نگره
سال:1394 | دوره:10 | شماره:34 |تعداد مقالات:6

زهد و پارسایی، علم و کمالات، صداقت، نور عفاف و حجاب از ویژگی های شخصیتی و ابعاد زندگی حضرت فاطمه زهرا (س) است اما آثار تصویرسازی شده محدودی از ایشان یافت شده است از جمله کتاب طوفان البکاء که از محبوب ترین و شاخص ترین کتاب های مصور از ائمه (ع) در دوران قاجار در میان عموم مردم به خصوص ذاکرین اهل بیت بوده است، شامل تصاویری از زندگی حضرت فاطمه (س) است. در این راستا تحقیق و اطلاعات مورد نظر با استفاده از روش میدانی و کتابخانه ای جمع آوری شده و بر اساس بررسی نسخه های مصور چاپ سنگی طوفان البکاء موجود بین سال های 1270 ق تا سال 1355 ق از سازمان اسناد ملی به روش توصیفی، تحلیلی و با هدف بیان و ارزیابی نمادها، ترکیب بندی ها و ویژگی های تصویری شخصیت و زندگی حضرت زهرا (س) از جمله حجاب ایشان انجام شده است. همچنین مساله مورد نظر آن است که تصویرسازی این بانوی بزرگوار دارای چه شاخصه متمایزی نسبت به سایر شخصیت های مصور است؟ فضاسازی ها و ارتباط با معانی تصاویر چگونه بوده و آیا از شیوه طراحی مربوط دوره خاصی تبعیت کرده است؟ با توجه به نتایج حاصله، این کتاب شامل بیشترین تصاویر از صدیقه کبری (س) در میان سایر نسخ سنگی می باشد که به مرور به دست فراموشی سپرده شده است.به رغم یافته های قبلی محققان، اولین نسخه سنگی مصور قابل دسترس متعلق به سال 1270 ق است. این آثار در بسیاری از فضاسازی ها، فرم های بیانی و سایر عناصر تابع نگارگری درباری در دوران قاجار و بیان اساطیری در هنرهای ایران باستان و رنسانس هستند. هنرمند با روش طراحی هاشورزنی خطی (سیاه و سفید) نورانیت، حجاب، ادب و جمال نورانی حضرت زهرا (س) را با جنبه آرمانی، شخصیت محور، ایستا و متقارن در فضاسازی و طراحی اندام ها و لباس ها نشان داده به گونه ای که بانوی بزرگوار معمولا با عناصر مورد نظر، شاخص و موکد شده است اما در برخی از این تصاویر موفقیت چندانی در این زمینه دیده نمی شود.

شاهنامه طهماسبی بین سال های 930 تا 944 ه.ق/1535 م در کارگاه های هنری سلطنتی صفویان در تبریز استنساخ شد و یکی از هدایای باارزش فرهنگی است که از طرف دربارهای ایران به دربار عثمانی ارسال شده است. این اثر به سال 974 ه.ق/1566 م به مناسبت جلوس سلطان سلیم دوم از طرف شاه طهماسب صفوی به دربار عثمانی اهدا گردید و بیش از سه قرن در دسترس هنرمندان عثمانی بود. هدف تحقیق حاضر این است که معیارهای مشخصی برای تطبیق نگاره ها از نظر ایرانی یا عثمانی بودن آن ها در اختیار محققان قرار دهد. بررسی سنت شاهنامه نگاری در فرهنگ عثمانی نشان می دهد که نقاشان عثمانی در طول این ایام از صور خیال انگیز این شاهکار مکتب تبریز بهره گرفته اند. در مقاله حاضر به شیوه تاریخی - تطبیقی، نگاره های شاهنامه طهماسبی با نگاره های چهار شاهنامه عثمانی مورد تطبیق کمی و کیفی قرار گرفته اند. نتایج حاصله نشان می دهد که بیشترین تاثیرات در حوزه عناصر تجسمی و موضوعات نگاره ها برجای مانده است، هر چند که هنرمندان عثمانی در تغییر فضای رویدادها، به ویژه در تغییر عناصر معماری موجود در نگاره ها، تلاش زیادی نموده اند و این بارزترین اختلاف نگاره های ایرانی و عثمانی است.

خلاقیت و نوآوری در نگارگری و نقاشی ایرانی به ویژه در حیطه موضوع و مضمون پیوسته با نام کمال الدین بهزاد، نقاش برجسته عهد تیموری در نیمه دوم قرن نهم هجری / پانزدهم میلادی، قرین گشته است. او در آثار خود، نقاشی را از انحصار کامل متن رهانید و با مضامین زمانه خود درآمیخت، از این رو به آن تازگی و غنایی بی سابقه بخشید. بهزاد با تکیه بر حساسیت، استعداد و نبوغ خویش و نیز بهره گیری از آرا و اندیشه های حاکم بر زمانه خویش توانست آثاری بدیع و نو بیافریند که نگاره «سعدی و جوان کاشغری» نمونه ای از این خلاقیت و نوآوری است. در نوشتار پیش رو این نگاره از نظر پایبندی به مرجع ادبی و تاثیر معاصران بهزاد بر مضمون ارائه شده در آن مورد بررسی قرار گرفته است. هدف از این پژوهش تاکید بر تاثیرپذیری بهزاد از آرا و اندیشه های معاصرانش به ویژه نورالدین عبدالرحمان جامی شاعر و نیز چگونگی بازنمود این تاثیرات در نقاشی او می باشد. این پژوهش به یافتن پاسخ این پرسش ها می پردازد که مضمون ارائه شده در نگاره بهزاد تا چه میزان با مرجع ادبی آن تطابق داشته است؟ و از میان معاصران بهزاد، جامی، به عنوان موثرترین شخصیت فرهنگی در جامعه هرات، چه تاثیری در مضمون ارائه شده در این نگاره داشته است؟ این پژوهش با هدف بنیادی - توسعه ای و روش گردآوری اطلاعات آن تاریخی - تطبیقی و توصیفی بوده و در تحلیل داده ها از روش کیفی و کمی استفاده شده است. در جمع بندی نتایج این پژوهش می توان گفت بهزاد در اثر معاشرت با شخصیت برجسته ای چون جامی، که از جایگاه و موقعیت ویژه ای در جامعه هرات آن روزگار برخوردار بوده، از افکار و عقاید او بهره مند گشته و در آفرینش مضمون نگاره خود، علاوه بر مرجع ادبی که حکایتی از گلستان سعدی است، از اندیشه های وی نیز تاثیر پذیرفته است.

یکی از مهم ترین دروس پایه جهت دانشجویان رشته های هنر طراحی است. با توجه به شناخت و تجربه نویسندگان و همچنین نتایج حاصل از تحقیقات میدانی (مصاحبه و پرسش نامه) این ضعف وجود دارد که آموزش طراحی پایه در طی دوران تحصیلی از لحاظ حرفه ای و هنری مهارت های لازم و کافی را برای ارائه مناسب و تحقق ایده ها و اندیشه های دانشجویان و فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی رشته صنایع دستی ایجاد نمی کند. سوالات اصلی که تحقیق حاضر به دنبال پاسخ گویی به آنهاست عبارت اند از: 1- دلیل ضعف دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته صنایع دستی در طراحی چیست؟ 2- راه حل یا راه حل های بهبود وضعیت آموزش طراحی پایه در دانشجویان کدام است؟ لذا با استفاده از روش تحقیق کمی و کیفی و با کمک ابزارهای پژوهش کتابخانه ای / اسنادی و نیز میدانی (مصاحبه و پرسش نامه) نسبت به مطالعه وضعیت آموزش طراحی پایه در مقطع کارشناسی رشته صنایع دستی اقدام شد. در نهایت با عنایت به ناکارآمدی برنامه و شرح درس موجود لزوم اعمال تغییراتی متناسب با ماهیت رشته به منظور بهبود وضعیت آموزش طراحی پایه اثبات شد و پیشنهاداتی نظیر افزایش واحدهای طراحی تخصصی، ارائه هدفمند و متناسب با رشته و امتداد داشتن دروس طراحی در تمام دوران تحصیلی بر مبنای یافته های تحقیق ارائه شد.

قالی باغی از جمله هنرهای مطرح در طول تاریخ هنر ایران بوده است. در عصر زند (1193-1163 ه.ق / 1779-1750 م .) بستری از نقش مایه های گوناگون در این قالی فراهم شد. این نقوش به گونه ای ترکیب بندی شده که در ضمن حفظ الگوهای سنتی دست آوردهای نو هم به دست آید. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و با مطالعه موردی بر روی نقوش یک نمونه قالی باغی عصر زند انجام شده است. شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی، همچنین ابزار گردآوری داده ها شامل منابع اسنادی، تهیه برگه شناسه (فیش) و مشاهده قالی های موجود در موزه فرش ایران و موزه های خارج از کشور، همانند متروپولیتن، هنرهای اسلامی برلین، ویکتوریا و آلبرت، بروکلین و آرمیتاژ بوده که از میان قالی های منسوب به دوره زند تنها یک نمونه قالی برای مقاله حاضر گزینش شده است. تحلیل نقوش نشان می دهد که نقش مایه های نمادین، بر مفاهیم اسطوره ای دلالت ضمنی داشته و با یکدیگر ارتباط مفهومی دارند. نقش مایه های عصر«زند» در قالی باغی از عناصر فرمی و مضمونی الگوهای گذشته الهام گرفته اند. این عناصر، علاوه بر تکرار نقوش سنتی، در ترکیب بندی نقوش خلاقیت داشته اند.

هنر - صنعت قواره بری چوب از جمله هنرهای کاربردی و تزیینی است که شکوه و زیبایی خاصی به بناهای دوره قاجار (1343- 1209 ق) بخشیده است و شاید بتوان آن را یکی از بارزترین تزیینات معماری این دوران به واسطه کاربرد گسترده و تنوع نقوش و طرح های اجراشده در ساخت و زینت بخشیدن به انواع درها، پنجره ها و ارسی ها دانست. در این مقاله قصد داریم تا با رویکرد زیباشناسی بصری، به بررسی ویژگی های هنری خاص، در «خورشیدی» درهای تزیین یافته با هنر قواره بری در چهار مجموعه بنای سلطنتی قاجاری در تهران (کاخ گلستان، کاخ نیاوران، باغ فردوس و عمارت مسعودیه)، بپردازیم. روش این پژوهش توصیفی - تحلیلی و گردآوری مطالب به شیوه اسنادی (کتابخانه ای) و بر پایه پژوهشی میدانی (شامل تهیه تصاویر از آثار قواره بری در بناهای مذکور و تجزیه و تحلیل خطی نمونه ها) استوار است. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که علاوه بر ساختار کلی بیشتر خورشیدی ها که به به صورت نیم دایره با تقسیم بندی های شعاعی و نقشمایه های هندسی، گیاهی یا تلفیقی است، تناسبات و نقوش خاصی نیز اعم از ساختار بیضی شکل خورشیدی ها با محور تکثیر موازی و نقوش گیاهی پرکار یا ساده نیز وجود دارد که بررسی ویژگی های آن ها می تواند گامی در جهت آشنایی بیشتر با ویژگی های زیبایی شناسی هنر قواره بری دوره قاجار و در نتیجه نزدیک شدن به تعریف سبک خورشیدی سازی دوره مذکور تلقی گردد.