گیاهان دارویی
سال:1383 | دوره:3 | شماره:10 |تعداد مقالات:10

درمانهای دارویی رایج نتایج جالبی در درمان بیماریهای دمانس نشان نداده اند، لذا طب مکمل و به خصوص داروهای گیاهی می تواند دریچه امیدی برای درمان دمانس محسوب گردد. یکی از مهمترین گیاهان دارویی مورد استفاده در دمانس گیاه Gingko biloda L می باشد. علاوه بر این طب سنتی غرب تأکید زیادی بر روی دو گیاه Melissa officinalis L و Salvia officinalis L دارد که هر دو گیاه اثرات کولیندرژیک از خود نشان داده است. در این مقاله، مروری بر روی گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی مورد استفاده در درمان دمانس خواهیم داشت.

گیاه تلکا (Pyrus biossieriana Buhse) در جنگل های شمال ایران به فراوانی یافت میشود. دمگل، برگها و پوست برخی از گیاهان جنس Pyrus حاوی مقادیری از یک فنل گلیکوزید به نام آربوتین میباشد. آربوتین در بسیاری از گیاهان از جمله تیره های Saxiferagaceae، Ericaceae، Rosaceae، Compositae و… یافت مشود. از آربوتین برای ضد عفونی کردن مجاری ادراری وبه عنوان آنتی اکسیدانت و ضدآفتاب استفاده به عمل می آورند. این ماده دیورتیک و قاعده آور است. در این مطالعه، اثر ضدباکتری باسیلوس سوبتیلیس، ضدقارچ های کاندیدا آلبیکنس وکلادوسپوریوم کوکومریکوم، ضدلارو Aedes aegypti، آنتی اکسیدانت و آنتی کولین استراز عصاره های متانولی، دی کلرومتانی و آربوتین مورد بررسی قرار گرفته و ترکیب فنل گلیکوزید آربوتین در آن شناسایی و تعیین مقدار گردید. اثرات بیواتوگرافی مورد بررسی قرار گرفت. شناسایی آربوتین به روشهای TLC و HPLC و تعیین مقدار آربوتین به روشهای HPLC و اسپکتروفتومتری انجام شد. نتایج نشان داد که از حلال دی کلرومتان 4.42 درصد و از حلال متانول 22.04 درصد عصاره خشک به دست آمد. عصاره متانولی دارای اثرات ضدقارچ، آنتی اکسیدانت و ضدلاروز است. عصاره دی کلرکلرومتانی نیز دارای اثرات ضدباکتری، آنتی اکسیدانت و آنتی کولین استراز و آربوتین دارای اثرات ضدقارچ و آنتی اکسیدانت است. در روش TLC یک ترکیب با Rf=0.4 در عصاره متانولی برگ تلکا مشابه با Rf آربوتین استاندارد بود. با روش HPLC وجود آربوتین در Rt=5.43 در عصاره متانولی برگ گیاه تلکا شناسایی شد. میزان آربوتین در برگ گیاه تلکا به روش HPLC و 7.009 درصد و به روش اسپکتروفتومتری 7.0445 درصد اندازه گیری شد. آربوتین در گیاهان اوا اورسی (15-4 درصد) و گونه های قره قاط (7-0.4 درصد) وجود دارد. از آنجایی که گیاه اوااورسی در ایران وجود ندارد، بنابراین گیاه تلکا با توجه به مقدار بالای آربوتین و همچنین فراوانی و پراکندگی زیاد آن در شمال ایران می تواند به عنوان منبع غنی آربوتین مورد استفاده قرار گیرد.

بروسلا تحت تاثیر عواملی مانند پنی سیلین، گلیسین و برخی از هورمونها می تواند به ال - فرم تبدیل شود. اشکال ال باکتری ممکن است درطول بیماری و یا بروسلوز نهفته ایجاد شوند و در عودهای مجدد بیماری و انتقال آن دخیل باشند. سیر (Allium Sativum L.) گیاهی دارویی است که آلیسین مهمترین ماده ضدمیکروبی آن میباشد. در این بررسی پس از استخراج عصاره کلروفرمی سیر و تعیین میزان کمی آلیسین، حداقل غلظت بازدارنده از رشد (MIC) و باکتری کشی (MBC) بر روی بروسلا ملی تنسیس Revl و بروسلا آبورتوس S19 تعیین شد. اثر عصاره بر مورفولوژی بروسلا در غلظت های کمتر از بازدارنده اثر زمان و دما در تأثیر غلظت های مختلف عصاره بر روی بروسلا و اثر ضدمیکروبی عصاره در حضور سوکروز بر روی باکتری مورد مطالعه قرار گرفت و نشان داد که اثر ضدمیکروبی آلیسین بر روی بروسلا تحت تأثیر دما قرار نمی گیرد و اثر کشندگی خود را در همان دو ساعت اول بر روی باکتری نشان میدهد. همچنین اشکال ال باکتری در غلظت های کمتر از بازدارنده عصاره جدا نشدند.

در این مطالعه، اثرات ضدتشنجی عصاره های آبی و الکلی سر شاخه های علف چای مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور از دو روش آزمون تشنجی پنتیلن تترازول و الکتروشوک به ترتیب به عنوان مدلهای تجربی ایجاد صرع کوچک و بزرگ در موش استفاده شد. در آزمون پنتیلن تترازول، تزریق داخل صفاقی عصاره های آبی (1-0.4 گرم بر کیلوگرم) و الکلی (1 گرم بر کیلوگرم) علف چای موجب افزایش زمان شروع تشنج و درصد محافظت از مرگ و میر گردید. در آزمون الکتروشوک این گیاه نتوانست مدت زمان تشنج را کاهش دهد. در آزمون پنتیلن تترازول،(1-10 mg/kg,i.p) L-NAME  باعث مهار طولانی کردن زمان شروع تشنج شد. نتایج این تحقیق نشان میدهد که عصاره های آبی و الکل سر شاخه های علف چای می تواند در صرع کوچک کارایی داشته باشد. احتمالاً قسمتی از اثر ضدتشنجی عصاره های آبی و الکلی این گیاه از طریق مسیر نیتریک اکساید صورت میگیرد.

افسردگی در جامعه امروزه یک بیماری به شمار می رود. شیوع تقریبی آن در تمام عمر در برخی کشورهای پیشرفته در جمعیت عمومی بالا و حدود 21 درصد می باشد. زعفران به عنوان یک گیاه درمانی در درد معده و به عنوان یک ضداسپاسم قوی معرفی شده است و به هضم غذا و افزایش اشتها کمک می کند. همچنین در طب سنتی ایران برای افسردگی معرفی شده است. هدف این تحقیق ارزیابی اثر کلاله زعفران در درمان افسردگی خفیف تا متوسط در یک کارآزمایی بالینی 6 هفته ای، دوسو بی خبر و با کنترل دارونما بود. چهل بیمار سرپایی بالغ که بر اساس DSM IV و به کمک مصاحبه روانپزشکی ساختار یافته، تشخیص افسردگی اساسی گرفتند و وارد مطالعه شدند. بیماران بر اساس مقیاس هامیلتون برای افسردگی نمره حداقل 18 داشتند. در این تحقیق بیماران به طور تصادفی کپسول زعفران 30 میلی گرم در روز (به صورت دو بار در روز) (گروه یک) یا کپسول دارونما (به صورت دو بار در روز) (گروه دو) برای مدت 6 هفته دریافت کردند. در طول 6 هفته زعفران به طور معنی داری نتایج بهتری از نظر مقیاس هامیلتون در مقایسه با دارونما نشان داد به طوری که P<0.001 و f=18.89 و d.f.=1 بود. در ضمن از نظر عوارض جانبی اختلاف معنی داری بین دو گروه مشاهده نشد. نتایج این مطالعه اثر زعفران را در درمان افسردگی خفیف تا متوسط نشان می دهد. البته باید متذکر شد که نتایج این مطالعه می بایست توسط کارآزمایی های با حجم نمونه بیشتر تأیید گردد.

گیاه Hyoscyamus reticulatus L از تیره سیب زمینی (Solanaceae) گیاهی دارویی است که از نظر وجود آلکالوییدهای تروپان اهمیت به سزایی دارد. در این پژوهش وجود آلکالوییدهای تروپان در مراحل مختلف رشد در گیاه H. reticulatus L با استفاده از دستگاه HPLC مورد بررسی قرار گرفت. قسمت های مختلفی از گیاه در مرحله رشد رویشی (ریشه و برگ)، در زمان دو برگی، پنج برگی و ده برگی، در مرحله پیش گل دهی (ریشه، ساقه و برگ)، در مرحله اوج گل دهی (ریشه، ساقه، برگ و گل) و مرحله میوه دهی (ریشه، ساقه، برگ و بذر) برداشت شد و مورد آزمایش قرار گرفت. نتایج نشان داد که در اندام ریشه، بیشترین مقدار هیوسیامین و اسکوپولامین در مرحله رویش با ده برگ روزتی وجود دارد. در ساقه، بیشترین مقدار آلکالوییدهای تروپان در مرحله اوج ابتدای گل دهی است. در اندام برگ، بیشترین مقدار هیوسیامین و اسکوپولامین در مرحله گل دهی می باشد. درمرحله زایشی، گل، بیشترین مقدار اسکوپولامین و هیوسیامین را دارد. درمرحله میوه دهی، دانه های سبز و نارس نسبت به دانه های بالغ و قهوه ای رنگ، مقدار بیشتری هیوسیامین و اسکوپولامین دارند. در کلیه مراحل بررسی شده، میزان تولید هیوسیامین بیشتر از اسکوپولامین است. کشت در شیشه گیاه H. reticulatus L در محیط کشت پایه B5 دارای 2 میلی گرم درلیتر NAA و 1 میلی گرم در لیتر 6-BAP انجام شد. مقدار ساکارز، کلسیم، نیترات و فسفات بر میزان تولید آلکالوییدهای تروپان مورد آزمایش قرار گرفت.

شواهد تحقیقاتی معدود مبنی بر اثر ضد دیابتی گیاه فلفل (Red pepper) وجود دارد. لذا در تحقیق حاضر بر آن شدیم تا اثر تجویز خوراکی فلفل قرمز (Capsicum frutescens L )را بر میزان گلوکز، تری گلیسیرید و کلسترول سرم در مدل تجربی دیابت قندی مورد بررسی قرار دهیم. برای این منظور موش های صحرایی نر (n-36) به طور تصادفی به چهار گروه کنترل، کنترل تحت تیمار با فلفل، دیابتی و دیابتی تحت درمان با فلفل تقسیم بندی شدند. برای دیابتی شدن از داروی استرپتوزوتوسین به میزان به طور تصادفی به چهار گروه کنترل، کنترل تحت تیمار با فلفل، دیابتی و دیابتی تحت درمان با فلفل تقسیم بندی شدند. برای دیابتی شدن از داروی استرپتوزوتوسین به میزان 60 mg/Kg به طور داخل صفاقی استفاده گردید. دو گروه تحت تیمار با فلفل نیز پودر فلفل مخلوط شده با غذای استاندارد موش را با یک نسبت وزنی 1.15 دریافت نمودند. میزان گلوکز، تری گلیسرید، و کلسترول سرم قبل از انجام آزمایش دو و چهار هفته پس از انجام بررسی تعیین گردید. نتایج آنالیز آماری نشان داد که میزان گلوکز سرم در گروه دیابتی افزایش معنی داری را در هفته های دوم و چهارم در مقایسه با هفته قبل از آزمایش نشان میدهد (P<0.001) در حالی که میزان گلوکز سرم در گروه دیابتی تحت درمان با فلفل کاهش معنی دار را در مقایسه با گروه دیابتی تنها در هفته دوم نشان داد (P<0.01). به علاوه هیچ گونه کاهش معنی دار در سطح گلوکز سرم در گروه کنترل تحت درمان با فلفل در مقایسه با گروه کنترل مشاهده نگردید. آنالیز داده های تری گلیسیرید و کلسترول نشان داد که سطح تری گلیسیرید در گروه دیابتی افزایش معنی داری (P<0.01) را در هفته چهارم نسبت به هفته قبل بررسی نشان میدهد و سطح تری گلیسیرید در هفته چهارم و در گروه دیابتی تحت درمان با فلفل در مقایسه با گروه دیابتی به طور معنی دار (P<0.001) پایین تر است. به علاوه هیچ گونه کاهش معنی دار در سطح کلسترول سرم در گروه دیابتی تحت درمان با فلفل در مقایسه با گروه دیابتی مشاهده نشد. نتایج این بررسی نشان داد که تجویز خوراکی گیاه فلفل در مدل تجربی دیابت قندی در کوتاه مدت می تواند موجب کاهش سطح گلوکز سرم در موش های دیابتی گردد. درحالی که در دراز مدت پس از گذشت یک ماه می تواند کاهش معنی دار میزان تری گلیسیرید سرم را در موش های دیابتی ایجاد نماید. لذا استفاده از این گیاه در رژیم غذایی افراد جهت کاهش عوارض ناشی از هیپرگلیسمی در کوتاه مدت و هیپرلیپیدمی (افزایش سطح تری گلیسیرید) در درازمدت در بیماران مبتلا به دیابت قندی توصیه می گردد.

توجه و علاقه فزاینده به جایگزینی نگهدارنده های شیمیایی (ضدمیکروبی و ضداکسیداسیون) با انواع طبیعی، موجب مطالعات زیادی در مورد منابع گیاهی و جستجوی انواع عصاره ها و اسانسهای گیاهی شده است. تا بتوان جایگزینی مناسب و طبیعی برای نگهدارنده های شیمیایی پیدا نمود. در این مطالعه، لگاریتم درصد احتمال رشد استافیلوکوک طلایی در محیط آبگوشت قلب و مغز متأثر از غلظت های مختلف (صفر، 0.03 و 0.06 درصد) اسانس آویشن شیرازی در طی 22 روز نگهداری در سه درجه حرارت (15، 25 و 35 درجه سانتی گراد) مورد بررسی قرار گرفت. لگاریتم درصد احتمال رشد استافیلوکوک طلایی به طور معنی داری (P<0.05) آنالیز واریانس) تحت تأثیر غلظت های مختلف اسانس قرار گرفت. به طوری که در غلظت صفر درصد اسانس در درجات حرارت 15، 25 و 35 درجه سانتی گراد به ترتیب 1.55، 1.24 و 0.98 بود. در حالی که در غلظت 0.03 درصد به ترتیب4.21-، 0.24 و 0.45- و در غلظت 0.06 درصد به ترتیب 4.45-، 0.45 و 0.45- بود. بر طبق نتایج به دست آمده، لگاریتم درصد احتمال رشد استافیلوکوک طلایی با افزایش غلظت اسانس کاهش پیدا کرد.

در سالیان گذشته درمان های دارویی جدید برای درمان اختلال افسردگی عمده معرفی شده اند که علی رغم ایجاد تحول در این زمینه وجود عوارض جانبی زیاد و همچنین گرانی آنها باعث ایجاد اختلال در روند درمان می شود. هدف این مطالعه بررسی اثر بخشی و سلامت مصرف عصاره آبی گاوزبان (Echium amoenum L.) با دوز ثابت در درمان بیماران مبتلا به اختلال افسردگی عمده خفیف تا متوسط در یک دوره 6 هفته ای بود. این مطالعه از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی شده و دوسو بی خبر بود. 35 بیمار مبتلا به اختلال افسردگی عمدة خفیف تا متوسط که در مقیاس هامیلتون (فرم 17 قلمی) نمرات مساوی یا بالاتر از 18 داشتند وارد مطالعه شدند و به صورت تصادفی دارونما یا 375 میلی گرم از عصاره آبی گاوزبان دریافت نمودند. بیماران برای 6 هفته پیگیری شدند اثربخشی درمان با مقیاس هامیلتون افسردگی و در هفته های 0، 1، 2، 4 و 6 اندازه گیری شد. در هفته های انتهایی، عصاره گاوزبان نسبت به دارونما برتری داشت که البته این اختلاف در هفته چهارم معنی دار (P=0.018) و در هفته ششم نزدیک به معنی دار بود (P=0.074). عصاره گاوزبان در هیچ کدام از هفته ها بیش از دارونما عوارض جانبی ایجاد نکرد. از این مطالعه می توان نتیجه گرفت که عصاره آبی گاوزبان می تواند داروی مؤثر و بی خطر برای درمان بیماران مبتلا به اختلال افسردگی عمده باشد گرچه مطالعات بیشتر برای تأیید آن لازم است.