رشد فناوری
سال:1392 | دوره:10 | شماره:37 |تعداد مقالات:7

موسسات دانشگاهی و پژوهشی کشور در رویکرد به تجاری سازی نتایج تحقیقات، در ابتدای تجربه تشکیل شرکت های دانشگاهی هستند. تصویب قانون «حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات» در سال 1389 در مجلس شورای اسلامی و متعاقب آن تصویب آیین نامه های اجرایی آن، فرصت مناسبی را برای تشکیل این شرکت ها در موسسات دانشگاهی و پژوهشی کشور فراهم ساخته است. اما این موسسات نیازمند تکمیل ظرفیت های زیرساختی خود از جمله قوانین و مقررات مورد نیاز برای تشکیل این شرکت ها می باشند. یکی از مهمترین این مقررات، مقررات نحوه تخصیص سهام شرکت های دانشگاهی بین مالکین اصلی آنها است که این مالکین معمولا موسسات دانشگاهی و پژوهشی، اعضای علمی این موسسات، سرمایه گذاران و افراد بیرونی هستند. تقسیم سهام بین این شرکاء به نحوی که مورد رضایت همه طرف ها باشد، عملا می تواند به چالشی برای مسوولین موسسات دانشگاهی و پژوهشی در مسیر تشکیل شرکت های دانشگاهی تبدیل شود. این مقاله ابتدا با تحلیل بنیان گذاران و سایر شرکایی که به تدریج و در مسیر رشد شرکت های دانشگاهی به آنها اضافه می شوند، سهامداران این شرکت ها را شناسایی و تعریف می کند. سپس عوامل تاثیرگذار بر میزان سهم هر یک از سهامداران را مورد شناسایی قرار می دهد و در نهایت نحوه تخصیص سهام بین مالکین این شرکت ها را مورد بررسی قرار می دهد. هدف نهایی مقاله به دست دادن چارچوبی از ملاحظات مرتبط با نحوه تخصیص سهام شرکت های دانشگاهی می باشد. برای دستیابی به این هدف، 10 دانشگاه صاحب تجربه و پیشرو در تشکیل شرکت های دانشگاهی در آمریکا و انگلیس و مقررات ذیربط آنها مورد بررسی قرار گرفته اند.

نظام ملی نوآوری به عنوان یک رویکرد سیستمی به نوآوری، دربر گیرنده عناصر و ارتباطاتی است که در جهت تولید، انتشار و استفاده از دانش جدید و سودمند از نظر اقتصادی، با یکدیگر در تعاملند و درون مرزهای یک کشور عمل می کنند. یکی از این عناصر، سازمان های پژوهش و فناوری هستند و اغلب کشورها دارای چنین سازمان هایی هستند که مستقل و غیربنگاهی بوده و با این فرض تاسیس شده اند که می توانند یا باید بتوانند بخش مهمی از نظام نوآوری را تشکیل دهند. در کشورهای در حال توسعه نقش این سازمان ها به دلیل ضعف در پایه های فناورانه و فقدان تعاملات پویا میان بازیگران نظام نوآوری حیاتی تشخیص داده شده است. از مطرح ترین این سازمان ها در نظام نوآوری ایران، جهاد دانشگاهی است. این مقاله به دنبال بررسی و تبیین سازمان های پژوهش و فناوری در نظام ملی نوآوری است و جهاد دانشگاهی را به عنوان یک نمونه مورد مطالعه قرار می دهد. به همین منظور این مقاله دلایل شکل گیری سازمان های پژوهش و فناوری، ویژگی های متمایز کننده، کارکرد و گستره فعالیت و جایگاه این سازمان ها را در نظام ملی نوآوری بررسی می نماید. در ادامه به تبیین جهاد دانشگاهی به مثابه یک سازمان پژوهش و فناوری و مهمترین ویژگی های نظام نوآوری کشور پرداخته و در انتها پیشنهادهایی ارائه می شود که مرتبط با نقش و جایگاه جهاد دانشگاهی در نظام نوآوری ایران و گستره فعالیت های آن به مثابه یک سازمان پژوهش و فناوری می باشد.

ساختار سازمانی به عنوان بستر عملیاتی برنامه ها و راهبردهای سازمان، رابطه بین کارکنان یا عوامل اجرای کار را تبیین می کند. سازمان ها به موازات تغییر در سایر عناصر تحول می بایست به تغییر در ساختار سازمانی خود نیز توجه نمایند. پارک های علم و فناوری ایران نیز به عنوان مراکزی که به دنبال ترویج نوآوری در یک جامعه ملی و محلی هستند، نیازمند ساختاری متناسب با رسالت، اهداف و وظایف و فعالیت های محوری خود می باشند. در این مقاله، ضمن مروری بر مفاهیم ساختار و ابعاد ساختاری و محتوایی آن و نیز معرفی پارک های علم و فناوری به عنوان یک ساز و کار توسعه ای، به منظور دستیابی به ساختار مناسب پارک های علم و فناوری کشور، ابتدا فعالیت های محوری پارک ها در قالب بررسی ماموریت و اهداف آنها، مطالعه تطبیقی ساختار و تشکیلات اجرایی 12 پارک علم و فناوری کشورهای پیشرو و نیز استفاده از نظرات مدیران و خبرگان پارک های علم و فناوری استخراج گردید. سپس الگوی مفهومی ساختار سازمانی پارک ها مبتنی بر مطالعه تطبیقی و ادبیات ساختار سازمانی و نیز بررسی چالش های ساختار سازمانی موجود پارک ها تدوین گردید. در پایان با استفاده از نظرسنجی و مصاحبه با خبرگان و مدیران برخی از پارک های علم و فناوری کشور، ساختار مناسب پیشنهادی و نیز پیشنهادهای لازم به مدیران و محققان آینده ارائه گردیده است.

هدف از انجام تحقیقات در سازمان های پژوهش و فناوری حصول به نوآوری فناورانه به منظور خلق فرصت های کسب و کار جدید و یا نوسازی یا متحول نمودن کسب و کارهای فعلی است. بر این اساس سازمان های پژوهش و فناوری ایده های فناورانه را در مسیر توسعه فناوری و تمهید تجاری سازی قرار می دهند. لازمه پیمودن موفق این مسیر، حرکت متوازن و همزمان «علمی - فنی» و «تجاری» برای هر یک از ایده های فناورانه است. یکی از بهترین الگوها برای پیمودن مسیر متوازن تجاری همزمان با مسیر «علمی - فنی» که در سازمان های پژوهش و فناوری موفق و پیشرو در نقاط مختلف جهان مشاهده گردیده ایجاد مراکزی تحت عنوان «مرکز توسعه کسب و کارهای فناورانه» است. ماموریت مراکز توسعه کسب و کار در سازمان های پژوهش و فناوری پیاده سازی الزامات تجاری سازی در فرایند توسعه فناوری و سپس ارائه مشاوره و کمک فنی، اقتصادی و تجاری پیرامون دستاوردهای فناورانه در حال ورود به مرحله تجاری سازی می باشد. این خدمات در خصوص مبانی شکل گیری کسب و کار برای دستاوردهای فناورانه سازمان خود به مشتریان بالقوه و بالفعل آن می باشد. این مقاله ابتدا به لزوم و اهمیت ایجاد مرکز توسعه کسب و کارهای فناورانه در سازمان های پژوهش و فناوری اشاره می کند و سپس به ارائه تعریف و وظایف این مراکز در سازمان های پژوهش و فناوری می پردازد و در نهایت با نتیجه گیری پایان می یابد.

پارک های علم و فناوری سازمان هایی هستند که باعث ایجاد ارتباط میان دانشگاه و صنعت می شوند و هدف آنها ترویج فرهنگ نوآوری در شرکت های وابسته و موسسات دانش بنیان است. با توجه به افزایش تعداد پارک های علمی در کشورهای صنعتی و در حال توسعه موضوع اندازه گیری عملکرد پارک های علم در اولویت کاری دست اندرکاران و دانشگاهیان قرار گرفته است. در این پژوهش، به ارزیابی عملکرد پارک های ایرانی عضو IASP بر اساس معیار پیامدهای حضور پارک در منطقه می پردازیم. معیارهای عملکردی مورد استفاده شامل شبکه سازی، قراردادها و همکاری های منعقد شده بین آزمایشگاه های پارک و شرکت های ناحیه، محصولات و فرایندهای جدید به کار گرفته شده در شرکت های ناحیه که از طریق پارک ایجاد شده اند، تعداد شرکت های ایجاد شده از طریق همکاری با پارک در برنامه های صنعتی سازی مجدد نواحی صنعتی متروک، تعداد کارکنان استخدام شده در شرکت های ایجاد شده از طریق همکاری با پارک، بهبودهای محیطی انجام شده از طریق همکاری با آزمایشگاه های پارک می باشد. در این پژوهش، این معیارها با توجه به شرایط پارک های ایرانی بومی سازی می شوند. فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی برای تعیین وزن نسبی معیارهای ارزیابی و تاپسیس فازی برای رتبه بندی پارک ها استفاده می شود. رتبه عملکرد پارکهای علم و فناوری 13 گانه به شکل زیر به دست آمد: پارک علم و فناوری اصفهان> فارس> خراسان> دانشگاه تهران> اراک> خلیج فارس> پردیس> آذربایجان شرقی> یزد> گیلان> کرمان> همدان >کرمانشاه.

در اقتصاد مبتنی بر دانش، محصولات و سازمان ها بر اساس دانش زندگی می کنند و می میرند و موفق ترین سازمان ها، آنهایی هستند که از این دارائی ناملموس به نحو بهتر و سریع تری استفاده می کنند. سازمان ها آگاه هستند که دانش با ارزش ترین و راهبردی ترین منبع در محیط کسب و کار امروزی است. همچنین امروزه، رویکرد مدیریت دانش و سرمایه فکری به عنوان معیاری برای دانشگاه ها تبدیل شده که وظیفه و هدف اصلی آنها تولید و انتشار دانش می باشد. مدیران می دانند که اگر به دنبال دستیابی به مزیت رقابتی هستند، ناگزیر به اداره فرایند یادگیری و اندازه گیری نتایج آن هستند. «سرمایه فکری» دیدگاه و مفهوم جدیدی است که می تواند به مقابله با موانع و مشکلات نظام موجود آموزش عالی کشور بپردازد. سرمایه فکری، کلید موفقیت سازمان های دانایی محور - از جمله دانشگاه ها - محسوب می شود. روسا و مدیران دانشگاه ها برای تزریق روحیه نشاط و پویایی و ایجاد ارزش های علمی و اجتماعی در محیط های دانشگاهی باید بتوانند سرمایه های فکری زیر مجموعه خود را به درستی شناسایی و ارزش گذاری کرده و آنها را در همه ابعاد اداره نمایند. با این حال، در چند سال اخیر، مساله کمی کردن ارزش عناصر سرمایه فکری همواره مورد سوال بوده است. به همین دلیل، در این مقاله با استفاده از روش مروری و بررسی چارچوب های مختلف ارائه شده در این زمینه مولفه ها و شاخص های مناسب جهت اندازه گیری سرمایه ساختاری به عنوان یکی از ابعاد اصلی سرمایه فکری که کمتر مورد توجه قرار گرفته، بیان شده است که در نتیجه سه بعد سرمایه زیرساختاری، سرمایه تحقیق و نوآوری و سرمایه زیرساخت دانشی، هشت مولفه و 50 شاخص برای اندازه گیری این مولفه ها به دست آمد.

امروزه موفقیت حال و آینده در رقابت بین سازمان ها تا حد کمی مبتنی بر تخصص راهبردی منابع فیزیکی و مالی و تا حد زیادی مبتنی بر مدیریت راهبردی دانش و دارایی های دانشی خواهد بود. ظهور شرکت ها و سازمان هایی که شالوده اصلی آنها مبتنی بر دانش و استفاده از ایده ها، خلاقیت و نوآوری هاست، از واقعیت های دنیای کسب و کار جدید است. از این رو، در سطح جهان شاهد اتخاذ راهبردهای گوناگونی برای افزایش اثربخشی فعالیت های علمی و فناورانه و انتقال دستاوردهای آن به صنعت و بازار هستیم که در این بین پارک های علمی از جمله راهکارهای مهم برای حمایت از شرکت های دانش بنیان هستند. آنچه بعد از شکل گیری اینگونه مراکز در اولویت قرار می گیرد، چگونگی اداره شرکت های مستقر در پارک ها است. بنابراین وظیفه سازمان ها خلق محیطی برای مدیریت دانش و دارایی های دانشی است. به بیان روشن تر، امروزه چالش مدیران آماده کردن محیط مناسب برای رشد و پرورش ذهن انسان در سازمان دانش محور است. در واقع مدیریت دانش مبحثی است که در آن یک سازمان آگاهانه و به طور فراگیر دانش خود را به صورت منابع، اسناد و مهارت های انسانی، جمع آوری و سازماندهی می کند، به اشتراک می گذارد و تجزیه و تحلیل می نماید. مدیریت دانش با استفاده از ذخایر پنهان و آشکار دانش و ایجاد فرهنگ مبتنی بر دانش، در پارک های علمی که محل تجمع سازمان های دانش بنیان هستند، می تواند یک ابزار و شیوه موفق در جهت هر چه کاراتر نمودن آنها به شمار آید.