اندیشه نوین دینی
سال:1391 | دوره:8 | شماره:29 |تعداد مقالات:11

چکیده فارسی:برهان صدیقین اولین بار توسط ابن سینا با ملاک «واسطه قرار ندادن غیر وجود در اثبات واجب الوجود» مطرح شد و سپس تقریرهای گوناگونی از آن ارائه گشت. با تقویت ملاک های ارائه شده در مکاتب متاخر درباره روش یکی از تقریرات بوعلی اشکالی مطرح شده است؛ اما پس از تحلیل براهین به مقدمات و بررسی تقریرات شیخ، از لحاظ منطقی (صورت برهان) و فلسفی (ماده برهان) و با توجه به «جنبه برهانی» و «جنبه صدیقین» هر تقریر، «صدیقین بودن» برهان آوری وی ثابت می شود. در این پژوهش تقریرات مختلف ابن سینا از برهان صدیقین از جنبه های «برهانی» و «صدیقین» ارزشیابی گشته و نقدهایی که به آن تقریرات شده، بررسی می شود. چکیده عربی:طرح برهان الصدیقین لأول مرة علی ید ابن سینا بمعیار «عدم اتخاذ غیر الوجود واسطة لاثبات واجب الوجود»، ثم طرحت تقریرات مختلفة له. و بترصین المعاییر التی تم عرضها فی المدارس المتأخرة طرح اشکال حول طریقة أحد تقریرات ابن سینا. ولکن من بعد تحلیل البراهین وبحث تقریرات الشیخ، تبین ان برهانه یثبت کونه برهان الصدیقین من الناحیة المنطقیة (صورة البرهان) ومن الناحیة الفلسفیة (مادة البرهان). ونظرا إلی «الجانب البرهانی» و «جانب الصدیقین» لکل تقریر یثبت کون البرهان الذی جاء به هو «برهان الصدیقین». فی هذا التحقیق تقیم التقریرات المختلفة لابن سینا لبرهان الصدیقین من حیث البرهان، و من حیث الصدیقین؛ وتبحث الانتقادات التی وجهت لهذه التقریرات.

چکیده فارسی:وحدت گرایی در هستی شناسی از دیدگاه ملاصدرا و اسپینوزا به دلیل شباهت قابل توجه این دو در برخی جهات مهم شخصیتی، سبک و غایت فلسفه ورزی، موضوعی درخور پژوهش است. افزون بر آن، دو فیلسوف یاد شده مفاهیم مشترکی از قبیل وجوب ذاتی، موجود قائم به ذات، عینیت صفات با ذات، بی همتایی، عالی ترین مرتبه بساطت، ثبات و تغییرناپذیری، سرمدیت و نامتناهی را به کار بسته اند. صدرا این ویژگی ها را به حقیقت وجود و اسپینوزا آنها را به جوهر نسبت می دهد. هر دو نیز تصریح و تاکید دارند که این موجود خداست. البته تفاوت هایی نیز در مبانی آنها وجود دارد؛ ولی شباهت ها غالب است. بر این اساس، نمی توان اسپینوزا را «پانته ایست» خواند. چکیده عربی:الوحدة فی معرفة الوجود عند صدرالدین الشیرازی (الملا صدرا) و اسپینوزا، موضوع جدیر بالبحث و النظر، بسبب ما یوجد بینهما من تشابه یلفت النظر من بعض الجوانب المهمة سواء من حیث الشخصیة، أم من حیث الاسلوب والغایة الفلسفیة. بالاضافة إلی ذلک فقد استعمل الفیلسوفان المذکوران مفاهیم مشترکة مثل: الوجوب الذاتی، والموجود القائم بالذات، و انعدام الشبیه أو النظیر، و أعلی مراتب البساطة، والثبات و عدم التغیر، والسرمدیة وعدم التناهی. ولکن الملاحظ ان صدرالدین الشیرازی ینسب هذه الخصائص إلی حقیقة الوجود، بینما ینسبها اسپینوزا إلی الجوهر. کما یصرح کلاهما و یؤکدان أن هذا الموجود هو الله. و توجد بطبیعة الحال أوجه اختلاف بین متبنیات کل واحد منهما، الا ان أوجه التشابه هی الغالبة. و علی هذا الأساس لا یمکن نعت اسپینوزا بانه کان معتقدا بوحدة الوجود.

چکیده فارسی:یکی از مهم ترین نیازهای آدمی، رزق و روزی است و ادامه زندگی بدون برآورده شدن این نیاز امکان پذیر نیست. خداوند عهده دار روزی رسانی شده و در قرآن کریم به تضمین روزی ها وعده داده است؛ از سوی دیگر، درنگ در زندگی انسان ها این حقیقت را آشکار می سازد که گونه ای نابرابری در میزان بهره مندی از روزی میان آنها وجود دارد. ناشناخته ماندن فلسفه وجودی این امر، شبهه هایی را ایجاد کرده و باعث لرزش پایه های ایمان به عدل الهی در این گروه شده است. از آنجا که پرداختن به این مساله بدون بررسی پیوند این تفاوت ها با عدالت الهی نافرجام خواهد ماند، در این نوشتار افزون بر بیان مفهوم رزق و ارائه تفسیر صحیح از وعده تکفل روزی ها، فلسفه گونه گونی روزی ها و سازگاری این مقوله با عدالت الهی بررسی شده می شود. چکیده عربی:ان من أهم احتیاجات الإنسان، الرزق الذی یتعذر استمرار الحیاة بدون تلبیته، لقد تکفل الله تعالی بالرزق و وعد فی القرآن الکریم بضمان الارزاق. ومن جانب آخر یتضح من خلال التأمل فی حیاة بنی آدم ان هناک نوعا من عدم المساواة فی مقدار ما ینالونه من الارزاق. ان خفاء الحکمة من وراء هذا النوع من اللامساواة، أثار شبهات وأدی إلی زعزعة مرتکزات الإیمان بعدل الله فی هذا المضمار. و بما ان بحث هذه المسألة یبقی عقیما دون النظر إلی العلاقة بین هذا التفاوت وبین العدل الإلهی، فنحن فی هذا البحث اضافة إلی بیان مفهوم الرزق وتقدیم تفسیر صحیح للوعد بتکفل الارزاق نبحث الغایة من اختلاف الارزاق ومدی انسجام هذا الواقع مع العدل الإلهی.

چکیده فارسی:ایمان عقدی قلبی است که پس از شناخت چیزی، به آن تعلق می یابد. غیب نیز وجودی فراحسی و غیرقابل اشاره است. ایمان به غیب، ارتقا معرفت به امور فراحسی و رسوخ به مرتبه قلب (برترین مرتبه مثالی نفس انسان) است. وجود خدا و صفات او، وحی و معارف وحیانی دین، معاد و احوال آن مهم ترین مصادیق امور غیبی اند که بندگان پرهیزگار خدا، این حقایق را به نحو وجدانی می شناسند و به آنها تعلق قلبی دارند و در عمل نیز به این حقایق پایبند هستند. این نوشتار معنا و امکان تحصیل ایمان به غیب را بر اساس دیدگاه صدرالمتالهین و امام خمینی و متناظر با دو جنبه وجود انسان (نظر و عمل) تبیین می کند. چکیده عربی:الإیمان اعتقاد قلبی یتعلق بالشیء من بعد معرفته. والغیب أیضا وجود یقع فی ماوراء الحس ولا یقبل الإشارة. إن الإیمان بالغیب ارتقاء معرفة الامور وراء الحسیة والرسوخ فی مرتبة القلب (أعلی مرتبة مثالیة لنفس الإنسان). ان وجود الله و صفاته، و الوحی، والمعارف الوحیانیة للدین، و المعاد وأحواله، أهم مصادیق الامور الغیبیة التی یعرفها عبادالله المتقون بوجدانهم، وبها تتعلق قلوبهم، و یتمسکون بهذه الحقائق فی العمل. هذا البحث یبین معنی و امکان اکتساب الإیمان بالغیب علی أساس رأی صدرالمتألهین و الإمام الخمینی، و فی ضوء ما للإنسان من جانبین وجودیین (نظری و عملی).

چکیده فارسی:پاره ای از مکاتب فلسفی در روزگار ما، فلسفه خود را بر محور مرگ بنا کرده اند؛ اما مقصودشان به هیچ وجه این نبوده که آدمی را متوجه عوالم دیگری کنند. بی تردید یکی از تعلیمات مهم ادیان، توجه دادن انسان ها به مرگ است. یکی از عرصه ها در فرهنگ شیعی که فراوان به این مهم پرداخته، مضامین ادعیه است. این مقاله برآن است تا این مقوله را در صحیفه کامله سجادیه بررسی کند. این کتاب نگاهی مثبت به مرگ داشته، آن را امری مطلوب معرفی می نماید. چکیده عربی:بعض المذاهب الفلسفیة فی عصرنا، بنت أسسها علی مبدأ الموت، غیر انها لا تعنی أبدا لفت نظر الإنسان إلی العوالم الأخری. و لاشک فی أن أحد التعالیم المهمة فی الأدیان، لفت نظر الإنسان إلی الموت. و من المیادین التی اهتمت بهذا الأمر کثیرا فی الثقافة الشیعیة، هو میدان الأدعیة. یرمی هذا البحث إلی تقصی جوانب هذا الموضوع فی الصحیفة السجادیة الکاملة. فهذا الکتاب ینظر إلی الموت نظرة ایجابیة ویصفه بانه من الامور المطلوبة.

عنوان فارسی:در آیاتی از قرآن کریم، انسان خلیفه خداوند معرفی شده است. از نظر ملاصدرا، آنچه موجب شده از میان مخلوقات الهی تنها انسان دارای چنین صفتی باشد، ضعف او در خلقت و ظلوم و جهول بودن اوست که این خصیصه در آیات کتاب الهی، دلیل اصلی استحقاق آدمی برای دریافت امانت الهی معرفی شده است. به باور ملاصدرا، این امانت نوری است که بر همه موجودات عرضه شد؛ اما فقط انسان توانست آن را حمل کند و به واسطه این نور، خلافت الهی به انسان اختصاص یافت. وی میان خلافت در زمین و خلافت در عالم تفاوت قائل است. خلیفه در زمین، نوع بشری (حضرت آدم و اولاد او) است؛ اما خلیفه در تمام عالم حضرت محمد است که واسطه در خلقت کل عالم و مشکاتی است که تمام علوم و معارف از او دریافت می شود. عنوان عربی:وصف الإنسان فی آیات من القرآن الکریم بأنه خلیفة الله، و یری صدرالدین الشیرازی المعروف بالملاصدرا، ان السبب الذی جعل الإنسان هو الکائن الوحید الذی یتصف بهذه الخاصیة من بین سائر المخلوقات، هو ضعفه من حیث الخلقة و کونه ظلوما و جهولا. و قد بینت آیات القرآن الکریم ان هذه الخاصیة هی السبب الأساسی الذی جعل الإنسان خلیقا بحمل هذه الأمانة الإلهیة. و حسب اعتقاد الملاصدرا ان هذه الأمانة نور عرض علی جمیع الکائنات، ولکن لم یستطع ان یحمله سوی الإنسان فقط، و بهذا النور اختص الإنسان بصفة خلافة الله فی الأرض. و هو هنا یمیز بین الخلافة فی الأرض و الخلافة فی العالم. فالخلیفة فی الأرض هو النوع البشری (النبی آدم و ذریته)؛ و اما الخلیفة فی العالم کله فهو النبی محمد الذی هو الواسطة فی خلق کل العالم، و مشکاة تستقی منها کل العلوم و المعارف.

چکیده فارسی:موضوع صفات خبری همگام با نزول وحی پا به عرصه تفسیر و کلام نهاد. در فهم آیات خبری و انتساب این صفات به خداوند، دیدگاه هایی مانند تشبیه و تجسیم، توقف (تفویض)، اثبات بلاتاویل، اثبات بلاکیف و اثبات با تاویل به متکلمان و مفسران نسبت داده شده است. سیدمرتضی و قاضی عبدالجبار ازجمله اندیشمندانی هستند که قائل به نظریه اخیر بوده، «عینیت صفات و ذات» و «نظریه تنزیه» اساس تفکر آنان را تشکیل می دهد. سیدمرتضی با ارجاع متشابهات به محکمات و در پرتو هدایت عقل و بهره وری از دلالت لفظی و تصدیقی به فهم و تفسیر آیات مربوط می پردازد؛ اما قاضی عبدالجبار با عقل محض و در مواردی بدون وجود قرینه ای بر تاویل، به این امر مبادرت می ورزد. چکیده عربی:موضوع الصفات الخبریة وجد طریقه إلی حقلی التفسیر و علم الکلام بالتزامن مع نزول الوحی. فی ما یتعلق بالآیات الخبریة ونسبة هذه الصفات إلی الله نقلت عن المتکلمین و المفسرین آراء متعددة مثل التشبیه و التجسیم و التوقف (التفویض)، و الاثبات بلا تأویل، و الاثبات بلا کیف، و الاثبات بالتأویل، و یعد الشریف المرتضی و القاضی عبدالجبار من العلماء الذین طرحوا الرأی الأخیر، و الأساس الذین یقوم علیه تفکیرهم هو «عینیة الصفات و الذات»، و نظریة التنزیه. فالشریف المرتضی یتناول تفسیر الآیات من خلال ارجاع المتشابهات إلی المحکمات، وفی ضوء ما یتوصل إلیه العقل و الاستفادة من الدلالة اللفظیة و التصدیقیة. و اما القاضی عبدالجبار فیعتمد العقل المحض، و یجری عملیة التأویل حتی مع انعدام القرینة أحیانا.

چکیده فارسی:یکی از مسائل کلامی و عرفانی مسلمانان، تحلیل اسمای الهی و ازجمله اسم اعظم خداوند است. اسمای الهی، تجلیات حق در عالم غیب و شهادت محسوب می شوند. به اعتقاد مسلمانان، ذکر این اسما به خصوص اسم اعظم، رهگشا و ره گستر مسائل بسیاری است؛ اما اینکه اسم اعظم لفظی است یا معنوی و باید آن را به زبان خاصی ادا کرد یا اینکه به دین خاصی اختصاص دارد یا نه، مورد تامل و تدبر است. در آیین ﺳﻴﻜﻬ نیز به این مهم توجه شده و با ذکر مکرر و هر روز آن، اهمیت نام الهی متذکر شده است. آنان معتقدند برای رهایی از رنج تناسخ، ذکر نام خدا نجات دهنده و راه گشا خواهد شد. به عبارتی منشأ هر چیز را تنها در نام های پرآفرین و بردل هانشین خدا جستجو می کنند. از همین رو نام های خداوند را بی شمار و دست نیافتنی تلقی نموده، بسیاری از اسمای الهی موجود در سایر ادیان را نیز نام خدا خوانده اند. چکیده عربی:من المسائل الکلامیة و العرفانیة عند المسلمین تحلیل الأسماء الإلهیة و منها الإسم الأعظم لله عز و جل. ان الاسماء الإلهیة تجلیات للحق تبارک و تعالی فی عالم الغیب و الشهادة. و باعتقاد المسلمین ان ذکر هذه الأسماء و خاصة الإسم الأعظم منها، یؤدی إلی فتح ما استغلق من الامور و یفسح الطریق أمام قضایا کثیرة. و من الامور التی تبقی موضع نظر و تأمل هی هل الإسم الأعظم لفظ أم معنی؟ و هل ینبغی تلفظه بلغة معینة؟ و هل یختص بدین معین دون سواه من الأدیان؟ فی الدیانة السیخیة اشیر إلی هذا المعنی حیث تؤکد هذه الدیانة علی أهمیة ذکر إسم الله، و تحث علی تکراره مرات فی کل یوم. و یقولون ان ذکر إسم الله فیه الخلاص و الحل من أجل التخلص من ألم التناسخ. و بعبارة أخری ان مصدر کل شیء انما یکون بذکر أسماء الله البدیعة و المحببة إلی القلوب. و من هنا فهم یذکرون أن أسماء الله لا تحصی و لا تنال. و الکثیر من الأسماء الإلهیة فی سائر الأدیان تسمی أیضا بأسماء الله.

چکیده فارسی:یکی از مهم ترین بحث ها بین هگلیان جوان و شارحان هگل این است که دین در نظام فکری و فلسفی هگل چه جایگاهی دارد و آیا او در طول حیات فکری خود رویکرد واحدی به مقوله دین داشته است.در این نوشتار تبیین می شود که: اولا دین در نظام فکری فلسفی هگل جایگاه ویژه ای دارد و از ضروریات حیات اجتماعی بشر بشمار می رود؛ ثانیا نمی توان به سادگی او را فیلسوفی ملحد و خداناباور قلمداد کرد؛ ثالثا، اگرچه ایجابیت دین یهود و مسیحیت، موجبات انحراف فکری عمیقی را در پیروان آنها فراهم آورده است، نباید ادیان الهی و وحیانی، به ویژه دین مبین اسلام را نیز دینی ایجابی، عقل ستیز و معارض با آزادی و حقوق شهروندی دانست. چکیده عربی:من أهم الأفکار المطروحة بین انصار هیغل من الشباب و شارحی أفکاره، هی مکانة الدین فی المنظومة الفکریة و الفلسفیة عند هیغل. و هل کان طیلة حیاته ینظر إلی الدین نظرة واحدة؟فی هذا البحث نبین الامور التالیة: أولا، ان الدین فی النظام الفکری و الفلسفی عند هیغل له مکانة خاصة و یعد من ضرورات الحیاة الاجتماعیة لبنی الإنسان. ثانیا، لا یمکن القول بسهولة انه کان فیلسوفا ملحدا و لا یؤمن بوجود الله. ثالثا، رغم ان الزامات الدیانتین الیهودیة و المسیحیة أوجدت موجبات انحراف فکری عمیق لدی اتباعهما، و لکن لا ینبغی النظر إلی الأدیان الإلهیة و الوحیانیة، و خاصة الدین الإسلامی الحنیف، علی انه دین ذو الزامات و یتعارض مع الحریة و حقوق المواطنة.

چکیده فارسی:بسیاری از عرفا، عقل را حجاب معرفت می دانند؛ به ویژه اینکه آنها بین علم و معرفت تمایز قائل اند و معرفت را مربوط به دایره شناخت انسان از حق تعالی و تجلیات او و جایگاه آن را قلب می شمارند و علم را محصول ادراکات عقل نظری می دانند. ابن عربی معتقد است عقل در شناخت حق تعالی دو مقام و مرتبه دارد: یکی مقام ادراک و دیگری مقام قبول و پذیرش. وی عقل را در مقام ادراک و شناخت ذات حق و برخی از مراتب تعینات و تجلیات او، ناتوان معرفی می کند؛ اما در مقام پذیرش و قبول، قادر به شناخت حق می داند و برای آن محدودیتی قائل نیست. این مقاله با تبیین جایگاه عقل، به دو مقام عقل و مهم ترین دلایل ناتوانی عقل نظری در بعد ادراکی در شناخت حق و ویژگی های خاص هر یک از آنها از دیدگاه ابن عربی می پردازد. چکیده عربی:الکثیر من العرفاء ینظرون إلی العقل کحجاب مانع للمعرفة، لاسیما و انهم یقولون بالفصل بین العلم و المعرفة، و یقولون ان المعرفة تدور فی اطار دائرة معرفة الله تبارک و تعالی، و تجلیاتها و مکانها فی القلب، و اما العلم فهو فی رأیهم حصیلة إدراکات العقل النظری. یعتقد ابن عربی ان للعقل مقامین أو مرتبتین فی معرفة الله تعالی: احدهما مقام الإدراک، و الآخر مقام القبول. و یصف العقل بالعجز فی مقام إدراک و معرفة ذات الحق و بعض مراتب تعیناته و تجلیاته. فی حین یراه قادرا علی معرفة الحق علی صعید القبول و لیس له من حدود تحده فی هذا المجال. تحاول هذه المقالة من خلال تبیین مکانة العقل، شرح هذین المقامین للعقل، وأهم أسباب عجز العقل النظری فی الجانب الإدراکی لمعرفة الباری تعالی، و الخصائص التی یتسم بها کل واحد منهما من وجهة نظر ابن عربی.