تحقیقات فرهنگی ایران
سال:1387 | دوره:1 | شماره:2 (پیاپی 2) |تعداد مقالات:8

در این مقاله به بررسی چگونگی تفسیر زنان از بازنمایی هویت زنانه مجموعه های تلویزیونی پرداخته شده است. این مقاله نسبت به تعمیم دادن پژوهش هایی که مجموعه های داستانی را در بازتولید نقش همسری و مادری در زنان موثر می دانند، رویکردی انتقادی دارد و می کوشد با استفاده از مدل «رمزگذاری و رمزگشایی» استوارت هال، به بررسی این موضوع بپردازد که مخاطبان زن با توجه به آنکه ویژگی های متفاوتی از نظر اشتغال، تاهل و میزان تحصیلات دارند، چگونه نسبت به محتوای مجموعه های تلویزیونی که سعی در باز تولید هویت زن خانه دار دارند، به خوانشی متضاد با اهداف این مجموعه ها می پردازند.

مقاله حاضر به دو پرسش اساسی پاسخ می دهد: الگوهای استفاده از تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان در میان مخاطبان تهرانی کدامند؟ و منشا یا خاستگاه اجتماعی این الگوها کدامند؟ برای پاسخ گویی به این سوالات از سنت پژوهشی «استفاده و رضامندی رسانه ای» با رویکردی ساختاری - فرهنگی استفاده شده است. اعضای نمونه پژوهش (400 بیننده تلویزیون های ماهواره ای) بر اساس روش نمونه گیری گلوله برفی در شهر تهران انتخاب شدند. تحلیل عاملی انجام شده بر روی 60 نوع انگیزه یا دلیل برای استفاده از این تلویزیون ها به شناسایی 10 عامل منجر شد. آزمون همبستگی عامل های بدست آمده (به عنوان متغیرهای وابسته) با متغیرهای مستقل نشان داد که مفهوم پردازی «بلاملر» یعنی مفهوم تاثیرات هنجاری ناشی از فرآیند جامعه پذیری و مفهوم فرصت های زندگی توزیع شده به لحاظ اجتماعی که منجر به استفاده مکمل یا جبرانی از رسانه ها می شود به خوبی الگوهای استفاده از تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان در تهران را توضیح می دهد. بر این اساس افراد مختلف با نقش های مختلف به این تلویزیون ها روی می آورند و از آن ها برای مقاصد مختلفی استفاده می کنند. همچنین الگوی غالب استفاده از این تلویزیون ها به تسهیل یا تکمیل ارتباطات و پیوندهای اجتماعی مربوط می شود تا به جبران این ارتباطات و پیوندها.

تلفن همراه، امکان برقراری نوعی ارتباط همه زمانی و همه جایی را برای افراد امکان پذیر ساخته و از این رو، بیش از دیگر رسانه ها، عرصه ارتباطات بین فردی را دگرگون کرده است. ارزانی، سهولت ارتباط و رفع محدودیت های ارتباطات چهره به چهره، از جمله کارکردهای مهم پیام کوتاه است. بررسی محتوای پیام های کوتاه مبادله شده می تواند از ذهنیت ارتباطی در ارتباطات بین فردی پرده بردارد. مقاله حاضر می کوشد با تحلیل محتوای پیام های کوتاه مبادله شده میان دانشجویان دانشگاه های تهران، به بخشی از ذهنیت ارتباطی دانشجویان پی ببرد. به این منظور 2651 پیام کوتاه ارسال شده به 80 دانشجوی دختر و پسر دانشگاه های تهران که هر کدام 30 پیام دریافتی آخر خود را در پرسشنامه نوشته اند و اطلاعات آن را ذکر کرده اند، مورد تحلیل قرار گرفته است. پرسش های اصلی این مقاله از قرار زیر است: پیام ها بیشتر بین افراد و کدام یک از منسوبانشان رد و بدل می شود؟ چه محتوایی و با چه فراوانی ای توسط دانشجویان دریافت شده است؟ بیشترین پیام ها در چه ساعتی ارسال و دریافت شده اند؟ آیا رابطه ای بین جنسیت افراد و محتوای پیام های دریافتی شان وجود دارد؟ آیا رابطه ای بین وضعیت تاهل افراد و محتوای دریافتی و ارسالی آنان وجود دارد؟

تلاش اصلی این مقاله، تبیین چگونگی قرائت یا رمزگشایی مجموعه های تلویزیونی توسط مخاطبان (زنان) است. این پرسش که مجموعه های تلویزیونی، به مثابه گفتمان هایی ترکیبی، چه معناها، ایده ها و ارزش هایی را (از طریق به کارگیری یک سری تمهیدات، سازوکارها و شگردهای فنی و نیز به واسطه برخی رمزگان اجتماعی و ایدیولوژیک) مرجح می سازند و مخاطبان چگونه این معناها، ایده ها و ارزش ها را رمزگشایی و تفسیر می کنند، موضوع اصلی پژوهش حاضر است. از این منظر، یک مجموعه نوعی «ترکیب بندی» عناصر مختلف و گاه متضاد است که حول «نقطه محوری» خاصی وحدت یافته است. سوبژکتیویته مخاطبان نیز ترکیبی از عناصر مختلف است. در مواجهه این دو ترکیب بندی است که معنا بر ساخته می شود در پژوهش حاضر، ابتدا کوشیده ایم با استفاده از روش تحلیلی نشانه شناختی - ساختگرایانه، «خوانش مرجح، مجموعه «پرواز در حباب» را تشریح کنیم و سپس با استفاده از روش کیفی بحث گروهی متمرکز، به مطالعه قرائت های مخاطبان (زنان) از این مجموعه پرداخته ایم. از جمله نتایج این پژوهش در بخش نخست، آن است که خوانش مرجج این مجموعه می کوشد نهیلیسم اجتماعی نهفته در پس گرایش افراد به مواد مخدر را پنهان کند و علت اصلی شکل گیری این پدیده را به وجود منابع شر نسبت دهد. در بخش تحلیل قرائت های مخاطبان مشخص خواهد شد که مخاطبان، قرائت معارضی از این مساله دارند.

زیستن در عصر صورت بندی های نوین اجتماعی، بدون ارتباط با دیگر فرهنگ ها و تمدن ها، تقریبا ناممکن به نظر می رسد. امروزه دستیابی به پیشرفت و توسعه نیز مستلزم برخورداری از سطحی موثر از همکاری ها و تعاملات برون مرزی است. از لحاظ فلسفی و تاریخی، نهاد دانشگاه، هم از منظر کارکردی و هم از منظر رویکردی، دارای سابقه ای طولانی در زمینه ارتباطات، تبادلات و نزدیکی ملت ها و فرهنگ ها به شمار می رود. یکی از مولفه های مهمی که امروزه می تواند به شکل روشمند و علمی، موجب نزدیکی عناصر مختلف تمدنی و فرهنگی شود، مبادلات بین دانشگاهی است. مقاله پژوهشی تحلیلی پیش رو، درصدد پاسخگویی به این پرسش محوری است که با بازشناسی و تقویت کدام یک از نشانگرهای دانشگاهی می توان به سطح بالاتری از همکاری های فرامرزی بین دانشگاهی دست یافت. روش پژوهش این مقاله، توصیفی و از نوع پیمایشی است و جامعه آماری آن را اعضای هیات علمی دانشکده های علوم انسانی دانشگاه های دولتی ایران تشکیل داده اند. همچنین از روش گردآوری اطلاعات کیفی نیز استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز از تکنیک های آماری، در دو سطح آمار توصیفی و آمار استنباطی بهره برده ایم.

کانون های فرهنگی و علمی دانشگاه ها با هدف فراهم آوردن شیوه ای سالم و مفید برای گذران اوقات فراغت دانشجویان و افزایش مهارت های اجتماعی آنان ایجاد شده اند و توسعه یافته اند. با این وجود، به نظر می رسد گروه های مختلف دانشجویی از نظر فعالیت در این کانون ها و استفاده از برنامه های آن وضعیت مشابهی ندارند. از جمله، شواهدی وجود دارند که گاه کانون های علمی، ادبی، و هنری، در کنار انجمن های سیاسی دانشجویی، محل یا پاتوقی برای باز تولید روابط قومی و منطقه ای در میان دانشجویان یک دانشگاه می شوند. پرسش اصلی مقاله آن است که آیا دانشجویان متعلق به اقوام مختلف ایرانی از نظر میزان عضویت و مشارکت در کانون ها و انجمن های فرهنگی و علمی دانشجویی تفاوت دارند؟ این پرسش با تحلیل ثانویه داده های دو طرح پیمایشی که در میان دانشجویان دانشگاه های دولتی تحت پوشش وزارت علوم اجرا شده بود مورد بررسی قرار گرفت و یافته های آن بر اساس ویژگی های تاریخی فرهنگی روابط قومی در ایران تحلیل شد.

این مقاله در پی مطالعه و بررسی گردشگری جوانان است و در این راستا استدلال می کند مطالعه گردشگری جوانان جدا از سایر رفتارهای جوانان و خرده فرهنگ جوانی، میسر نیست. از این منظر، فرهنگ جوانان را از دریچه مصرف قابل بررسی می داند و بر همین قیاس گردشگری جوانان را مصرف زمان، مکان و نشانه ارزیابی می کند. با این رویکرد، پس از مرور مباحث نظری و دسته بندی های موجود، جوانان و مولفه های گردشگری آن ها را مورد کاوش قرار می دهد. این نوشته ادعا می کند گردشگری جوانان و فرهنگ جوانی در تعامل و تاثیر و تاثر متقابل با هم قرار دارند؛ همان طور که گردشگری جوانان بر اساس شاخصه های فرهنگ جوانی قابل فهم است، فرهنگ جوانی نیز بر اعمال توریستی مبتنی و متکی است. نتیجه گیری مقاله به فهم گردشگری جوانان بر مبنای مولفه های خرده فرهنگ جوانی- که خود با رویکرد مصرف قابل بررسی است - استوار است.