اندیشه نوین دینی
سال:1390 | دوره:7 | شماره:25 |تعداد مقالات:11

چکیده فارسی:در حیطه علم النفس فلسفه اسلامی، حس مشترک به منزله قوه ای ادراکی مطرح شده است که مفاهیم حسی، جعلی و شهودی را ادراک می کند. در این مقاله، رویکرد تاریخی فلاسفه مسلمان در این باب بررسی شده است. در حوزه معرفتی، ادراکات حس مشترک به جهت حصول و حضور بررسی شده است. به واسطه کارکرد معرفتی این قوه در حکمت سینوی، یکی از مهم ترین مسایل حوزه معرفت شناسی (مطابقت و واقع نمایی) واکاوی شده است؛ و در نهایت، کارکرد دین شناختی این قوه در حوزه فلسفه نبوی شیخ در تبیین، دریافت و انتقال جزییات وحی نبوی، ارایه شده است. چکیده عربی:فی مجال علم النفس فی الفلسفة الإسلامیة، تطرح مسألة الحس المشترک بمثابة قوة إدراکیة تدرک المفاهیم الحسیة والجعلیة والشهودیة. تتناول هذه المقالة إبتداء المنهج التاریخی الذی اتبعه الفلاسفة فی نظرتهم إلی هذه القوة. فی الحقل المعرفی بحثت إدراکات الحس المشترک لجهة الحصول والحضور. وبالوظائفیة المعرفیة لهذه القوة فی الحکمة السینویة بحثت احدی أهم قضایا حقل نظریة المعرفة، أی المطابقة وإظهار الواقع. وفی الختام عرضت وظائفیة هذه القوة فی معرفة الدین فی حقل الفلسفة النبویة للشیخ فی تبیین، وتلقی، وانتقال جزئیات الوحی النبوی.

چکیده فارسی:مساله شر، یکی از مسایل بنیادی در نظام های الهیاتی، به ویژه در فلسفه اسلامی بشمار می آید. فلاسفه مسلمان شر را به امر عدمی، اعم از عدم ذات یا عدم کمال ذات، تحلیل نمودند. صدرالمتالهین از نظریه نیستی انگاری شر دفاع کرده و آن را برهانی دانسته است. این نظریه با معضلی به نام شر ادراکی مواجه است که بنابر ادعای آن، بعضی از وجودات، بالذات، به شر متصف می شوند. اما او دراین باره یکسان نمی اندیشد. بیان تحول دیدگاه ملاصدرا در این مساله، مهم ترین یافته تحقیق حاضر است. منشا این تحول تاثر ملاصدرا از نصوص دینی (آیات و روایات) است. چکیده عربی:مسألة الشر واحدة من القضایا الأساسیة فی المنظومات الإلهیة وخاصة فی الفلسفة الإسلامیة. وقد ذهب الفلاسفة المسلمون الی تحلیل الشر بانه أمر عدمی؛ سواء کان عدم الذات أو عدم کمال الذات. ودافع صدر الدین الشیرازی (الملا صدرا أو صدرالمتألهین الشیرازی) عن فکرة عدمیة الشر واعتبرها برهانیة. غیر ان هذه الفکرة تواجه معضلة تسمی الشر الإدراکی التی یتلخص مفادها فی ان بعض الوجودات تتصف بالشر ذاتا. ولیس لدیه رأی محدد فی هذا المضمار. وأهم معطیات هذا البحث هو بیان ما طرأ من تحول فی رأی الملا صدرا حول هذه المسألة. ویعزی سبب هذا التحول فی فکر الملا صدرا إلی تأثره بالنصوص الدینیة (الآیات القرآنیة والأحادیث الشریفة).

چکیده فارسی:جان هیک، فیلسوف دین و الهی دان بزرگ مسیحی معاصر، در اندیشه های خویش از سنت مسیحی دور شده است. وی به رغم آنکه یک کشیش پروتستان است، آموزه تجسد الوهیت در مسیح را نمی پذیرد و می گوید، این آموزه هیچ معنای روشن و قابل فهمی ندارد. او در باب زبان دین، رویکردی واقع گرا برمی گزیند، اما واقع گرایی او از نوع کانتی و انتقادی است و برای تجربه های دینی، زبانی آمیخته به فرهنگ قایل است. در زمینه نجات و رستگاری، هیک اولین کسی است که نظریه کثرت گرایی را شکل رسمی و دانشگاهی عرضه می کند و انحصار نجات در کلیسا را می شکند. همچنین وی از آموزه اوصاف بی نهایت خداوند فاصله می گیرد و معتقد است که معلوم نیست مسیح این آموزه را تعلیم داده باشد. آموزه رویت سعیده نیز در اندیشه هیک دستخوش تاویل شده است. چکیده عربی:جان هیک فیلسوف دین ولاهوتی کبیر مسیحی معاصر. ابتعد هذا الفیلسوف فی أفکاره عن المسیحیة. وعلی الرغم من کونه قسا بروتستانتیا، غیر انه یرفض فکرة تجسد الالوهیة فی المسیح ویقول: ان هذه الفکرة لیس لها أی معنی واضح ومفهوم. وفی ما یخص لغة الدین ینتهج نهجا واقعیا، غیر ان الواقعیة التی یتخذها من نوع الواقعیة النقدیة التی سار علیها کانط، ویری للتجارب الدینیة لغة مزیجة بالثقافة. وفی مجال النجاة والفلاح کان هیک أول من طرح التعددیة بشکلها الرسمی والجامعی، وکسر فکرة احتکار الکنیسة لمسألة النجاة. کما انه یبتعد عن قضیة الصفات غیر المتناهیة لله ویری انه من غیر المؤکد ان المسیح قد أدلی بمثل هذه التعالیم. کما ان فکرة الرؤیة السعیدة تخضع للتأویل فی تفکیر هیک.

چکیده فارسی:عقلانیت از دیدگاه اندیشمندان علوم اجتماعی، مهم ترین نشانه و برجسته ترین شاخص مدرنیته شناخته شده است. برخی آن را جایگزین دین معرفی کرده اند. در این تحقیق به دیدگاه امام خمینی و هابرماس درباره دین و عقلانیت اشاره می شود.هر یک از دو متفکر و فیلسوف مهم و جریان ساز معاصر؛ امام خمینی از اسلام معاصر و یورگن هابرماس از غرب، آرای خاصی درباره مفاهیم دین و عقلانیت دارند.هر دو منتقد عقلانیت ابزاری هستند. امام خمینی، عقلانیت ممیزه و عقلانیت دینی و هابرماس، عقلانیت ارتباطی و عقلانیت انتقادی را جایگزین آن کرده اند. هریک از این دو متفکر براساس مبانی اندیشه ای خود، نگاه خاصی به مقوله دین و عقلانیت دارند. چکیده عربی:تعتبر العقلانیة من وجهة نظر مفکری العلوم الاجتماعیة من أهم ممیزات الحداثة وأبرز معالمها. والبعض منهم یعتبرها بدیلة عن الدین. نسلط الضوء فی هذا البحث علی نظرة الإمام الخمینی، وهابرماس إلی الدین والعقلانیة.کل واحد من هذین الشخصین مفکر وفیلسوف مهم وصاحب تیار فکری؛ فالإمام الخمینی یمثل الإسلام المعاصر، ویورغان هابرماس یمثل الغرب المعاصر، ولکل واحد منهما رؤاه الخاصة حول مفاهیم الدین والعقلانیة. کلاهما منتقد للعقلانیة الأداتیة، وقد استبدلها الإمام الخمینی بالعقلانیة الممیزة والعقلانیة الدینیة، بینما استبدلها هابرماس بالعقلانیة الإرتباطیة والعقلانیة الانتقادیة. ولکل واحد من هذین المفکرین نظرته الخاصة إلی قضیة الدین والعقلانیة استنادا إلی منطلقاته الخاصة.

چکیده فارسی:بغی عبارت است از خروج و جبهه گیری گروهی از مسلمانان مقابل امام عادل و قیام براندازانه ضد او.بر اساس ادله و قراین، ضرورت جهاد و مقابله با باغیان و خروج کنندگان بر «امام عادل» شامل خروج کنندگان بر ولی فقیه نیز می شود و این عنوان، اختصاص به امام (ع) ندارد. البته لازم است، پیش از هرگونه اقدام قهرآمیز ضد این گروه، آنان را ارشاد و راهنمایی کرد و به شبهه های احتمالی آنان پاسخ داد. باغیان، محکوم به کفر نیستند و در صورت صلاحدید حاکم اسلامی، اموال آنان، مصادره نمی شود. چنانچه خروج کنندگان بر پیشوای عادل، جدای از تشکیلات حاکمیت اسلامی، دارای سازمان و قدرت و شوکت باشند، به منزله بغات شناخته می شوند، در غیر این صورت، از مصادیق محاربان خواهند بود و احکام ویژه این گروه بر آنان مترتب می گردد. چکیده عربی:البغی هو خروج مجموعة من المسلمین ضد الإمام العادل واصطفافهم ضده ووثوبهم التآمری علیه. واستنادا إلی الأدلة والقرائن فان ضرورة الجهاد والوقوف ضد البغاة والخارجین علی الإمام العادل، تشمل الخارجین علی الولی الفقیه أیضا، وان هذا العنوان لا یختص فقط بالإمام المعصوم. ومن الطبیعی انه لابد من إرشاد هذه الفئة والاستماع الی ما لدیها من شبهات محتملة، والإجابة عنها، قبل الإقدام علی استعمال القوة ضدها. ان البغاة غیر محکومین بالکفر، ولا تصادر أموالهم فی ما لو رأی الحاکم الإسلامی مصلحة فی عدم مصادرتها. ومن یخرجون علی الإمام العادل إذا کانت لهم فئة یعودون إلیها ولهم قوة وشوکة بمعزل عن مکونات الدولة الإسلامیة، یعتبرون بحکم البغاة، والا فهم یحسبون محاربین وتطبق علیهم أحکام المحارب.

چکیده فارسی:بحث برانگیخته شدن انسان ها در قیامت از مسایلی است که درباره آن سوالات متعددی مطرح می شود؛ از جمله اینکه، آیا معاد، روحانی است یا جسمانی؟ و یا هر دو توامان؟ در صورت قبول معادین، حدوث جسم در آخرت، چگونه است؟ آیا بدن حادث شده، عین بدن دنیوی است یا غیر آن؟ و در صورت عینیت، آیا با خصوصیات مادی محشور خواهد شد یا با تغییرات متناسب با جهان دیگر؟ نوشته حاضر تبیین دقیق و مطابق با عقل و شرع کیفیت حدوث و حشر ابدان اخروی و رد شبهات مطرح شده بر اساس دیدگاه ملاصدرا است. چکیده عربی:من المباحث المهمة المتعلقة بالمعاد، مسألة مبعث الناس یوم القیامة. وهی مسألة تثار حولها الکثیر من الاستفسارات، منها هل المعاد یومئذ روحانی أم جسمانی؟ أو هو روحانی وجسمانی فی الوقت ذاته وعند القبول بکلا النوعین من الانبعاث، یثار سؤال وهو: کیف یکون حدوث الجسم فی الآخرة؟ وهل البدن المبعوث عین البدن الدنیوی أم غیره؟ وفی حالة القول بحشر عین البدن الدنیوی، فهل یحشر بهذه الخصائص المادیة ذاتها؟ أم یحشر بتغییرات تتناسب مع ذلک العالم الآخر؟ تتکفل هذه المقالة بالإجابة عن التساؤلات المثارة آنفا مع تبیین دقیق یتطابق مع العقل والشرع لکیفیة حدوث وحشر الأبدان الأخرویة، إضافة إلی الإجابة عن الشبهات المطروحة فی هذا المجال، بناء علی رأی صدر الدین الشیرازی.

چکیده فارسی:درباره «منشا دین» و «انگیزه پیدایش مذاهب»، و بررسی عامل پیدایش مفاهیم دینی و در راس آنها مفهوم خدا، روان شناسان، جامعه شناسان، فلاسفه و ... آرا و فرضیه های بسیاری ارایه کرده اند. ما در این مقاله به بررسی دیدگاه زیگموند فروید، از روان شناسان مطرح درباره منشا دین می پردازیم و عامل ترس و عامل روانی را بررسی و از منظر جامعه شناسی، فلسفی، قرآن و روایات به آن پاسخ داده، بیان نمودیم که بحث از تابو و توتم؛ و عقده اودیپ نمی تواند مبنایی عقلانی و منطقی برای اعتقاد به خدا باشد. چکیده عربی:أحد المباحث المهمة والقیمة هو مبحث «منشأ الدین»، و «سبب ظهور الدین»، وعوامل تکون المفاهیم الدینیة وعلی رأسها مفهوم الله. فی هذا المجال طرح علماء النفس، وعلماء الاجتماع، وأصحاب الاتجاه العقلی، والفلاسفة، وحتی علماء الاقتصاد الموحدین منهم والمادیین، آراء وافتراضات کثیرة حول هذا الموضوع. ونحن نسلط الضوء فی هذه المقالة علی آراء عالم النفس زیغموند فروید وما طرحه فی هذا المجال من ارجاع أسباب ظهور الدین إلی عوامل الخوف والدوافع النفسیة، ونرد علیها من وجهة نظر اجتماعیة وفلسفیة، ومن زاویة القرآن والأحادیث. وبینا خلال ذلک ان عوامل المحرمات والطوطم وعقدة اودیب، لا یمکن أن تکون منطلقا عقلیا ومنطقیا للاعتقاد بالله.

چکیده فارسی:تساهل و مدارا به منزله یک فضیلت اخلاقی و شیوه رفتار و عمل در مجموعه اندیشه های اسلامی واجد جایگاه والایی است. در این مقاله با استناد به منابع اسلامی، مبانی، اصول نظری تساهل بررسی می شود. قرآن کریم به مساله تساهل و مدارا در رفتار با دیگران از جمله اقلیت های دینی و نژادی توجه داشته است و یکی از ماموریت های پیامبران الهی را نیز همین می داند. ما در این نوشتار گستره تساهل و مدارا را مطرح و در ادامه ارزیابی می کنیم. چکیده عربی:التساهل والتسامح بمثابة فضیلة أخلاقیة ومنهج سلوکی وممارسة عملیة، له مکانة علیا فی منظومة الأفکار الإسلامیة. تتناول هذه المقالة شرح المبادئ والاصول والمنطلقات النظریة للتساهل فی الفکر الإسلامی استنادا إلی النصوص الأصیلة للفکر الإسلامی وخاصة القرآن الکریم. فالقرآن الکریم بصفته لائحة التعلیمات لحیاة الناس قد اهتم بمسألة التساهل والتسامح فی السلوک مع الآخرین ومن جملة ذلک الاقلیات الدینیة والعرقیة. ان الأنبیاء ومنهم نبینا الکریم، قد أمروا بالتساهل والتسامح فی التعامل مع الآخرین. هذه المقالة عن بحث مقتضب لموضوع موسع وهو التساهل والتسامح فی الدین الإسلامی، وخاصة فی ضوء ما أشار إلیه القرآن الکریم.

چکیده فارسی:سیدمرتضی، مانند اکثر متکلمان عدلیه، بر آن است که برای «حسن بودن آلام ابتدایی» افزون بر اعتبار (لطف، مصلحت)، مساله «عوض» ضروری است. در مقابل محقق حلی معتقد است که مصلحت موجود در «الم ابتدایی» برای «حسن بودن» آن کافی است.در این پژوهش ثابت می شود که نه سخن سیدمرتضی به طور مطلق صحیح است، و نه نظریه محقق حلی، بلکه سخن درست، نظریه ای است که بر اساس آن، حسن بودن برخی آلام ابتدایی (آلام ابتدایی غیرمکلفان در شرایطی خاص) را «عوض» و برخی دیگر (آلام ابتدایی مکلفان) را «ثواب» تبیین می کند؛ و در صورت ثواب، عوض، دیگر موضوعیت نداشته، بلکه در ثواب منحل خواهد شد. در نهایت می توان گفت: نظریه ثواب و عوض مکمل یکدیگرند تا «حسن بودن» تمام «آلام ابتدایی» را تبیین کنند. چکیده عربی:یری السیدالمرتضی مثلما هو الحال بالنسبة إلی أکثر متکلمی العدلیة، ضرورة العوض إضافة إلی اعتبار (اللطف والمصلحة) لقاء حسن الآلام الابتدائیة. وفی مقابل هذا الرأی یقف رأی المحقق الحلی الذی یری ان المصلحة الموجودة فی الألم الابتدائی تکفی لحسنه.یثبت هذا البحث ان کلام السیدالمرتضی لیس صحیحا علی اطلاقه، ولا رأی المحقق الحلی صواب کله. وإنما القول الصائب هو الرأی الذی یتبین علی أساسه ان حسن بعض الآلام الابتدائیة (الآلام الابتدائیة لغیر المکلفین فی شروط معینة) «عوض»، والبعض الآخر منها (وهی الآلام الابتدائیة للمکلفین) «ثواب». وفی حالة الثواب لایبقی موضع للعوض، حیث یتلاشی الثواب فی العوض، ثم یمکن القول أخیرا ان نظریتی الثواب والعوض مکملتان لبعضهما حیث یمکنهما أن یبینا سویة «حسن» جمیع الآلام الابتدائیة.