنی در هر یک از فرهنگ های فوق الذکر بیان گردد.ابتدا، از هر یک از فرهنگ های مورد اشاره، سرواژه‏هایی که هم آوا-هم نگاشت و چندمعنا هستند انتخاب شده، تا روش تعیین معنی و تفکیک مفاهیم در هر یک از این فرهنگ ها مورد بحث و بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.از آنجا که در فرهنگ های فارسی و انگلیسی، مدخل هایی که هم آوا-هم نگاشت نیستند به لحاظ فرهنگ نگاری مشکلی ایجاد نمی نمایند، در بحث حاضر، این سرواژه‏ها گنجانده نشده اند و تنها سرواژه‏های هم‏آوا-هم نگاشت و چندمعنا در فرهنگ های فارسی به فارسی، فارسی به انگلیسی و انگلیسی به انگلیسی مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.نگارندگان قصد دارند با مقایسه تفکیک معنی هریک از سرواژه‏های مورد بررسی به روش هر یک از این فرهنگ ها پی رند.

در این مقاله سعی بر آن است تا به مساله بررسی روش های تعیین معنی و تفکیک مفاهیم مدخل های هم آوا-هم نگاشت و چندمعنا در فرهنگ های فارسی به فارسی (لغت نامه دهخدا، فرهنگ عمید، فرهنگ معین، فرهنگ فارسی امروز و فرهنگ بزرگ سخن) و فارسی به انگلیسی (فرهنگ پیشرو آریانپور) و انگلیسی به انگلیسی (فرهنگ انگلیسی معاصر لانگمن، فرهنگ آکسفورد پیشرفته، فرهنگ دانشگاهی جدید وبستر و فرهنگ آمریکایی هریتیج) پرداخته شود.ربه این منظور، مقاله حاضر در چندین بخش تدوین شده است. در بخش نخست، برخی از مفاهیمی که هر یک به گونه ای با مساله تفکیک معنایی ارتباط دارند، توصیف می شوند، تا در بخش های بعدی روش تفکیک معنی در هر یک از فرهنگ های فوق الذکر بیان گردد.ابتدا، از هر یک از فرهنگ های مورد اشاره، سرواژه هایی که هم آوا-هم نگاشت و چند معنا هستند انتخاب شده، تا روش تعیین معنی و تفکیک مفاهیم در هر یک از این فرهنگ ها مورد بحث و بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.از آنجا که در فرهنگ های فارسی و انگلیسی، مدخل هایی که هم آوا-هم نگاشت نیستند به لحاظ فرهنگ نگاری مشکلی ایجاد نمی نمایند، در بحث حاضر، این سرواژه ها گنجانده نشده اند و تنها سرواژه های هم آوا-هم نگاشت و چندمعنا در فرهنگ های فارسی به فارسی، فارسی به انگلیسی و انگلیسی به انگلیسی مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.نگارندگان قصد دارند با مقایسه تفکیک معنی هر یک از سرواژه های مورد بررسی به روش هر یک از این فرهنگ ها پی برند.

پیر در عرفان اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. مرید نیازمند راهنمایی اوست تا از گمراهی ها نجات یابد و به مقصود برسد. کتاب های عرفانی نیز، کم و بیش، به ترسیم و توصیف سیمای پیر پرداخته اند و اهمیت، لزوم و ویژگی های او را به روشنی برشمرده اند. در این میان حدیقه سنایی و مثنوی مولوی اهمیت خاص و نقش بنیادی دارند.حدیقه، به عنوان نخستین کتابی که مفاهیم عرفانی و اخلاقی را به طور مشخص وارد حوزه ادبیات فارسی کرده و مثنوی، به عنوان کامل کننده این راه، از اهمیت خاصی برخوردارند. سنایی با حکایات و ابیات منفرد به ویژگی ها و اهمیت پیر اشاره می کند. اما به اندازه مولانا به تشریح جزییات نمی پردازد. تفصیل سخنان مولانا در این زمینه و دقت او در توصیف شخصیت پیر، ناشی از تحولات جامعه است که بر عرفان و تصوف تاثیر مستقیم نهاده و نیز تکامل ادب صوفیه که به روشن شدن گوشه های تاریک و ناگفته عرفان منجر شده است. تکاملی که حاصل آن وجود نابغه ای به نام مولانا نیز هست. مقایسه جلوه های پیر در این دو اثر در روشن شدن برخی از گوشه ها و زوایای اعمال و رفتار پیر و درک صحیح این متون بی تأثیر نخواهد بود.

یکی از وجوه ممتاز ادبیات فارسی، برخورداری از فرهنگ غنی اسلامی است؛ در این باب، توجه ویژه به آیات قرآن و مفاهیم آن، به صورت های گوناگون، به عنوان یک منبع نیرومند اعتقادی و ادبی، نزد ادیبان و شاعران پارسی گوی، به خصوص گویندگان طراز اول، جایگاه ارزشمندی دارد. شمس الدین محمد حافظ شیرازی، شاعر بلندآوازه قرن هشتم هجری، از هنرمندان خوش ذوق و معنی پردازی است که توفیق پیدا کرده است، با مبنا قراردادن حقایق قرآنی در بسیاری از غزلیات شور-انگیز و معنوی خود، سخن سحرآمیز و معجزه گونه اش را در اوج آسمان باشکوه ادبیات پارسی به پرواز درآورد و بدین وسیله به عنوان محبوب ترین و معروف ترین شاعر ایرانی، قلوب صاحبان ذوق و اندیشه را از آن خود کند. در این مقاله، بر آن هستیم تا ضمن بررسی علل پیدایش آثار برتر ادبی در ایران و جهان و تحلیل وجوه مختلف انعکاس آیات قرآن و مفاهیم آن در شعر این شاعر بزرگ، نشان دهیم که حقایق قرآنی- که معمولا در آثار ادبی کمتر نمود پیدا می کند و به لفظ درنمی آید- بر ذهن پویا و زبان شیرین حافظ تاثیر فوق العاده و بنیادین داشته است و فراتر از آن اساس سخنان الهام آمیز و غیبی او را تشکیل می دهد.

در متون نظم و نثر فارسی، گاه با واژه هایی مواجه می شویم که یا معنی آنها برای ما روشن نیست و یا اگر از فحوای کلام معنی آن لغات را دریابیم، چون آن واژه یا اصطلاح در فرهنگ های موجود ضبط نشده است، معنایی را که خود یافته ایم، با قید شک و احتمال ذکر می کنیم. یکی از راه های یافتن معنی چنین لغاتی، استفاده از گویش های حوزه زبان فارسی است. در این مقاله، تلفظ صحیح و معنی یک واژه که ناصرخسرو در یکی از قصاید خود به کار برده است، با بهره گیری از گویش شوشتری بررسی شده است.

از آنجایی که در اصطلاح عرفا کلمه «آن» بار معنایی لطیف و خاصی دارد و به معنی لحظه و زمانی است که خداوند طی آن مخلوقات را آفریده است تا خودش را به تجلی درآورد، این اصطلاح را شاعران ادب فارسی در قرن هشتم به هنرمندانه ترین نوع ممکن به کار برده اند. آنها این اصطلاح را به خوبی می شناختند و برای هر چه زیباتر کردن کلام و شعر خود با همان معنای اصطلاحی اش هنرآفرینی کرده اند. این امر ما را در شناخت بار معنایی کلام عارفانه شاعران یاری می رساند.