گیاهان دارویی
سال:1382 | دوره:2 | شماره:7 |تعداد مقالات:16

آویشن (Thymus vulgaris) یکی از گیاهان تیره نعناعیان (Lamiaceae) است که در نواحی مختلف مدیترانه و برخی نواحی آسیا می روید و امروزه در مناطق مختلف جهان و از جمله در ایران کشت و تولید می شود. آویشن محتوی 8/0 و 6/2درصد (معمولاً 1 درصد) اسانس است که قسمت اعظم آن را فنل ها، هیدروکربن های مونوترپنی و الکل ها تشکیل می دهند. تیمول جزء اصلی ترکیبات فنلی در گیاه آویشن است. از برگ آویشن در فرآورده های غذایی و همچنین از اسانس گیاه در نوشیدنی ها و صنایع دارویی، بهداشتی و آرایشی استفاده متنوعی می شود. روغن آویشن دارای خواصی نظیر ضد اسپاسم، بادشکن، ضدقارچی، ضد باکتریایی، ضدعفونی کننده، ضد کرم، ضد رماتیسم، خلط آور، آنتی اکسیدان، نگهدارنده طبیعی غذا و تأخیر دهنده پیری پستانداران می باشد. اسانس آویشن از جمله ده اسانس معروف می باشد که جایگاه خاصی در تجارت جهانی دارد.

دیابت ملیتوس یکی از شایع ترین بیماری ها در جوامع بشری است که مقابله باعوارض ناشی از آن هزینه هنگفتی را به سیستم درمانی تحمیل می نماید. مهمترین و شاخص ترین علامت کلینیکی آن افزایش قندخون می باشد که منجر به گلیکه شدن پروتئین های مختلف بدن می گردد که این امر باعث تغییر ماهیت، ساختمان و عملکرد بیوشیمیایی آنها می شود. یکی از راه های احتمالی درمان دیابت ملیتوس، کاهش یا مهار این واکنش است. به نظر می رسد که استفاده از افزودنی های غذایی در این راه مفید و مؤثر باشد. هدف ازا ین تحقیق، بررسی تأثیر برخی از افزودنی های غذایی مثل دارچین، سماق و فلفل بر روی واکنش گلیکه شدن آلبومین در in vitro می باشد. بدین منظور در حضور غلظت های مختلف هر یک از این افزودنی ها، واکنش گلیکه شدن آلبومین در in vitro انجام شد و با روش تیوباربیتوریک اسید مورد سنجش قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که افزودنی های مورد مطالعه در غلظت های سه گانه 1 ،2/0 و 1/0 گرم بر دسی لیتر دارای اثر مهاری بر واکنش گلیکه شدن آلبومین می باشند و در این میان، سماق در غلظت 1 گرم بر dl دارای بیشترین مهار بود (80 درصد). ترتیب اثرات افزودنی های فوق، به صورت زیر است: دارچین < فلفل < سماق نتایج این تحقیق نشان داد که افزودنی های غذایی مورد مطالعه باعث کاهش واکنش گلیکاسیون آلبومین گردیدند.

ایسکمی فراگیر مغزی (Global cerebral ischemia) در رت منجر به آسیب اختصاصی نورونها در هیپوکامپ و استریاتوم می گردد. تولید رادیکال های آزاد اکسیژن و متعاقب آن پراکسیداسیون چربی های غیراشباع موجود در غشاهای سلولی از وقایع کلیدی در جریان فرآیند ایسکمیک / رپرفیوژن و آسیب اکسیداتیو می باشند. مطالعات آسیب شناسی انجام گرفته نشان می دهد که عصاره گیاه نوروزک (Salvia leriifolia Benth) دارای اثرات محافظتی در برابر ایسکمی است. هدف ازا ین مطالعه بررسی اثر عصاره آبی و الکلی ریشه گیاه نوروزک بر روی میزان لیپید پراکسیداسیون درجریان ایسکمی فراگیر مغزی / رپرفیوژن در هیپوکامپ رت می باشد. ایسکمی مغزی به روش انسداد چهار رگ، به مدت 20 دقیقه ایجاد گردید. به منظور سنجش میزان لیپید پراکسیداسیون، سطح مالون دی آلدیید (MDA) در هیپوکامپ رت با استفاده از آزمون تیوباربیتوریک اسید اندازه گیری شد. عصاره آبی و الکی ریشه گیاه نوروزک (با دوزهای 1/0 ، 2/0 و 4/0 گرم بر کیلوگرم به صورت داخل صفاقی)، فنی تویین (به عنوان کنترل مثبت و با دوز 50 میلی لیتر بر کیلوگرم به صورت داخل صفاقی) و نرمال سالین (به عنوان کنترل منفی و یا دوز 10 میلی لیتر بر کیلوگرم به صورت داخل صفاقی) 15 دقیقه پس از القای ایسکمی به حیوانات تجویز شدند. به گروه sham هیچ دارویی تجویز نگردید. میزان MDA در گروه نرمال سالین بالاتر از گروه sham بود. فنی تویین و عصاره ریشه گیاه نوروزک، سطوح MDA بافتی را به صورت معنی داری کاهش دادند. این نتایج نشان می دهد که عصاره های آبی و الکلی ریشه گیاه نوروزک دارای اثرات محافظتی قوی بر علیه استرس اکسیداتیو در جریان فرآیند ایسکمیک / رپرفیوژن در هیپوکامپ می باشند.

یکی از جنس های مهم تیره سیب زمینی جنس هیوسیاموس (Hyosciamus) می باشد که تعدادی از گونه های آن منحصراً در ایران و کشورهای اطراف پراکندگی دارند. ماده مؤثر اصلی در گیاهان این جنس، آلکالوییدها و به طور عمده آلکالوییدهای تروپان هستند. یکی از گونه های این جنس، هیوسیاموس اینسانوس (Hyosciamus insanus stocks) است که براساس اطلاعات موجود تاکنون ترکیبات آن شناسایی نشده است. این گونه از بندرعباس جمع آوری و پس از خشک کردن در سایه و آسیاب کردن، عصاره اتانولی آن تهیه و در مرحله بعد آلکالویید موجود در عصاره جداسازی شد. آلکالوییدهای موجود در آلکالویید تام با استفاده از کروماتوگرافی ستون و کروماتوگرافی لایه نازک تهیه ای جداسازی و خالص شدند. شناسایی آلکالوییدهای خالص شده با استفاده از روش های طیف سنجی رزونانس مغناطیسی هسته (NMR)، جرم (MS) و ماورای بنفش (UV) انجام گرفت. در این تحقیق سه آلکالویید اصلی هیوسیامین (آتروپین)، هیوسین و آپوآتروپین در این گیاه شناسایی گردید. بیش از 70 درصد آلکالویید تام موجود در گیاه را آلکالویید هیوسیامین تشکیل می دهد که بدین ترتیب این گیاه می تواند به عنوان یک گونه صنعتی مورد بررسی بیشتر قرار گیرد.

در این پژوهش اسانس های هفت گونه گیاهی از تیره های مرکبان (Compositae)، نعناعیان (Labiatae)، گندمیان (Graminae)، خواجه باشی (Dipsacaceae) و کور (Capparidaceae) شامل Achillea wilhelmsii C.koch (بومادران)، Acroptilon repens L.B (تلخه)، Centaurea depressa M.B (گل گندم)، Salvia suffruticosa Montbr. & Auch.EX Benth (مریم گلی بوته ای)، Cymbopogon olivieri Boiss Bor (پوتار یا کاه مکی)، Pterocephalus canus Coult.EXDC (سربال) و Cleome iberica DC (علف مارهرز) (3) با استفاده از روش تقطیر با آب جداسازی شد و اثرات ضدمیکروبی (Anti-Microbial) آنها بر برخی از میکروب های بیماری زا شامل سه گونه از جنس استافیلوکوکوس (Staphylococcus spp)، سالمونلاتیفی (Salmonella typhi)، شیگلا فلکسنری (Shigella flexneri) و اشریشیاکلی (Escherichia coli) مورد بررسی قرار گرفت. روش مورد استفاده سنجش قطر هاله مهار رشد با روش چاهک بود. نتایج بدست آمده نشان داد که اسانس های جدا شده از بخش های هوایی گیاهان مورد بررسی اثر میکروب کشی دارند. در بین گونه های مورد آزمایش Achillea wilhelmsii ، Cymbopogon olivieri و Salvia suffruticosa اثر ضدمیکروبی بیشتری نشان دادند. Acroptilon repens فقط بر روی باکتری های گرم مثبت اثر میکروب کشی نشان داد. کمترین اثر ضدباکتریایی مربوط به گیاه Pterocephalus canus بوده است. دوگونه Cleome iberica و Centaurea depressa اثر متوسطی بر رشد باکتری های گرم مثبت و گرم منفی نشان دادند.

در این مطالعه اثر ضدتشنجی عصاره هیدروالکلی ریشه و ریزوم گیاه سنبل الطیب در مدل پنتیلن تترازول و الکتروشوک مورد بررسی قرار گرفت. در آزمون پنتیلن تترازول تمام دوزهای به کار رفته باعث افزایش معنی داری در زمان شروع تشنج نسبت به نرمال سالین گردیدند. عصاره در مدل الکتروشوک تأثیری در جلوگیری از تشنج نداشت. L-NAME در دوزهای 10 ، 5 ، 1 میلی گرم بر کیلوگرم باعث کاهش زمان شروع تشنج در مدل پنتیلن تترازول گردید. نتایج نشان داد که عصاره هیدروالکلی سنبل الطیب می تواند در جلوگیری از علایم صرع کوچک مؤثر باشد. بخشی از مکانیسم اثر ضدتشنجی گیاه در ارتباط با نیتریک اکساید است.

گیاه Ferulago angulata (Schlecht) Boiss از خانواده Apiaceae می باشد، این جنس حدود سی وپنج گونه دارد که تعداد هفت گونه از آنها در ایران یافت می شوند. در این تحقیق روغن فرار گل آذین گیاه که در زمان گل دهی جمع آوری و در سایه خشک شده بودند به روش تقطیر با بخار آب استخراج و توسط دستگاه گاز کروماتوگرافی متصل به شناساگر طیف نگار جرمی بررسی و اجزای آن شناسایی شد. در این کار تعداد سی و سه ترکیب که 7/89 درصد اجزا را تشکیل می داد شناسایی شد که 1/77 درصد آن مونوترپن و 6/12 درصد سس کویی ترپن بود. ترکیبات اصلی شناسایی شده آلفا - پینن (3/17 درصد) بورنیل استات (45/14 درصد) و سیس - اسیمن (4/14 درصد) بودند.

هلیکوباکترپیلوری باسیلی است گرم منفی، خمیده یا مارپیچی شکل که در قسمت Anthrum معده قرار گرفته و باعث گاستریت، زخم معده، زخم اثنی عشر و سرطان معده می گردد. در این تحقیق آزمون های کشت، اوره آز و رنگ آمیزی برای تشخیص عفونت هلیکوباکترپیلوری بر روی 150 نمونه بیوپسی معده انجام شد که از نمونه های فوق تعداد 91 نمونه (60 درصد) ازنظر آلودگی با هلیکوباکترپیلوری مثبت بودند. حساسیت سویه های جدا شده، نسبت به آنتی بیوتیک های جنتامایسین، سیپروفلوکساسین، تتراسایکلین، اریترومایسین، مترونیدازول و آموکسی سیلین به روش Disc diffusion تعیین گردید. سپس اثرات مهاری عصاره های گیاهی شیرین بیان (Glycyrrhiza glabar L)، مریم گلی (Saliva officinalis L)، مورد (Myrtus communis L)، بومادران (Achillea millefolium)، کاسنی (Cichorium intybus L)، نارنج (Citurs bigaradia L)، افسنطین (Artemidia absinthium L)، اسپند (Peganum harmala L)، گل پر (Heraclim persicum Desf. ex Fischer)، و شیطان زیتون (Melia ozedarach L) بر روی هلیکوباکتر پیلوری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده در این تحقیق نشان داد که عصاره های گیاهی شیرین بیان، مریم گلی، مورد، افسنطین و شیطان زیتون بر رشد هلیکوباکترپیلوری اثر مهاری داشته ولی سایر عصاره های گیاهی اثر مهاری قابل توجهی نداشتند. تمامی سویه های جدا شده به جنتامایسین، تتراسایکلین و سپیروفلوکساسین حساس بودند در حالیکه به ترتیب 70 و 72 درصد سویه ها به اریترومایسین و آموکسی سیلین حساسیت نشان دادند و تنها 39 درصد سویه ها به مترونیدازول حساس بودند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که برخی از گیاهان سنتی ایران می توانند به عنوان درمان جایگزین عفونت های حاصل از هلیکوباکترپیلوری به کار روند.