زمین شناسی ایران
سال:1387 | دوره:2 | شماره:7 |تعداد مقالات:10

تولید رسوب در حوضه ها تا حد بسیار زیادی وابسته به تاثیرات ژئومورفولوژیک آنها می باشد. این تاثیرات بیشتر در شکل هوازدگی سازندها، شستشو و حمل رسوبات سطحی و بویژه خاک انعکاس می یابد. در این پژوهش، حوضه آبریز کهاب در استان زنجان به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است. از آنجا که احداث یک سد مخزنی بر روی این حوضه پیش بینی شده است، بنابراین انجام مطالعات فرسایش و رسوب اهمیت پیدا می کند. در این مطالعه، هدف بررسی رابطه تاثیرات ژئومورفولوژیک و فرسایش و رسوب در هر پهنه ای از حوضه با استفاده از روش واحدهای ژئومورفولوژی (کیفی) و نیز روش تجربی EPM (کمی) است. در این راستا، ویژگی های ژئومورفولوژی لندفرم ها و مقاومت سازندها به عنوان مهمترین عوامل برای تفکیک و پهنه بندی واحدهای ژئومورفولوژی انتخاب شده اند. سپس داده های اصلی همراه با سایر متغیرهای تاثیرگذار با استفاده از مدل های مذکور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می دهند که سازندهای آبرفتی کواترنر و سپس نهشته های سیلت و مارن قدیمی تر به عنوان سنگ های با مقاومت کمتر که لندفرم های بدلندی و تپه ماهوری را شکل داده اند، با اهمیت ترین منبع تولید رسوب در حوضه به شمار می روند. میزان رسوب تولیدی در حوضه بر اساس برآورد مدل، حدود 23400 مترمکعب در سال است. برای پایدارسازی سد پیش بینی شده و افزایش طول عمر آن، اجرای سیاست های کنترل کننده فرسایش و رسوب در حوضه اجتناب ناپذیر است.

به منظور بررسی عوامل موثر بر کیفیت منابع آبی شهر بندرگز با استفاده از روش های گرافیکی و آماری چند متغیره، از اطلاعات مربوط به هفت چاه آب شرب در فصول مختلف سال استفاده شده است. بر اساس نمودارهای استیف و دروو رسم شده از نمونه های برداشت شده از چاه های آب شرب، می توان به اختلاف در منشا آب زیرزمینی در چاه ها پی برد. وجود روند خطی واضح بین سدیم و کلر در نمودارهای ترکیبی نشان از اختلاط آب زیرزمینی با آب شور در برخی از چاه های آب شرب دارد. انحلال تشکیلات دولومیتی در طول مسیر حرکت آب زیرزمینی باعث شده تا درجه اشباع دولومیت در تمامی چاه ها نسبت به کلسیت افزایش یابد. بر اساس ماتریس همبستگی، بجز سولفات و نیترات، بقیه یون های آب زیرزمینی همبستگی مستقیمی با هدایت الکتریکی دارند. در بین یون ها بیشترین همبستگی به ترتیب بین کلر- پتاسیم و کلر- سدیم وجود دارد. نمودار خوشه ای منابع آبی شهر بندر گز بیانگر وجود شباهتی بیش از 95 و 85 درصد بین یون های کلر- پتاسیم و سپس کلر- سدیم آب زیرزمینی می باشد. با توجه به نمودار خوشه ای می توان نتیجه گرفت که تیپ غالب آب زیرزمینی بیکربنات- سولفات- کلسیک می باشد. بر اساس روش تحلیل عاملی، ترکیب شیمیایی آب زیرزمینی شهربندرگز تحت تاثیر پنج عامل می باشد. عامل اول: نفوذ آب شور، زیرا یون های سدیم، پتاسیم و کلر دارای بار عاملی بالا هستند. عامل دوم: فعالیت های انسانی (نشت پساب های شهری و چاه های جذبی خانگی و ...)، زیرا نیترات دارای بالاترین بار عاملی می باشد غلظت نیترات در آب زیرزمینی بیشتر متاثر از نفوذ فاضلاب های شهری و آبشویی کودهای کشاورزی است. عامل سوم: فرآیندهای هیدروژئوشیمیایی آبخوان به دلیل اینکه بار عاملی کلسیم و منیزیم کم شده و بر بار عاملی سدیم افزوده شده است. عامل چهارم: تغذیه از طریق آب های سطحی (رودخانه و ...) باعث افزایش بار عاملی بی کربنات و کلسیم آب زیرزمینی شده است. عامل پنجم: انحلال دولومیت باعث افزایش بار عاملی منیزیم شده است.

سازند زیارت در برش نمونه واقع در شمال دهکده توچال (جنوب شرق تهران) در نزدیکی امام زاده عبداله با ضخامت 212.5 متر در بالای کنگلومرای فاجان و در زیر سازند کرج واقع شده است. سن سازند زیارت در برش نمونه، پالئوسن پسین تا ائوسن میانی می باشد. توالی کربناته سازند زیارت به سن پالئوسن فوقانی تا ائوسن میانی عمدتا از فرامینیفرهای بنتیک بزرگ (به عنوان مثال نومولیت و دیسکوسیکلینا) به همراه ذرات اسکلتی و غیراسکلتی دیگر تشکیل شده است. در این سازند بر مبنای فراوانی و توزیع فرامینیفرها و دیگر اجزا موجود در رخساره های مختلف، عمق حوضه رسوبی و در نتیجه نوع زیر محیط حوضه رسوبی قدیمه تعیین گردیده است. بررسی رخساره ها منجر به شناسایی 11 رخساره میکروسکوپی وابسته به 3 محیط رمپ داخلی، رمپ میانی و رمپ خارجی گردیده است. نبود رسوبات دوباره نهشته شده و رخساره های ریفی، تغییرات تدریجی رخساره ها و نیز گسترش وسیع پهنه های جزر و مدی نشان می دهد که نهشته های کربناته سازند زیارت به احتمال قوی در یک پلت فرم کربناته از نوع رمپ کربناته ازنوع تک شیب (هوموکلاین) نهشته شده است. با توجه به فراوانی و تنوع بالای فرامینیفرهای بنتیک بزرگ در سازند زیارت می توان برای این نهشته ها از اصطلاح سیستم رمپ کربناته حاوی فرامینیفرهای فراوان استفاده نمود.

در این تحقیق مناطق آلتراسیون گرمابی منطقه مشگین شهر- اهر، واقع در شمال غربی ایران با استفاده از روش های پردازش تصاویر ماهواره ای مورد بررسی قرار گرفته است. از داده های ETM+ لندست 7 اخذ شده در تاریخ 29 ژوئیه 2002 برای تهیه نقشه محدوده های آلتراسیون استفاده شده است. نقشه آلتراسیون منطقه با استفاده از روش های متداول پردازش تصویر شامل تصاویر ترکیب رنگی، نسبت گیری باندی، تحلیل مولفه های اصلی، تکنیک کروستا و برش چگالی تهیه شد. همچنین از روش تحلیل کتابخانه طیفی کانی ها برای نقشه برداری تفصیلی کانی ها استفاده شد. محدوده های آلتراسیون بدست آمده از روش های مختلف، روند آلتراسیونی یکسانی را در منطقه نشان دادند. دقت بدست آمده از روش کروستا نسبت به داده های زمینی آلتراسیون %81.95 می باشد. دقت روش های تحلیل کتابخانه طیفی کانی ها و برش چگالی به ترتیب %53.24 و %49.37 بدست آمد.

ناحیه فروافتادگی دزفول در جنوب غربی کمربند کوهزایی زاگرس، در بردارنده تاقدیس های طویل همراه با خمش محوری می باشد. خمش محوری از دلایل عمده ایجاد شکستگی درتاقدیس ها بوده و در بررسی شکستگی های مخازن نفتی از اهمیت زیادی برخوردار است. شناخت عوامل اصلی انحراف محوری تاقدیس ها می تواند علاوه بر کمک در شناسایی نواحی با تراکم شکستگی بالا در مخازن نفتی که در استخراج و طرح توسعه میدان بسیار سودمند می باشد، به درک کلی ما در تحلیل ساختار و دستیابی به جزییات کامل تری از میادین نفتی کمک نماید.این پژوهش به بررسی کاملی از عوامل موثر بر انحنای خمش محوری تاقدیس آغاجاری در ناحیه فروافتادگی دزفول پرداخته است. با بررسی های انجام شده مشخص شده است که مجموعه ای از عوامل بر خمش محوری تاثیرگذار است اما علت اصلی این رویداد، مکانیسم ویژه سیستم برشی حاکم بر منطقه و تاثیر گسل های پی سنگی می باشد. همچنین این تحقیق، مدل ساده ای برای گسل های پی سنگی ناحیه فروافتاده دزفول ارایه می نماید. بر اساس این مدل، فروافتادگی دزفول ازسه بلوک پی سنگی مجزا با مرزهای گسلی تشکیل شده است. حرکت راست بر این گسل ها، باعث ایجاد آرایش پلکانی در پی سنگ این ناحیه شده است. همچنین در مدل ارایه شده، شکستگی های کوچک تر محلی شناسایی و به عنوان شکستگی های ریدل گسل های بزرگ پی سنگی معرفی شده اند.

برش چینه شناسی چهار برج در شمال باختر اسفراین از پهنه البرز خاوری در برگیرنده توالی از سنگ آهک های پرفسیل فرازنین است. مرجان ها، بخش مهمی از این فسیل ها را شامل می شوند. در مطالعه حاضر، بیش از 11 گونه متعلق به 8 جنس از مرجان های رگوزا و تابولا شناسایی شده اند. گونه های مذکور شامل Scenophyllum sp., Tabulophyllum mcconnelli, Tabulophyllum gracile, Tabulophyllum sp., Sinodisphyllum variable, Sinodisphyllum litvinovishae, Disphyllum virgatum, Temnophyllum lapparanti, Charactophyllum nanum, Michelina sp و Syringopora sp. می باشند.بر مبنای این مرجان ها سن فرازنین برای این واحد پیشنهاد می شود. نمونه های شناسایی شده برای اولین بار از این منطقه گزارش شده اند. گونه های شناسایی شده از مناطق دیگری از ایران همچون البرز و ایران مرکزی نیز گزارش شده اند. شواهد به دست آمده نشان می دهد که مناطق مذکور در این زمان با یک دریای واحد پوشانیده شده بودند. در مقیاس بزرگتر، جنس های مشابهی از جنوب چین، استرالیا و افغانستان نیز گزارش شده اند. این امر هم عرض بودن این مناطق را در فرازنین نشان می دهد.

در مورد مجموعه سنگ های الترامافیک- مافیک شمال خط واره فریمان- تربت جام، شمال شرق ایران تفسیرهای مختلفی مطرح شده است. اغلب نویسندگان، این سنگ ها را به عنوان بقایای پوسته اقیانوسی تفسیر نموده اند در حالی که شماری از نویسندگان نیز ماهیت کوماتی ایتی تا توله ایتی آنها را، به عنوان گدازه باور دارند. بوضوح می توان دریافت که دو ایده متفاوت مطرح شده از مضامین ژئودینامیکی مغایر با هم برخوردار می باشند. در مقاله حاضر بر اساس نسبت های بین عناصر کمیاب ناسازگار و شیمی اسپینل ها، پتروژنز و جایگاه تکتونیکی این سنگ ها مورد بررسی قرار گرفته است. مشاهدات مبنی بر نسبت های مختلف عناصر ناسازگار کمیاب و موقعیت نمونه ها در نمودارهای (Nb/Th)N در برابر (Nb/La)N، Nb/Th در برابر Zr/Nb از تفاوت این سنگ ها با ماگمای نظیر مورب حکایت دارد. علاوه بر این، این سنگ ها در نمودار Y/Zr در برابر Nb/Y بر رو یا بالاتر از خط ΔNb بر خلاف مورب قرار می گیرند. سیمای ژئوشیمیایی بر ارتباط پتروژنتیکی آنها با منبع پلوم گوشته ای ناهمگن دلالت دارد. با توجه به محتوای بالا TiO2 و میزان پایین Al2O3 در ترکیب اسپینل ها و همچنین شباهت ترکیبی این کانی با اسپنیل های مربوط به ماگماهای وابسته به پلوم ها نیز استنباط مشابهی را می توان مطرح نمود.