تحقیقات فرهنگی ایران
سال:1389 | دوره:3 | شماره:2 (پیاپی 10) |تعداد مقالات:7

مطابق با دیدگاه بسیاری پژوهشگران، «فرهنگ» عامل اصلی شکل گیری خانه است و نقش مهمی در پایداری اجتماعی دارد، لذا مطالعه فرهنگ های دینی برای شناخت الگوهای رفتاری اقوام و مذاهب گوناگون اهمیت می یابد. با وجود این، عوامل تاثیرگذار فرهنگ بر محیط انسان ساخت در شهر کرمان، که تکثر فرهنگی و محلات مسکونی متعلق به مسلمانان، زرتشتیان و کلیمیان دارد، کمتر مطالعه شده است. این مطالعات می تواند برنامه ریزان را در تدوین ضوابط راهنمای طراحی و نوسازی این محلات یاری کند. این مقاله با الگویی ترکیبی، ابتدا با استفاده از متون مقدسی همچون قران کریم و با تحلیل منطقی، به موضوع حریم و مهمان نوازی در فرهنگ اسلامی پرداخته و تاثیر ان را بر شکل گیری خانه های محله مسلمانان بیان می کند. سپس افزون بر مطالعات قوم نگاری، با مراجعه به اوستا و تورات نشان می دهد که چون فضای معماری قابلیت فرهنگ پذیری دارد و فرهنگ نیز در قالب فضای کالبدی به ظهور می رسد، لایه اول تاثیرگذار بر معماری خانه های کرمان، ناشی از فرهنگ اسلامی (به عنوان فرهنگ حاکم) و در اصولی همچون حفظ حریم خصوصی، رعایت حقوق همسایه و تکریم مهمان است. لایه دوم موثر، که در معماری خانه یهودیان و زرتشتیان دیده می شود، بر اساس عقاید و رسوم مذهبی انها با بازتعریف و حدودبخشی به این اصول، شکل گیری فضاهای فعالیت اختصاصی را برای رسیدن به امنیت، تامین معیشت و رعایت دستورات شریعت در رابطه با زنان و هم کیشان موجب شده است. ادامه این تحقیق، به دنبال شناخت روش تبدیل یافته های نظری این مقاله به ضوابط اجرایی راهنمای طراحی است.

در جستجوی الگوی هویت در اندیشه روشنفکران ایرانی، ضرورت داشت به این پرسش پرداخته شود که چه عواملی نگاه روشنفکران ایرانی به هویت را تحت تاثیر خود قرار داده است؟ و ایا می توان توضیحی از تنوع الگوها به دست داد؟ با بهره گیری از جامعه شناسی معرفت «وبری» و جستار روشی توماس اسپریگنز، تلاش شده تا تحول و تنوع الگوها توضیح و نشان داده شود که چگونه نظریه های متعدد هویتی روشنفکران ایرانی، تحت تاثیر بحران زمانه روشنفکران بوده است. چهار الگوی هویتی پدیدامده در خلال بحران های مختلف عبارتند از:1. الگوی هویتی باستانی به دست امده از بحران عقب ماندگی، 2. الگوی هویتی اسلامی ناشی از بحران انحطاط و گسست معرفت از اندیشه قدسی، 3. الگوی هویتی چندگانه منتج از بحران ایدئولوژی گرایی و انعطاف ناپذیر دانستن فرهنگ ها و تمدن ها، 4. الگوی ایران شهری متولدشده از بحران فراموشی جدال قدما و متاخرین و غوطه ور شدن در نزاع سنت و مدرنیته.

توسعه تکنولوژی های جدید ارتباطی در سال های اخیر، به حدی رسیده است که برای به دست اوردن اطلاعات از سراسر دنیا، دیگر نیازی به سفری واقعی و حضور در محل احساس نمی شود. انسان در دنیای امروز، قادر است از درون خانه خود، با استفاده از امکانات فضای مجازی، در هر زمان که بخواهد، به مناطق دوردست سفر کند.گردشگری، در این اوضاع، دیگر وابسته به زمان و مکان و نیازمند برنامه ریزی مالی و زمانی خاص نیست. در این زمینه، دو سوال مهم وجود دارد. اولا، ایا گردشگری مجازی ممکن است جایگزین گردشگری واقعی شود و نیاز سفر واقعی را مرتفع کند؟ ثانیا، ایا نوع شناختی که گردشگری مجازی تولید می کند، با نوع شناختی که در اثر حضور واقعی گردشگر در مکان ایجاد می شود، یکسان است؟ در این مقاله، برای پاسخ به این سوال ها، ابتدا خصوصیات و ویژگی های گردشگری واقعی و گردشگری مجازی توضیح داده خواهد شد. محور اصلی این مقایسه، حضور در مکان خاص و حس تجربی مکان در گردشگری واقعی و گزینشی بودن خصوصیات مکان و اخذ اطلاعات بسته بندی شده در گردشگری مجازی است. نویسندگان این مقاله عقیده دارند که گرچه گردشگری مجازی قادر است اطلاعات بسیار وسیع تر و کامل تری از گردشگری واقعی در اختیار افراد قرار دهد، در عمل، فاقد حس حضور در مکان و تجربه زیسته است. به همین سبب، اولا، نوع شناختی که به دست می دهد، دستکاری شده و غیرواقعی است. ثانیا، این نوع گردشگری، صرفا، نقش مکمل برای گردشگری واقعی دارد. ان گردشگری که از فضای مجازی اغاز شده و به فضای واقعی ختم شود، اثار و نتایج مثبت هر دو نوع را در عرصه شناخت دربرخواهد داشت.

این گفتار به بررسی بازنمایی جهان اسلام و خاصه ایران در رسانه های غربی می پردازد. مقاله می کوشد ریشه های این بازنمایی را در گفتمان شرق شناسانه بازجوید، گفتمانی که در ان غرب درباره شرق «دانش» تولید کرده و به واسطه ان استیلا و برتری خود بر «دیگرِ» خود را توجیه و ابقا کرده و مشروعیت بخشیده است. نویسندگان ابتدا به بحث پیرامون ماهیت و کارکرد بازنمایی پرداخته و سپس برخی وجوه و راهبردها در رویکرد رسانه ای غرب به جهان اسلام و ایران را وا می کاوند و برانند تا پیوند ان ها با کارکردها و صورت بندی های گفتمانی را روشن سازند.مقاله بر ضرورت پرداختن به این مسائل جهت ایجاد فضایی متوازن تر و معقول تر برای گفتگویی ثمربخش میان تمدن ها و ملت ها، تاکید می کند.

فرایند جهانی شدن موضوعی بحث برانگیز و در عین حال مبهم است و از دیدگاه های متفاوت و گاه متضاد بدان پرداخته شده است. یکی از بحث های مهم مربوط به این فرایند، مساله بقا یا تداوم هویت های محلی در جریان این حرکت است. در این رابطه دیدگاه های متفاوتی ارائه شده است، از ان جمله برخی ادعا می کنند جهانی شدن تاثیر منفی بر هویت های محلی داشته و از بین برنده تفاوت هاست و عده ای نیز خلاف این نظر را بیان می کنند.مقاله حاضر، سه رویکرد متفاوت و اساسی را در این خصوص شناسایی و توسط داده های تحقیق به ازمون گذاشته است. این تحقیق که به روش پیمایشی در بین دانشجویان تُرک، فارس و کرد دانشگاه تبریز انجام شده نشانگر ان است که با افزایش هویت جهانی در بین دانشجویان، هویت محلی انان کاهش می یابد، یعنی با افزایش فرایند جهانی شدن، هویت های محلی رو به کاهش می گذارد و این به معنای رد نظریه های رویکرد دوم و سوم در این تحقیق، و تایید نظریه های رویکرد اول است.

با وجود اینکه بعضی از موجودات زنده از لحاظ خصوصیات تمدنی و بعضی دیگر از لحاظ عناصر فرهنگی، ساختار پیچیده تری از انسان ها دارند، اما انسان با توجه به خصوصیات راست مغزی ـ چپ مغزی، به تکامل ترکیبی این دو خصوصیت (با شدت و ضعف در جوامع مختلف) و توسعه و رشد متوازن انها گرایش نشان داده و می دهد. ازانجاکه بشر از ابتدای خلقت از توانایی ژنتیکی برتر خود در هر محیط و هر جامعه استفاده بیشتری برده، در صورت راست مغزی، رشد ان مجموعه بر اساس خصوصیات فرهنگی شکل گرفته و تمدن وی بر اساس فرهنگ ساختار یافته و در صورت چپ مغزی، رشد مجموعه بر اساس تمدن پایه ریزی و فرهنگ ان از تمدنش پدید امده است. بر این اساس، به نظر می رسد بتوان فرایندهای فرهنگی و تمدنی جوامع مختلف را مبتنی بر خصوصیات راست مغزی و چپ مغزی انها با دقت بالایی مطالعه، محاسبه، پیش بینی و برنامه ریزی نمود. سوال اصلی این مقاله این ست که چه رابطه ای بین راست مغزی ـ چپ مغزی و فرهنگ و تمدن وجود دارد؟ روش این تحقیق توصیفی، نوع ان بنیادی، شیوه جمع اوری اطلاعات کتابخانه ای و ابزار ان فیش و جدول می باشد.

هویت ملی از مباحث مهم و برجسته در دنیای امروز است. نیاز به ان و احساس تعلق، وفاداری و گرایش به سمت ان از ضرورت های انکارناپذیر در هر جامعه ای محسوب می شود. با توجه به اینکه نظام اموزش و پرورش در همه کشورها بزرگ ترین نیرو و سرمایه انسانی را در اختیار دارد، می تواند یکی از بهترین راه های تحکیم و تقویت هویت ملی به شمار اید و برنامه های درسی به عنوان یکی از ارکان اصلی این نظام می توانند نقشی محوری و کلیدی در شکل گیری هویت ملی ایفا کنند. با توجه به موارد فوق، هدف اصلی این تحقیق بررسی جایگاه هویت ملی در نظام اموزش و پرورش است. به این منظور ابتدا به طور مقایسه ای هویت ملی در نظام اموزش و پرورش ایران و دیگر کشورها مورد واکاوی قرار گرفته و سپس علل ضعف هویت ملی در نظام اموزش و پرورش ایران بیان شده است. در ادامه با موشکافی در اهداف کلی و اموزشی سه مقطع، میزان توجه به مقوله هویت ملی در بیان این اهداف مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج این بررسی نشان داد در اهداف تصریح شده برای نظام اموزشی ایران، هویت ملی از جایگاه مطلوبی برخوردار نیست و با توجه به تاثیرگذار بودن این مقوله در سایر زمینه هایی که به توسعه و تحکیم کشور مربوط است، نیاز به تجدیدنظر و بازاندیشی دارد.