آمایش محیط
سال:1391 | دوره:5 | شماره:19 |تعداد مقالات:10

گردشگری بخش عمده اقتصاد جهانی را تشکیل می دهد و یکی از بزرگ ترین صنایع جهان می باشد. در دهه های اخیر، اهمیت گردشگری در سطح بین المللی هم از لحاظ تعداد گردشگران و هم از لحاظ درآمد ارزی همواره و به طور بی سابقه در حال افزایش بوده است. از مهم ترین عواملی که می تواند موجب جذب گردشگران بین المللی و داخلی شود تاسیسات و تجهیزات مربوط به صنعت گردشگری می باشد. از میان این تاسیسات، مراکز اقامتی به عنوان مبدا و مقصد گردش های روزانه در شهر از اهمیت بسیاری برخوردار هستند. از این رو توزیع بهینه و مکان یابی صحیح آن ها از درجه اهمیت بالایی برخوردار است زیرا مکان یابی صحیح این مراکز می تواند باعث آرامش خاطر گردشگران و رفع نیازهای آن ها در زمینه اقامت، رونق گرفتن هرچه بیش تر صنعت گردشگری و همچنین موجب رشد اقتصادی و افزایش درآمدهای گردشگری شود.روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی بوده که اطلاعات مورد نیاز آن از طریق مشاهده میدانی، مصاحبه، مطالعه طرح های صورت گرفته در رابطه با شهر شیراز و نقشه 1.2000 این شهر به دست آمده است. در این تحقیق به دلیل این که شیراز دارای مراکز گردشگری متعددی است به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است، سپس با استفاده از GIS، وضع موجود هتل های شهر شیراز مورد بررسی قرار گرفت و پس از پی بردن به توزیع نامناسب و کمبود هتل، به کمک مدل AHP و هم پوشانی شاخص ها در محیط نرم افزار GIS، مکان های مناسب برای تاسیس هتل های جدید در شهر شیراز مشخص گردید.

شهر اهواز با ارتفاع 18 متر از سطح دریا در طرفین رودخانه کارون گسترش یافته است، واقع شدن شهر در اراضی مسطح رودخانه باعث گردیده در فصل بارندگی سال، اراضی مسکونی و تاسیسات مجاور رودخانه در اثر طغیان آب دچار سیلاب گشته و خسارات مالی و جانی فراوانی را باعث گردد. در این پژوهش، تعیین ارتفاع و سیکل فرسایش حوضه و ضرائب آن ها به همراه نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی و عکس های هوایی مواد کار و تنظیم جدول و رسم نمودارهای مربوط به حوضه به صورت کمی، روش کار بودند. نتیجه این شد که ضریب هم بستگی حوضه بین دو متغیر مساحت و ارتفاع حوضه، از نوع ناقص و معکوس می باشد که با افزایش ارتفاع مساحت نسبی کاهش و با کاهش ارتفاع متغیر تجمعی مساحت نسبی افزایش دارد. رود کارون نیز به دلیل شیب ملایم اهواز در مرحله پیری بوده که باعث ته نشست مواد و تشکیل جزایر شده است.

طی دهه های اخیر مهاجرت های بی رویه به شهرها، زمینه های تحولات و دگرگونی در ابعاد مختلف ساختار فضایی محلات شهری را فراهم آورده است. این امراز بعد اجتماعی منجر به شکل گیری محلاتی با تنوعات گروهی، قومی و فرهنگی شده و در نهایت پایداری اجتماعات محلی یک پارچه را با مشکل مواجه ساخته است. توسعه پایدار اجتماع محور از ابعاد اصلی توسعه پایدار می باشد، که توجه جدی به نیازهای مادی و معنوی و کرامت انسانی افراد مهم ترین ویژگی آن محسوب می شود. لذا مشارکت مردم محله، مدیریت مردم محور، تکوین و تقویت سرمایه های اجتماعی و ترغیب آن ها در جهت پایداری از اهداف اصلی آن می باشد. بنابراین یکی از ملزومات مهم آن پذیرش کلیه افراد و تنوع فرهنگی آن ها از سوی مدیران و مردم همان محله است. در این نوشتار که در ارتباط با محله دارآباد واقع در منطقه یک تهران می باشد با این عنوان که انسان محرک توسعه بوده و پذیرش تنوع فرهنگی از سوی ساکنان اصلی محله از عناصر اصلی زیرساختی پایداری اجتماعی می باشد، موجودیت گروه های قومی- فرهنگی و اقتصادی موجود در محله بر اساس یک سری شاخص های مرتبط با ساختار فضای محله به صورت تحلیلی - مقایسه ای مورد ارزیابی قرار گرفته و نشانگر این واقعیت است که زمینه های برخورد میان گروه ها و ایجاد رقابت و اولویت دادن منافع گروهی به منافع کل محله، در حال شکل گیری است. بعد از بررسی این امر در نهایت راهبردهایی مبنی بر راهنمایی و تقویت این گروه ها در جهت یک پارچگی اجتماعی در محله ارائه شده است.

پارک ها و فضای سبز شهری از مهم ترین عوامل موثر در شکل دهی پایداری اجتماعی شهری اند. تامین امکانات و تجهیزات مناسب پارک های شهری در راستای نظر شهروندان سبب افزایش میزان رضایتمندی مراجعان به پارک خواهد شد. هدف این تحقیق ارزیابی پارک های شهری (ولیعصر و سراج) و بهینه سازی قابلیت استفاده آن ها برای شهروندان قائم شهر (استان مازندران) می باشد. روش تحقیق به صورت اسنادی- تحلیلی و پیمایشی بوده و یافته ها با توزیع 117 پرسش نامه بین استفاده کنندگان پارک صورت پذیرفت. ارزیابی میزان رضایتمندی شهروندان از ملزومات پارک با توجه به دستورالعمل استخراج و تحلیل داده ها انجام پذیرفت. نتایج نشان می دهد که در هر دو پارک، مبلمان و امکانات ایمنی پارک در حد متوسط بوده اما به لحاظ امکانات فرهنگی، پارک سراج نسبت به پارک ولی عصر در جایگاه ضعیف تری قرار دارد؛ این درحالی است که هیچ اجزایی از عناصر مورد مطالعه این پارک ها در شرایط مطلوب نبوده است. به طور کلی، در هر دو پارک، رضایتمندی از مجموع شرایط حاکم بر پارک در حد متوسط بوده است. در پایان، جهت استفاده هر چه بیش تر شهروندان از این پارک ها، قابلیت ها برای بهینه سازی استفاده عناصر و اجزاء مورد مطالعه، به همراه دیگر کاستی ها و پتانسیل های توسعه پارک ارائه شده است.

احداث تاسیسات زیربنایی به ویژه تاسیسات بهداشتی- درمانی در تمامی کشورها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می باشد. ساخت بیمارستان جدید در یک منطقه نیازمند انجام مطالعات گسترده ای می باشد تا بهترین مکان به لحاظ ویژگی های مکانی، زمانی، محیطی، اجتماعی و اقتصادی انتخاب گردد. برای دستیابی به یک انتخاب دقیق و علمی، تحقیق حاضر بر آن است تا در قالب یک فرآیند ترکیبی متشکل از سه روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی ((AHP، بهینه سازی ازدحام ذرات (PSO) و PROMETHEE به تعیین بهترین مکان برای احداث بیمارستان جدید در منطقه سه شهر تهران بپردازد. بدین صورت که پس از آماده سازی لایه های اطلاعاتی مورد نیاز (شامل فاصله از راه های اصلی، فاصله از گسل، تراکم جمعیت، آلودگی و زمان سفر) در GIS، وزن هریک از این لایه ها توسط روش AHP و بر مبنای نظر کارشناس مشخص می شود. سپس به کمک معیارهای انتخابی، وزن های برآورد شده و الگوریتم PSO یک مجموعه ی 30 عضوی از اماکن مناسب برای احداث بیمارستان تعیین می شود. در گام نهایی مکان بهینه برای احداث بیمارستان به کمک روش PROMETHEE از میان نقاط پیشنهادی انتخاب می شود. با اجرای روند ترکیبی پیشنهادی بهترین محل برای احداث بیمارستان جدید انتخاب شد. با احداث بیمارستان جدید درصد پوشش ایجاد شده توسط بیمارستان ها در منطقه نسبت به حالت قبل به میزان 5.7 درصد افزایش خواهد یافت.

امروزه شناسایی، رتبه بندی معیارها و مکان یابی خدمات و مراکز مختلف شهری امری مهم در برنامه ریزی و طراحی شهری محسوب می شود. در واقع این موضوع به تصمیم گیری مناسب تر مدیران و مسوولان، در انتخاب مکان های بهتر جهت ایجاد مراکز خدمات شهری کمک می کند. در این مقاله هدف این بوده، که مکان یابی مراکز بهداشتی- درمانی شهر بیرجند، با استفاده از شاخص تصمیم گیری چندمعیاره ANP بررسی و مکان های مطلوب برای برنامه ریزی های آینده، مشخص گردد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و برای بررسی موضوع از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، فرآیند تحلیل شبکه ای(ANP) استفاده شده است. برای اولویت بندی معیارها و مکان یابی بر اساس دو فرآیند تحلیلی نامبرده، از نرم افزارMatlab  و Expert Choice، در کنار ARC GIS بهره گرفته شد. بعد از تهیه لایه های مورد نیاز، طبقه بندی مجدد و وزن دهی های لازم به واحدهای مختلف لایه ها و انجام فرآیند تحلیلی، مکان های مناسب و نامناسب در شهر مورد مطالعه تعیین گردید. به گونه ای که مکان های پیشنهادی برای مراکز بهداشتی در برنامه ریزی های آینده نگر تعیین و اولویت بندی و چهار نقطه کلیدی با توجه به معیارهای بکار گرفته شده، مشخص شد. این مکان ها از تلفیق 9 معیار وزن دهی شده حاصل گردید، و مکان های با ارزش بالاتر در هر لایه، مکان های مناسب تر در آن لایه را به خود اختصاص داده است. مکان بسیار مناسب، مساحت 6304759 متر مربع را شامل می شود.

یکی از مهم ترین مباحث در نظام شهری هر کشور چگونگی توزیع فضایی جمعیت می باشد که بررسی آن لازمه بسیاری از برنامه ریزی های محیطی است. در کشور ما طی چند دهه اخیر ناهماهنگی در توزیع مکانی جمعیت، تحت تاثیر مهاجرت روستائیان به شهرها و مهاجرت از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ هر منطقه تشدید شده است.با توجه به این که نابرابری در اندازه جمعیتی زمینه ساز نابرابری در سایر بخش ها نظیر فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می گردد، از این رو باید در جهت باز توزیع جمعیت برنامه ریزی های جدیدی صورت گیرد.در این پژوهش به منظور بررسی روند تغییرات نظام شهری و چگونگی پراکنش جمعیت و استقرار سکونتگاه های شهری استان اصفهان طی سال های 1335تا 1385 از شاخص ها و مدل های مختلفی نظیر شاخص های نخست شهری، شاخص های تمرکز، مدل آنتروپی، مدل رتبه – اندازه و روش تحلیل نزدیک ترین همسایگی استفاده گردیده است.نتایج حاصل حاکی از آن است که هر چند نظام شهری استان طی پنجاه سال گذشته از نظر کلیه شاخص های ذکر شده تا حدود ناچیزی به سمت تعادل سوق یافته ولی در مجموع به دلیل وجود نخست شهر اصفهان و اختلاف فاحش جمعیتی آن با شهرهای بعدی، ناهمخوانی و عدم تعادل در سلسله مراتب شهری و توزیع فضایی جمعیت استان کاملا مشهود است. همچنین بر اساس روش تحلیل نزدیک ترین همسایگی، الگوی پراکنش سکونتگاه های شهری استان تصادفی و بدون برنامه ریزی می باشد. لازم به ذکر است که این نحوه بررسی و تحلیل قابل تعمیم به دیگر استان ها نیز می باشد.

امروزه فضاهای عمومی شهری، ضرورتی اساسی در برنامه های توسعه شهری یافته اند و از آنجا که فضایی برای زندگی اجتماعی ایجاد می کنند، بسیار پراهمیت هستند. فضا های عمومی شهری باید پتانسیل حضور گروه های مختلف اجتماعی را در جامعه فراهم آورد. در این مقاله با تاکید برضرورت حضور موثر زنان، تلاش شده است با بررسی یک فضای عمومی شهری (مرکز شهر اردبیل) میزان مطلوبیت این فضای شهری،جهت حضور زنان مورد بررسی قرارگیرد. لذا با مطالعه در مورد فضاهای عمومی و تجارب زنان در فضاهای شهری که شامل نیازها و مشکلات زنان در شهرها می باشد و با استفاده از تکنیک شاخص ساز، شاخص هایی را جهت سنجش مطلوبیت مرکز شهر اردبیل برای زنان استخراج نموده و در قالب پرسش نامه هایی بین بانوان استفاده کننده از فضا ارائه شد.این مقاله با هدف شناخت و ارزیابی فضاهای شهری مناسب زنان بر اساس یافته ها و نتایج یک بررسی میدانی از مرکز شهر اردبیل تهیه شده است. در نهایت پس از انجام تحلیل های آماری مناسب (آزمون خی دو، رگرسیون)، به بررسی وجود رابطه بین متغیرهای وابسته و مستقل پرداخته شد. نتایج حاصل از تحلیل ها نشان می دهد که بین شاخص های تعریف شده و میزان رضایت زنان از فضاهای عمومی شهری رابطه ای مثبت و خطی وجود دارد و فضای شهری به همان نسبت که می تواند در توسعه عدالت اجتماعی راهگشا باشد، در صورتی که دقت کافی در برنامه ریزی و طراحی آن ها صورت نپذیرد، می تواند عاملی در جهت تعمیق نابرابری های اجتماعی گردد.