آمایش محیط
سال:1391 | دوره:5 | شماره:16 |تعداد مقالات:9

امنیت محیط زندگی، یکی از مهم ترین عوامل سازنده کیفیت مطلوب در زندگی انسان به شمار می رود. امنیت همواره از بنیادی ترین نیازهای بشر می باشد و تا این نیاز تامین نگردد او نمی تواند از فضایی که در آن قرار گرفته، برداشتی مطلوب داشته باشد. با توسعه روزافزون شهرها لزوم ایجاد بزرگ راه ها و استفاده از آن ها بیش از پیش آشکار می شود و این در حالی است که بزرگ راه ها در حاشیه خود دارای فضاهایی هستند که غالبا از پوشش گیاهی برخوردارند، اما بواسطه جدا افتادگی از محلات پیرامون خود و هم چنین عدم طراحی و بکارگیری مناسب عناصر کالبدی از نظر امنیت احساس آسیب پذیری را برای استفاده کنندگان به دنبال دارند.هدف اصلی این پژوهش بررسی ارتباط میان ارتقای سطح کیفی فضا و احساس امنیت در فضاهای سبز حاشیه بزرگ راه های شهری از دیدگاه استفاده کنندگان از این فضاها می باشد، در این راستا معیارهایی برای ارزیابی امنیت از لحاظ کالبدی از دیدگاه صاحب نظران استخراج شده است و جامعه آماری این پژوهش را ساکنان و شاغلان و گردشگران حاشیه بزرگ راه شهید همت تشکیل می دهد. حجم نمونه این پژوهش 330 نفر می باشد.یافته های این پژوهش حاکی از وجود ارتباط میان سه متغیر اصلی کنترل فضا، نظارت و فعالیت در فضاهای سبز با احساس امنیت می باشد. در نهایت این نتیجه حاصل گردید که ارتقای سطح کیفی فضا از طریق بهبود شرایط کالبدی منجر به افزایش میزان استفاده از فضا می گردد و این افزایش استفاده، احساس امنیت را به دنبال دارد.

به منظور پیش بینی دامنه خسارات ناشی از سیلاب جهت کنترل و مهار آن پهنه بندی خطر سیل امری ضروری است. که هدف از این تحقیق بررسی میزان خطرپذیری سیلاب و ارزیابی خسارت وارده به شهر سبزوار است. پارامترهای خاص موضوع این تحقیق شامل؛ کاربری اراضی، تراکم جمعیت، مسیل ها، طبقات شیب، تراکم مسکونی، ضریب CN، ضریب رواناب، تراکم جمعیت، فضای باز و قدمت ابنیه بوده سپس با تهیه لایه های مورد نیاز محدوده شهر، اقدام به تعیین وزن هر لایه بر اساس میزان اهمیت آن در بروز سیلاب گردید. پس از وزن دهی نهایی، لایه ها به صورت دو به دو (AHP) توسط نرم افزار Expert choice مقایسه و ماتریس حاصل از این مقایسات به نرم افزار Idrisi منتقل و ضریب نهایی برای هر لایه تعیین شد. در نهایت با اعمال این ضرایب از طریق منوی Raster calculator در نرم افزار  ArcGisنقشه پهنه بندی خطر سیلاب در محدوده شهر سبزوار تهیه گردید. بدین ترتیب، محدوده های بحرانی بافت شهری در برابر سیلاب و آب گرفتگی مشخص و خسارات ناشی از سیل در قالب نقشه ارزیابی خسارت ارائه شد. نقشه پهنه بندی خطر سیل نشان می دهد که حدود 15 درصد از محدوده نقشه در پهنه خطر خیلی زیاد، 45 درصد در پهنه خطر زیاد، 25 درصد در پهنه خطر متوسط و 15 درصد در پهنه کم خطر از لحاظ سیل گیری قرار دارد. هم چنین با تهیه نقشه ارزیابی خسارت مشخص شد که پهنه های مشخص شده 80 درصد منطبق با پهنه های مختلف از نظر شدت سیل گیری می باشد.

فضاهای عمومی، فضاهای اجتماعی نظیر میادین شهری، پلازاها، پارک ها و خیابان ها محسوب می شوند که به صورت باز بوده و دسترسی به آنها، برای تمامی افراد، بدون در نظر گرفتن جنسیت، نژاد، سن و سطوح اجتماعی - اقتصادی شان، بدون هیچ گونه مشکلی می باشد. سه طیف اساسی از ارزش های اجتماعی، به واسطه این فضاها به شهروندان ارائه می شود: ارزش های تفریحی و فراغتی؛ ارزش های محیطی و اکولوژیکی؛ ارزش های اجتماعی و معنوی. وجه دیگری که می تواند به این وجوه اضافه شود، ارزش عملکردی است که این فضاها عرضه می کنند. فضاهای عمومی به واسطه عملکردشان و طیف متنوع و گسترده مخاطبین، دارای بیش ترین سهم در حیات جمعی شهروندان هستند. از جمله روش های بهبود کیفیت محیط های شهری، افزایش کارآیی آنها به عنوان مکان بروز تعاملات اجتماعی است. در این میان، نکته ای نیاز به توجه بیش تر دارد و آن، نحوه همپوشانی و کارکرد موجود در این فضاها، با یکدیگر است. هدف این پژوهش، دسته بندی کیفی فضاهای عمومی و محدوده های شهری تحت پوشش آنها در شهر لار و تعیین مناطق برخوردار و یا بحرانی، از نظر کیفیت دسترسی ساکنین شهر به فضاهای عمومی است. در این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، و با بهره گیری از پرسشنامه استاندارد ارائه شده توسط موسسه PPS، برداشت مولفه های کیفی فضاهای عمومی، در 31 نقطه شهر قدیم لار انجام گرفته است. در نهایت، پس از محاسبه ارزش کیفی هر فضا، با استفاده از نمودار وزنی ورونی، مناطق تحت پوشش آن، تعیین گردیده است. نتایج نشان می دهد که مناطق کمتر برخوردار از نظر دسترسی به فضاهای عمومی شهری، عمدتا در شرق و جنوب شهر قدیم لار قرار گرفته اند. در نهایت، در مقاله برای بهبود وضعیت کنونی، پیشنهادهای لازم نیز ارائه گردیده است.

تعیین میزان آسیب پذیری فیزیکی و انسانی در برابر زلزله از اهمیت بالایی برخوردار است و طبقه بندی واحدهای مکانی شهری از نظر درجه آسیب پذیری در برابر زلزله، جهت شناسایی نواحی خطرناک امری ضروری به نظر می رسد. در این مقاله، آسیب پذیری انسانی و پهنه بندی خطر زلزله شهر تهران، پس از تعیین شاخص های موثر در آسیب پذیری انسانی، با استفاده از قوانین استنتاج فازی و مدل های هم پوشانی فازی نقشه های معیار در GIS، تعیین گردیده است. پارامترهای در نظر گرفته شده در آسیب پذیری انسانی مناطق شهری تهران، شامل فاصله از گسل، فاصله از نزدیک ترین خیابان اصلی برای هر ناحیه، تراکم جمعیت در منطقه، تراکم جمعیت زیر پنج سال، میانگین تعداد واحدهای ساختمانی منطقه، فاصله از خطوط انتقال برق و در نهایت فاصله از ایستگاه های سوخت رسانی می باشند. در این تحقیق، با لحاظ نمودن فازی بودن مفهوم پارامترهای فوق، استفاده از مدل فازی و روش Sugeno به عنوان یکی از روش های استنتاج فازی، بر روش های دیگر ترجیح داده شد. در مرحله بعد، نقشه آسیب پذیری انسانی شهر تهران در مدل رستری با در نظر گرفتن پارامترهای فوق، تعیین شده و سپس با بصری سازی، اولویت بازسازی مناطق مختلف شهر تهران، تعیین گردید. نتایج بررسی ها نشان می دهد اولویت بازسازی مناطق شمالی تهران بیش از سایر مناطق است.

کلان شهرها کارکردهای متفاوتی را برای محدوده های روستایی دور و نزدیک خود شکل می دهند. یکی از مهم ترین آن ها، کارکرد تدارکاتی - خدماتی است که با توجه به کمبود امکانات و خدمات در نواحی روستایی مطرح است و منجر به وابستگی نواحی روستایی به شهرها شده است. بطوری که به جریان های دایمی مهاجرت بین روستاها و کلان شهرها منجر شده است. در این میان، کلان شهرها دارای جایگاه بااهمیتی در این جریان ها به واسطه دامنه عملکردی و گستردگی بخش های اقتصادی هستند. علاوه بر نقش تدارکاتی، نقش تصمیم سازی و انباشت سرمایه و فرصت های شغلی از عواملی است که باعث ایجاد مهاجرت ها می شود. این پژوهش تلاش دارد به جایگاه کلان شهرها در تشدید روند مهاجرت بپردازد و به بازتاب های تحولات جمعیتی و فضایی - مکانی جابجایی های جمعیتی هم اشاراتی داشته باشد. از سویی بر این نکته نیز تاکید دارد که چگونه تحول در حجم جمعیت و ساختارهای دموگرافیک شهری زمینه ساز ناهماهنگی در برنامه ریزی های شهری و مختل شدن سازمان های شهری در ابعاد متفاوت می شود.این پژوهش به «مورد مطالعه» خاصی اشاره ندارد. هدف این بوده است که خواننده خود تصمیم به تعمیم دادن مسایل آن بگیرد و به یک نتیجه برسد. در واقع تطبیق دادن نکات، با آنچه که در کلان شهرها می بیند بر عهده خواننده قرار گیرد.

در دنیای امروز منابع، از جمله مواهب گران بها و کمیاب به شمار می آیند. به همین دلیل در چگونگی استفاده از این گونه مواهب، میان فعالیت های گوناگون انسانی در محیط طبیعی مانند زراعت و باغداری، جنگل و مرتع، صنعت و معدن، شهر و روستا و... رقابت وجود دارد.تخصیص عادلانه و عاقلانه زمین به این فعالیت ها، از مباحث مهم در امور برنامه ریزی است که اصطلاحا آمایش نامیده می شود. به عبارت دیگر آمایش، تنظیم رابطه میان انسان و فضا است و اصولا فعالیت های انسانی در فضا را شامل می شود و هدف از تنظیم این رابطه، بهره برداری منطقی از کلیه امکانات به منظور بهبود وضعیت مادی و معنوی جامعه در طول زمان است.نظر به این که رابطه آمایش و برنامه ریزی ناحیه ای در واقع فرآیندی است که از برهم کنش کارکردهای طبیعی و انسان ساخت در فضای جغرافیایی شکل می گیرد، با چنین نگاهی به آمایش و برنامه ریزی ناحیه ای در مرز جمهوری اسلامی ایران و کشور ترکمنستان این مقاله تدوین گردیده است.

با ارزیابی عملکرد شهرداری، مدیریت شهری قادر می گردد میزان بهره وری سیستم خود را ارزیابی و نقاط قوت و ضعف آن را مشخص و برای اصلاح، رشد و توسعه پایدار شهری، برنامه ریزی نماید. در این پژوهش نیز با توجه به اهمیت موضوع، به بررسی و ارزیابی عملکرد برخی خدمات ویژه مناطق 14 گانه شهر اصفهان پرداخته شد. بدین منظور، داده ها و اطلاعات مورد نیاز «بودجه عمرانی، بودجه جاری، بودجه مصوب، تعداد پروانه ساختمانی، تعداد پارک ها، مساحت پارک های احداثی، میزان اقلام بازیافتی، تعداد پارکینگ عمومی، هزینه زیرسازی و روکش آسفالت، تعداد فضای پارک اتومبیل، کل فضای سبز، تعداد مراکز فرهنگی، سرانه خالص عمرانی، تعداد کتابخانه و سالن مطالعه» طی سال های 1387 و 1388 اتخاذ و اوزان آن ها نیز تعیین گردیده و با بهره گیری از روش کاربردی  Topsisو ایجاد ماتریس های مورد نیاز طی سال های مشخص شده و محاسبه نتیجه معیار، جواب های ایده آل و ضد ایده آل، به ارزیابی عملکرد این مناطق اقدام و محاسبات لازم انجام پذیرفت. نتایج حاکی از اختلاف چشم گیر عملکرد مناطق در سال 1388 نسبت به سال 1387 می باشد. منطقه 2 دارای بیش ترین ارتقای رتبه و مناطق (1، 3، 4، 5، 6، 8، 9، 10، 11، 12 و 14) دارای کاهش رتبه بوده اند. منطقه 14 با بیش ترین کاهش نرخ رشد و منطقه 2 با بیشترین افزایش نرخ رشد مواجه بوده اند که در ادامه به دلایل این تفاوت ها نیز اشاره شده است.

برنامه ریزی کاربری اراضی شهری از مهم ترین برنامه هایی است که می تواند در ایجاد محیطی ایمن و پایدار در شهرها موثر واقع شود. کاهش آسیب پذیری کاربری های شهری و مدیریت بهینه بحران در جهت تقلیل میزان خسارات با بهره گیری از رویکردهای جدید مدیریت بحران از قبیل پدافند غیرعامل از مهم ترین اهدافی است که امروزه برنامه ریزان و مدیران شهری درصدد اجرای آن در کلان شهرها می باشند. وقوع هر گونه بحران به ویژه بحران های انسانی (شورش ها و آشوب های شهری و حوادث ثانویه ناشی از آن ها از قبیل سرقت، آتش سوزی و تخریب) در کلان شهرها می تواند باعث آسیب رسانی به کاربری های شهری و ایجاد ناامنی در شهر شود. مسیرهای راه پیمایی کلان شهر اصفهان نیز در برابر این بحران ها می تواند بسیار آسیب پذیر باشد. به نظر می رسد که آسیب پذیرترین کاربری های واقع در مسیرهای هشت گانه راه پیمایی همان کاربری هایی هستند که پراکنش فضایی آن ها در مسیرهای راه پیمایی زیاد می باشد. مطالعات و مشاهدات میدانی انجام گرفته در این مسیرها و ترسیم نقشه ها در محیط GIS و سپس محاسبه میزان آسیب پذیری کاربری ها بر اساس فرمول سطح بندی نشان می دهد که بانک ها و موسسات مالی و مراکز تجاری واقع در مسیرهای راه پیمایی در معرض آسیب پذیری بسیار زیادی قرار دارند و باید به هنگام وقوع بحران و حتی پیش از وقوع آن تحت مراقبت قرار بگیرند. به عبارت دیگر کثرت پراکنش این دو کاربری در مسیرهای راه پیمایی باعث آسیب پذیری بالای آن ها شده است. ایزوله کردن، مراقبت شدید و متعادل سازی پخشایش فضایی این دو کاربری از راهبردهای مهم برای کاهش آسیب پذیری آن ها به شمار می رود.